چندیست که خبرها از جهانی شدن جشنواره آش به نام زنجان حکایت می کنند اما برای جهانی شدن یک غذا معمولا چه باید کرد؟ و شاید بهتر است بپرسیم که اساسا غذای جهانی به چه معناست؟
طبق گزارش های موجود هنگامی که سخن از غذاهای جهانی به میان می آید، به جز برخی نام های اروپایی، بیش از همه نام کشور ژاپن است که به عنوان محبوب ترین غذاهای جهان، سومین مقام را از آن خود کرده است.
اخیرا در خبرها آمده بود که جشنواره آش به نام زنجان جهانی می شود. از دیگر سو مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری زنجان جهانی شدن جشنواره آش زنجان را منوط به شرایطی از سوی دبیرخانه فرهنگی اکو دانست اما در این گزارش سخنی از استانداردهای مورد نظر اکو نشده است.
انتشار این خبر این سوال را مطرح می کند که برای جهانی شدن یک غذا معمولا چه باید کرد؟ و شاید بهتر است بپرسیم که اساسا غذای جهانی به چه معناست؟ آیا نان لواش که به نام ارمنستان در میراث معنوی یونسکو ثبت شده و یا قهوه ترک که فقط به استناد نحوه تهیه آن، امتیاز معنوی برای فرهنگ ترکیه کسب کرده، جهانی است، یا آش زنجان که پس از 10 سال حتی در عرصه ملی نیز قادر به ایجاد استاندارد در خور ذکری نشده و جهانی شدن آن در سطح منطقه منوط به تامین استانداردهای ویژه ای است! چنان که به گزارش ایسنا به نقل از مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان دبیرخانه فرهنگی اکو متعهد شد که در صورت رعایت استانداردها جشنواره آش در فهرست جشنواره های بین المللی سازمان جهانی گردشگری به نام زنجان ثبت شود.
در پاسخ به این سوال به سراغ تجربه ژاپن می رویم که طبق گزارش ها، پس از ایتالیا و فرانسه، سنت آشپزی آن، سومین غذاهای محبوب مردم جهان شده است. این کشور از انواع ابتکارها در این زمینه بهره گرفته تا به رقابت با کشورهایی پر سابقه با مقام برتر تثبیت شده در جهان همانند ایتالیا و فرانسه بپردازد.
تنوع این ابتکارها گسترده است از ارائه غذا در ظرف های خاکی گرفته تا ایجاد رستوران ویژه حیوانات و یا رستوران ویژه دختران تا جشنواره های کوچک و بزرگ در کشورهای خارجی همه را در بر می گیرد. در این ابتکارها با استفاده از آخرین روش ها و طرح های جذاب هنری و روانشناختی در جذب مخاطبان گوناگون به ویژه در کشورهای اروپا و همسایگان آسیایی خود تلاش های در خور توجهی داشته اند.
این مردمان سخت کوش حتی برای دیدن فهرست غذاهای ژاپنی به زبان فارسی نیز که شاید کم ترین تعداد گردشگر را در این زمینه داشته باشند، فعالیت کرده‌اند. این تلاش ها قطعا به دیگر زبان های جهان در جریان است و انواع وب سایت ها و برنامه های تلویزیونی به زبان انگلیسی در سطح بین المللی بشدت به فعالیت در این زمینه مشغولند.
یکی از همین جشنواره ها به عنوان به روز ترین اقدام ژاپن در زمینه جهانی کردن غذاهای سنتی این کشور در لندن برگزار می شود که البته منحصر به لندن نیست و در دیگر شهرهای مهم اروپا و آسیا نیز قابل مشاهده است. اما در این جا صرفا به جشنواره Hyper Japan Festival 2015 که در بریتانیا برگزار می شود، اشاره می کنیم که از محبوب ترین فستیوال ها و مراسم فرهنگی ژاپن است که در کنار غذا، به معرفی فرهنگ، آداب و رسوم، مد و روش های تفریح و سرگرمی خاص این کشور نیز می پردازد.
این جشنواره، نه در مرکز فرهنگی کوچکی در لندن بلکه در ساختمان نسبتا مشهوری برگزار می شود، نه تنها در سایت های متعلق به کشور ژاپن بلکه دارای صفحه اختصاصی در وب سایت های مربوط به تقویم فستیوال ها و همایش های بریتانیاست که به معرفی این جشنواره هم می پردازد. این نشان می دهد که این جشنواره صرفا برای مردم و اتباع یا مهاجران ژاپنی در بریتانیا نیست بلکه برنامه ای است که برای مردم بریتانیا و خانواده های غیر ژاپنی طراحی شده است.
