سازمان وظایف گسترده و کاملا فنی و تخصصی را عهده دار است؛ از صدور مجوز تاسیس دفاتر خدمات مسافرت هوایی گرفته، تا اجازه ورود و استفاده از هواپیماها در کشور.
در تاریخچه پیدایش سازمان هواپیمایی کشوری، درباره اولین پرواز این گونه نوشته شده است که در اواخر جنگ جهانی اول و در یکی از روزهای سال 1296 شمسی، اهالی تهران برای اولین بار هواپیمایی را مشاهده کردند که در ارتفاع پایین بر فراز تهران پرواز می کرد و چون در آن موقع فرودگاهی در تهران وجود نداشت، خلبان در محل وزارت امور خارجه و شهربانی آن زمان به زمین نشست. این هواپیما ساخت روسیه بود که آن را به صورت صندوقی از قطعات از راه بندرانزلی با اتومبیل به تهران حمل کردند و پس از سوار کردن قطعات، توسط خلبان روسی به پرواز درآمد.
این پرواز و پروازهای بعدی در نهایت منجر به پیدایش سازمانی برای هواپیماها و فرودگاه های کشور شد؛ سازمانی که با نام «سازمان هواپیمایی کشوری» شناخته می شود.
تاریخچه
در سال 1328 با تصویب قانون هواپیمایی کشوری، اداره کل مستقلی با نام «اداره کل هواپیمایی» تاسیس شد. متعاقب آن، براساس ماده 4 قانون «تغییر نام وزارت راه و ترابری» مصوب 1353، این اداره کل از وزارت راه منتزع و با نام سازمان هواپیمایی کشوری به وزارت جنگ سابق انتقال یافت. مجددا، در سال 1357 طبق مصوبه شورای عالی انقلاب، سازمان هواپیمایی کشوری به وزارت راه منتقل شد و نهایتا به موجب ماده 5 قانون هواپیمایی کشوری اصلاحی 1367 به صورت سازمانی مستقل به نام سازمان هواپیمایی کشوری وابسته به وزارت راه و ترابری تاسیس شد.
همچنین با پیوستن ایران به کنوانسیون شیکاگو در سال 1328 و تصویب قانون هواپیمایی کشوری توسط مجلس شورای ملی، به منظور اجرای این قانون و ماده 5 اصلاحی آن در سال 1367، سازمان هواپیمایی کشوری تاسیس و به عنوان نماینده حاکمیت، متولی این بخش از حمل و نقل به منظور جابه جایی بار و مسافر شد. طبق قانون هواپیمایی کشوری، رئیس این سازمان، فقط معاون وزیر راه و شهرسازی در بخش حمل ونقل هوایی است و با پیشنهاد وزیر و تایید و ابلاغ هیات وزیران به مدت سه سال منصوب می شود.
سازمان هواپیمایی کشوری چه کارهایی می کند؟
سازمان هواپیمایی کشوری به مثابه نماینده دولت در جهت اعمال حاکمیت در صنعت حمل و نقل هوایی کشور به شمار می رود. برخی از وظایف اصلی این سازمان عبارتند از:
- سیاست گذاری و برنامه ریزی و تعیین خط مشی های فنی، اقتصادی و بازرگانی بین المللی حمل و نقل هوایی کشور؛
- تدوین استاندارد پرواز، نظارت بر شرکت های هواپیمایی از نظر تایید صلاحیت و رعایت نکات و استانداردهای ایمنی و صدور گواهینامه ها و تدوین و تنظیم مقررات مربوطه؛
- تنظیم و تدوین مقررات و دستورالعمل های مربوط به کنترل فضای کشور و صدور اجازه پرواز و جلوگیری از آن و نظارت بر واحدهای مراقبت پرواز فرودگاه ها؛
- تایید انواع هواپیماهایی که می توانند در ایران به فعالیت حمل و نقل هوایی بپردازند؛
- تهیه طرح موافقت نامه ها و قراردادهای بین المللی و مبادله آنها؛
- بررسی سوانح و حوادث هواپیمایی و اعمال مجازات های لازمه طبق مقررات مربوطه؛
- بررسی و ارائه طرح های فرودگاهی و نظارت بر رعایت استانداردهای بین المللی مربوطه؛
- صدور، تمدید، تعلیق و لغو مجوز تاسیس دفاتر خدمات مسافرت هوایی؛
- نظارت و ارزیابی مستمر نحوه فعالیت دفاتر خدمات مسافرت هوایی.
همان گونه که مشاهده می شود سازمان وظایف گسترده و کاملا فنی و تخصصی را عهده دار است؛ از صدور مجوز تاسیس دفاتر خدمات مسافرت هوایی گرفته، تا اجازه ورود و استفاده از هواپیماها در کشور. دستگاه های حاکمیتی و نظارتی از جمله سازمان برنامه و بودجه کشور به منظور تدوین برنامه های بلندمدت و میان مدت مثل چشم انداز 1404 و برنامه های توسعه پنج ساله در بخش حمل ونقل هوایی نظیر این سازمان را نافذ می دانند.
قانون ناظر بر پروازهای کشور، قانون هواپیمایی کشوری مصوب 1328 است که البته تاکنون مورد اصلاحات زیادی قرار گرفته است. این قانون تنها ناظر به پرواز هواپیماهای مسافربری و حمل و نقل بار است و در خصوص هواپیماهای نظامی دخالتی نمی کند. طبق این قانون، سازمان هواپیمایی کشوری مجاز است در زمینه های ایجاد و نگهداری و اداره فرودگاه ها رأسا یا با مشارکت بخش های دولتی، تعاونی و خصوصی با رعایت اصل 44 قانون اساسی مبادرت به تاسیس شرکت کند.
ماده 8 این قانون تصریح می کند که هواپیمای خارجی می تواند با رعایت قوانین و مقررات کشور بر فراز ایران پرواز کند یا در ایران فرود آید و مسافر و بار و محمولات پستی یا یکی از آنها را پیاده یا قبول کند؛ مشروط بر اینکه قبلا اجازه دولت ایران تحصیل شده باشد. این اجازه باید به موجب یک قرارداد داده شده باشد و دولت متبوع آن هواپیما همین حقوق را برای هواپیمای ایرانی به رسمیت شناخته باشد. البته حمل و نقل بازرگانی مسافر و بار و محمولات پستی یا یکی از آنها از یک نقطه کشور به یک نقطه دیگر آن منحصر به هواپیماهای ایرانی است. همچنین سازمان هواپیمایی کشور می تواند در مواردی که امنیت عمومی یا علل نظامی ایجاب می کند، بـا تصویب هیات وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاک کشور ممنوع یا محدود یا مقیـد به شرایط خاصی کند.
