گنجینه های بسیار ارزشمندی از اشیاء تاریخی و طلاهای متعلق به سکاها، کوچ نشینان ایرانی تباری که بیش از هزار سال بر اوراسیا تسلط داشتند، به موضوع جدل میان اوکراین و روسیه تبدیل شده است.
به گزارش «دنیای سفر» به نقل از گاردین، سلاح ها و زیورآلات طلایی ارزشمندی که سکاها، از خود به جای گذاشته بودند، در موزه های سراسر منطقه شمال ایران، بویژه اوکراین، نگهداری می شوند. با این حال، از زمانی که نیروهای روسی در ماه فوریه به اوکراین حمله کردند، بسیاری از این گنجینه های ارزشمند همراه با میلیون ها اثر باستانی دیگر توسط دیگران ضبط شده است.
سکاها، جنگجویان و عشایری ایرانی تبار بودند که تاریخ شان به پیش از هخامنشیان باز می گردد و از حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد و مدت ها پیش از ایجاد مرزهای ملی، برای بیش از ۱۰۰۰ سال بر اوراسیا تسلط داشتند.
«سرهی تلیژنکو»، از مؤسسه ملی باستان شناسی کی یف که سرنوشت آثار تاریخی را در این کشور رصد می کند، گفته، پس از وقوع جنگ برخی از موزه ها موفق شدند مجموعه های خود را به موقع به مکان امن منتقل کنند که شامل موزه باستان شناسی اودسا و موزه ای در ملیتوپل است که مهم ترین مجموعه طلای سکاها در جغرافیای اوکراین را در خود جای داده اند. در همین حال، «ایرینا شرامکو» مدیر موزه باستان شناسی خارکف و همکارانش شب را در نزدیکی گنجینه های سکاها و عصر برنز می گذرانند تا از آنها مراقبت کنند.
«رجینا اول» از مؤسسه باستان شناسی آلمان مستقر در شهر برلین، که منابع مالی و سخت افزاری را برای همکاران اوکراینی خود فراهم می کند، می گوید: «این مورد در سراسر اوکراین است و آن ها فکر می کردند که اگر به اشیاء تاریخی نزدیکتر باشند، بهتر می توانند از آن ها محافظت کنند.»
با این حال، سرعت پیشروی روسیه در شرق اوکراین باعث شده که بسیاری از موزه ها فرصتی برای تخلیه خود نداشته باشند و موزه های تاریخ محلی در لیمان، در منطقه دونتسک و روبیژن در لوهانسک آسیب دیده اند و سرنوشت مجموعه های آن ها هم مشخص نیست.
موزه علوم محلی در ماریوپل که مجموعه مهمی از طلای سکاها را دارد، در بهار در معرض گلوله های جنگی قرار گرفت و در ماه آوریل رسانه های روسیه اعلام کردند که حدود دو هزار شیء از آن به شهر اشغالی دونتسک منتقل شده که شامل نقاشی های با ارزش «آرخیپ کویندژی» و «ایوان آیوازوفسکی» می شود.
سازمان اطلاعات اوکراین مدعی است که بسیاری از اشیاء از دست رفته از موزه های این کشور به کریمه راه پیدا کرده است. «سرهی تلیژنکو» از مؤسسه ملی باستان شناسی در شهر کی یف (اوکراین) به گزارش هایی استناد کرده که بر اساس آن در اواخر ماه اکتبر، کارمندان موزه دولتی کرسون در سواستوپل کریمه به موزه منطقه ای فرهنگ محلی خرسون رسیدند تا مجموعه های آن را جا به جا کنند.
سَکاها (به پارسی باستان:Saka) یا اسکیت ها (به یونانی: Σκύθης, skýthis) دسته ای از مردمان کوچ نشین ایرانی تبار بودند که تاریخشان به پیش از هخامنشیان (پارسیان) بازمی گردد. آن ها در درازنای تاریخی از درون آسیای میانه، از سین کیانگ چین تا دریای آرال و خود ایران و از نواحی روسیه و اوکراین با فاصله هایی تا رود دُن و از این رود تا رود عظیم دانوب در اروپا پراکنده بودند. در بخش های گوناگون این سرزمین های گسترده و دشت های پهناور نام آن ها دگرگون می شد. آن ها جزو اقوام ایرانی ساکن اروپا بودند.
