به دنبال قطع بیش از یکصد درخت کهنسال در باغستان سنتی قزوین که در فهرست آثار ملی ثبت شده است، تشکل های مردم نهاد حامی محیط زیست و میراث فرهنگی قزوین بیانیه ای به منظور حفظ باغستان و جلوگیری از تکرار اقدامات مشابه منتشر کردند.
به گزارش «دنیای سفر»، باغستان سنتی قزوین چند سالی است که به بهانه توسعه شهری و کاهش بارِ ترافیک مورد تعرض قرار گرفته و هر بار برای احداث پل و جاده، از دل آن تعدادی درخت قربانی می شود. پل امام رضا (ع) یکی از پل هایی است که این روزها تهدید جدی برای این میراث طبیعی به شمار می آید و با وجود این که شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۱۳۹۸ ادامه ساخت این پل را که از میان باغستان عبور می کند، متوقف کرده است اما همچنان شهرداری برای ادامه روند ساخت وسازِ این پل، پیگیری های لازم را انجام می دهد.
در پی این پیگیری ها، نیمه شب چهاردهم خرداد ماه (۱۴۰۱) گروهی از عوامل اجرایی پروژه کمربندی شهر با دستگاه ها و ادوات شهرداری به جان درختان باغستان افتادند و تعدادی از آن ها را قطع کردند. این عملیات با دستور شبانه دادستان و اعتراض شدید استاندار قزوین متوقف شد، اما چندی طول نکشید که دوباره به باغستان سنتی قزوین شبیخون زدند؛ فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می داد نیمه شب دوازدهم شهریورماه (۱۴۰۱) عده ای مخفیانه حدود ۱۲۰ درخت کهن سال و بارور باغستان را قلع وقمع کردند. عاملان به شاهد ماجرا گفته بودند که با مجوز و از سوی شهرداری دست به این اقدام زده اند اما شهرداری قزوین اعلام کرد که این بار نقشی در قطع درختان باغستان نداشته است.
علیرضا خزائلی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین نیز به ایسنا اعلام کرد که پیگیری های قضایی را آغاز کرده اما هنوز نمی داند که مسببین این ماجرا چه کسانی هستند.
به دنبال این ماجراها تشکل های مردم نهاد محیط زیست و میراث فرهنگی قزوین که همیشه به وضعیت باغستان معترض هستند، بیانیه ای را منتشر کردند که نسخه ای از آن نیز در اختیار ایسنا قرار داده شد. در بخشی از این بیانیه خطاب به استاندار قزوین، شهردار قزوین و مدیران اداره های میراث فرهنگی و گردشگری، جهاد کشاورزی، راه وشهرسازی، محیط زیست و سازمان آب منطقه ای استان قزوین، نمایندگان مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی و نمایندگان شورای اسلامی شهر قزوین این پرسش ها مطرح شده است:
«۱. کدام تفکر به جای روی آوردن به حمل ونقل عمومی، مدام در شهر و از دل باغستان، رینگ ماشین رو احداث می کند؟
۲. کدام تفکر «بوستان باراجین» را، بدون تطابق اقلیمی که به سبک سرزمین های اروپایی بزک شده است، بر باغستانی ترجیح می دهد که به عنوان آبخوان نقش سیل بند را ایفا می کند، که ریۀ تنفسی شهر است، که حریم حفاظت شهر از گردوغبار است، که کمربند سبز شهر است، که میراث ملی است، که محل تولید است، که محل ارتزاق و اشتغال و فعالیت است، که تاریخ و هویت اجتماعی شهر و نماد هوش و تمدن مردم ایران است و به شهادت کارشناسان داخلی و خارجی، در دنیا منحصربه فرد است؟
۳. چه رویکردی موجب می شود تا بر بستر رودخانۀ تاریخی باراجین که آب آبخوان را تأمین و ۹۰۰ هکتار از باغستان را آبیاری می کند، جاده بسازیم؟
۴. چرا در این شهر، برای عبور ترافیک ملی، دل باغستان شکافته می شود و خلاف مصوبۀ صریح بالادستی، بر محور نسیم شمال ترافیک بارگذاری می شود؟
۵. چرا به مصوبۀ کنارگذر جنوبی قزوین در بیرون (جنوب) باغستان، به بهانۀ کمبود بودجۀ دولت کاملا بی اعتنایی می شود؟ درحالی که طی همین سال ها جاده های بسیاری در کشور و در استان احداث شده اند؛ برای نمونه در سفر اخیر رییس جمهور برای جادۀ الموت تنکابن، بودجه درخواست و تأیید شده است.
۶. آیا همۀ این مسائل و بسیاری مسائل دیگر از این دست، متأثر از سوداگری و رانت خواری در حوزۀ زمین نیست؟
۷. چرا در تدوین ضوابط عرصه و حریم باغستان، باغداران و کنشگران و متخصصان حوزۀ باغستان به مشارکت گرفته نشده اند؟ بدون شک، اگر رویکرد مدیریت شهر و استان از حکمرانی به حکمروایی تغییر نکند، نه تنها باغستان، بلکه تمامی سرمایه های تاریخی، اجتماعی و زیستی این شهر نابود خواهد شد.