در این سایت ضمن اعلام اوقات برگزاری این جشنواره به شما اطلاعات مفصلی درباره تنوع و چیدمان و عرضه انواع غذاها و نوشیدنی های سنتی ژاپن و نیز مراسمی که قرار است در این زمینه برگزار شود، به علاقمندان ارائه شده است.
نمایشگاه ها و ارائه انواع هنرهای نمایشی سنتی ژاپن تنها بخشی از این کار وسیع تبلیغاتی هستند که ضمن ارائه توضیحات و نمونه های عملی در فضایی کاملا ملموس می کوشد ساعات شاد و مفرحی برای همه افراد خانواده و حاضران در این جشنواره فراهم کند.
طبق آنچه که در این دعوتنامه می خوانیم مراسم یا جشنواره غذای ژاپنی در لندن با تزیینات متنوعی از انواع غذاهای خوشمزه و نوشیدنی های گوناگون در غرفه های مختلف همراه با اجرای مراسم هیجان انگیز هنری و اجرای نمایش های سنتی ژاپنی در صحنه همراه است که با اتکا به آن برگزار کنندگان این مراسم به مخاطبان روزی منحصر بفرد و فراموش نشدنی را برای تمام خانواده ضمانت کرده اند!
با توجه به برگزاری انواع مراسم جذاب سنتی ژاپن در این جشنواره به بازدید کنندگان اجازه داده شده از ماسک های سنتی مخصوص برای پوشاندن صورت شان استفاده کنند. اما پس از ورود به بخش رستوران که بخش مجزایی است، پوشیدن هر نوع ماسک و کلاهخود و یا همراه داشتن هر گونه ابزاری به عنوان سلاح های سنتی ممنوع است.
با وجود تنوع شگفت آور غذاهای سنتی ژاپنی، در این مراسم یا جشنواره تنها خوراک های سنتی ژاپن همانند سوشی تازه، رشته یا انواع نودل نیست که عرضه می شود بلکه حتی محصولات فراوری شده ژاپنی هم به عنوان محصول و ارمغان فرهنگ غذایی این کشور جایگاه ویژه ای دارد. به عنوان نمونه می توان به حضور پر رنگ کارخانه دار مبتکر مشهور ژاپنی اشاره کرد که در تاریخ صنایع غذایی این کشور با افتخار ثبت شده و محصولات خود را به کمک همین جشنواره ها در سطحی جهانی و بین المللی عرضه و جهانی کرده است.
شاید به اعتبار همین تلاش هاست که ژاپن بر خلاف برخی کشورها همچون آذربایجان و ارمنستان و ترکیه نیازی به رقابت و حتی منازعه با کشورهای همسایه برای ثبت جهانی میراث معنوی خود و انواع سنت های غذایی خود ندارد.
جشنواره های غذا و گردشگری وابسته به خوردنی ها یا گاسترو توریسم پدیده ای فراگیر و جهانی است که ما با وجود انواع کالاهای منحصر بفرد بومی قابل عرضه، شاید فرصت ها را به کلی از دست داده باشیم. در شرایطی که ترکیه و عربستان هم به تولید و عرضه عرقیات و دمنوش ها روی آورده اند و اسپانیا بازار زعفران ایران را قبضه کرده، ما در کشوری با سنت های دیرینه و تنوع محصولات کشاورزی از انواع عرقیات گرفته تا زعفران و انواع ادویه های ایرانی، انواع دمنوش های سنتی با خواص درمانی، انواع خرما، آن قدر کندی و بی توجهی کرده ایم که تنوع آن شاید تنها در استان های جنوبی کشور شناخته شده است. همین وضع درباره انواع برنج و چای و زیتون صادق باشد که ظاهرا تنها در استان های شمالی شناخته شده و حتی برای بسیاری از ایرانیان نیز در دیگر استان های کشور ناشناخته مانده است.
بنابراین جای خالی انواع خوراک و غذاهای پختنی و سنت های رنگارنگ و پیچیده ایرانی از انواع خورش ها و پلو‌ها گرفته تا خوراک های فرعی تر همانند "شله زرد" و "حلیم"، در این بازار پر هیاهو و پر سود جهانی همچنان خالی است تا مگر کشوری از کشورهای همسایه دست اندازی کند و مثلا دلمه یا شاید عرقیاتی را به عنوان میراث معنوی ویژه و منحصر به خود معرفی و حتی در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت و از این طریق گامی جدی به سوی جهانی شدن آن غذا یا محصول بومی بردارد.