سکاها تیره های بسیاری بودند و در دو سوی سرزمین اوراسیا، پراکنده گشتند. گروهی در خاور دریای خزر و گروهی در باختر آن. به نوشته هرودوت، سکاها خود را سکلتث می نامیدند. در حالی که پارسی ها (مانند داریوش بزرگ)، ایشان را سکا (جنگجو، نیرومند) می نامیدند، یونانی ها آن دسته از سکاهایی را که همسایه شان بودند، پیاله به دوش، یا خانه به دوش می نامیدند.
آشوریان از پادشاهی نیرومند ایشکوزا یا همان اسکیت های اشکودا (کیمری ها) نام برده اند که از قفقاز و جنوب دریای سیاه به آنها می تاختند و گاهی شکست های سختی نیز بر آنان وارد می آوردند و از آنها پیوسته در هراس بودند. این هراس را در گزارش نیایش شاه آشور گواه یافته اند.
در کهن ترین گزارش یونانی از سکاها، هرودوت یک کتاب کامل از تاریخ های خود را به سکاها پرداخته است.
در نوشته های تاریخی و جغرافیایی هرودوت، بقراط، ارسطو، استرابون، و بطلمیوس آگاهی های گوناگونی در مورد سکاها داده شده است.
در ناحیهٔ سکانشین، در شرق، برهمکنش فرهنگ چینی با فرهنگ چادرنشینان آنجا رواج داشت، و در مرکز، عناصر ایرانی بیشتر به چشم می خورد و در باختر، نشانه های یونانی آشکار بود. با همه این گرایش های بیگانه، فرهنگ چادرنشینی در سراسر این گستره نمود داشت و در کوهستان آلتایِ (کنونی) به شیوه دست نخورده تر، و در میان «پادشاهی سکا» در روسیهٔ جنوبیِ (امروزی) با پختگی بیشتری به چشم می آمد. سکاها در دوران خود چنان بازیگران فرهنگی و سیاسی سرنوشت سازی به شمار می آمدند که هرودوت، اهل هالیکارناس در جنوب غربی آناتولی، نیاز دید که یک کتاب کامل از تاریخ بزرگ خود را به آنان بپردازد.
استرابون منطقهٔ دوبروجا (در کرانه دریای سیاه، بلغارستان و رومانی امروزی) در دهانه رودخانه دانوب را «سکستان کوچک» نامید و سراسر دشتهای پهناور شمال و شمال شرقی دریای سیاه را «سکستان خاوری» نام گذاشت.
این قوم بارها در سرزمین ایران کوچ نموده اند. در یکی از آنها به شاهنشاهی ماد تاخته؛ ۲۷ سال بر آن حکومت نمودند و پس از بازگیری پادشاهی بدست پادشاه ماد، به او در نابودی پادشاهی آشور یاری دادند. همچنین در زمان اشکانیان (ارسکانیان) تیره داهه از سکاها نزدیک به پانصد سال به ایران فرمان راندند. در زمانی بسیار کهن به جنوب افغانستان امروزی و ایران نیز مهاجرت کرده اند و در منطقهٔ زرنج یا درَنگیانه، تا اندازه ای برابر با ولایت هلمند در افغانستان امروزی و زابل و کرمان جانشین شده اند و قلمروی آنان از هرات تا زرنج (زرنگ) بود و بخشی از ایران و افغانستان را در بر می گرفت و آن سرزمین سَکِستان (سیستان امروزی) نامیده شده بود. در بخش های دیگری از ایران نیز این نام به چشم می خورد همچون سقز - که برگرفته از واژه سگزی است - دومین شهر پرشمار استان کردستان.