۸. طرح جامع اجرایی حفاظت و احیا کجاست؟ آن هم قریب به ۱۷ سال پس از استخدام شرکت مشاور برای باغستان در شهرداری و از محل عوارض مردم شهر اعلام کنید که بعد از نابودکردن بخش های نزدیک به شهر، برای باقی باغستان کدام تدبیر اندیشیده شده است؟ کدام طرح در دست انجام است؟»
در بخش دیگری از این بیانیه که در اعتراض به نحوه برخورد با باغستان سنتی قزوین است، راهکارهایی برای توقف تخریب و بازگشت به دوران رونق این باغستان پیشنهاد شده که به شرح زیر است:
«۱. به رسمیت شناختن مردم در تعیین سرنوشتشان، از استاندار قزوین تقاضا داریم به اصل گفت وگو با مردم و مدیریت مشارکتی قائل باشند و حضور نمایندگان ذی نفعان خصوصی و عمومی باغستان را در شورای باغستان به رسمیت بشناسند.
۲. نقطه گذاری فیزیکی محدودۀ باغستان سنتی قزوین منطبق بر نقشۀ مصوبۀ ثبت ملی و حرایم ضروری آن.
۳. توقف طرح های توسعه که بر عرصۀ ثبتی باغستان در حال اجراست و عموما مطالعات محیط زیستی و اقتصادی اجتماعی ندارند و در زمان شروع نیز مجوزهای قانونی و معتبر را نداشته اند.
۴. توقف طرح های در دست اقدام که موجب تخریب باغستان خواهد شد و الزام مطالعات محیط زیستی و اجتماعی، از جمله طرح توسعۀ ایستگاه راه آهن در باغ های جنوبی باغستان. ذکر این نکته ضروری است که اگر مدیران نگاه پایدار در توسعۀ شهر را مدنظر قرار دهند، می توانند برای توسعۀ ایستگاه و نمونه های مشابه، به جای ورود به باغستان، از زمین های شهری استفاده کنند.
۵. توقف برداشت های رسمی و غیررسمی و نیز دولتی و غیردولتی از حقآبۀ رودخانه های باغستان.
۶. تدوین و پیگیری برنامۀ جامع حفاظت و احیا: طبق اصل ۱۲۳ قانون اساسی و مصوبۀ مجلس در سال ۱۳۹۸ و همچنین طبق تصریح مصوبۀ شورای عالی شهرسازی و معماری در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۸، تدوین چنین طرحی وظیفۀ سازمان های مدیریتی استان است، از جمله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری. البته به دلیل حضور و مسؤولیت سایر سازمان ها، طبیعی است که چنین طرحی باید با دخالت و نظارت استانداری قزوین و با محوریت باغداران و متخصصان و کنشگران حوزۀ باغستان، تدوین، تأیید و اجرا شود. تمام مطالعات دو دهۀ اخیر، از جمله مطالعات توسعۀ راهبرد شهری، مطالعۀ دفتر توسعۀ استراتژیک ریاست جمهوری، مصوبات فرا دستِ شورای عالی شهرسازی و معماری، مطالعۀ شورای مشورتی شمس، پژوهش های دانشگاهی و مجموعۀ مطالعات سمن های تخصصی اذعان می کنند و نشان می دهند که برای بقا و احیای باغستان کمبود راهکار وجود ندارد، بلکه یک طرح جامع اجرایی تحت مدیریتی منسجم و تکلیف به نهادهای مرتبط الزام است. در اینجا با اشاره به عبارتی که در مطالعات راهبردی توسعۀ «شارستان» آمده است، بسنده می کنیم: «به نظر می رسد برای احیای باغستان، کمبود طرح (راهکار) وجود ندارد، آنچه نیست، ارادۀ مدیریتی است.» در این زمینه پیشنهاد ما این است که در کمیتۀ تدوین طرح حفاظت و احیای باغستان، علاوه بر نمایندگان چهار رودخانه، حداقل دو نماینده به انتخاب باغداران و سه نماینده از کنشگران حوزۀ باغستان از افراد غیر ذی نفع حضور داشته باشند.
۷. دعوت از دو نماینده از تشکل های مردم نهاد به کارگروه های تخصصی مربوطه مطابق «بند ب مادۀ پنج دستورالعمل شورای برنامه ریزی استان».
این بیانیه از سوی انجمن های توسعۀ حیات شهر، انجمن تخصصی باغستان سنتی قزوین، انجمن جنبش سبز باغستان، انجمن معماری و احیاء بافت تاریخی استان قزوین، انجمن پاسداشت از آیین ها و مشاهیر سرزمین کهن، انجمن شهروندیار کاسپین، کانون پویش توسعۀ پایدار شهر قزوین، انجمن فرهنگ قزوین (افق)، گروه رفتگران طبیعت استان قزوین، انجمن حامیان عشق به طبیعت و حیوانات غزال (حامیان عشق)، کانون طبیعت و اندیشه، انجمن اسلامی مهندسان استان قزوین و جنبش (نه) به سیگار، تهیه و منتشر شده است.
