از رشد 12 درصدی گردشگری کشور می گویند اما با چه معیاری؟
صحبت از رشد صنعت توریسم، از آغاز دولت یازدهم، ترجیع بند اخبار گردشگری کشور بوده است. پس از دوران طولانی رکود این صنعت در ایران، به تعبیر کارشناسان گردشگری، برجام معجزه شکستن این رکود شد. با برداشته شدن سد تحریم، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقوع «سونامی گردشگران» را پیش بینی کرد و از افزایش 12 درصدی ورود گردشگران خارجی به کشور گفت.
این اتفاق به تکرار نام ایران در مجله های بین المللی معتبر گردشگری انجامید: «درهای ایران به روی گردشگران باز شده، کشوری که خانه 19 منطقه میراث فرهنگی یونسکو است.» اگرچه بسیاری همچنان با هیجان از «انفجار توریسم» و «سیل گردشگری» در ایران می گویند اما کارشناسان دیگری معتقدند از این فرصت به درستی استفاده نشد. هفته اول مرداد 95 حتی این خبر که 60 هزار گردشگر خارجی از کشورهای آلمان، ایتالیا، فرانسه، نروژ، چین و شرق آسیا از ابتدای سال تاکنون به اصفهان سفر کرده اند، جنجالی به پا کرد: «ورود این تعداد گردشگر خارجی در 10 سال گذشته بی سابقه بوده است.»
در این میان اما گردشگران خارجی از کافی نبودن هتل ها می گویند و منتقدان به مدیریت نادرست گردشگری داخلی در روزهای تعطیل اشاره می کنند و کارشناسان هم مدام این سوال را می پرسند که آیا ایران ظرفیت پذیرایی از این تعداد گردشگر را دارد؟
با این که سازمان جهانی گردشگری هم از افزایش تعداد توریست های ایران از آغاز دولت تدبیر به 4.8 میلیون نفر گزارش داده و براساس آمار سازمان گردشگری ایران، سال گذشته 5.2 میلیون توریست با هزینه 1.7 هزار دلار در طول سفر از ایران بازدید کرده اند و 8 میلیون دلار برای کشور ایران سود داشته اند، اما آمار ورودی گردشگران را دقیق و درست نمی دانند. مسئولان سازمان در حالی از رشد 12 درصدی گردشگری در کشور می گویند که براساس سند چشم انداز گردشگری کشور در سال 94، وجود 7.5 میلیون گردشگر در کشور پیش بینی شده بود اما 5.2 میلیون گردشگر به ایران وارد شدند و این یعنی رشدی که اتفاق افتاده نسبت به سند چشم انداز توسعه گردشگری کشور حتی 26 درصد عقب است.
اردشیر اروجی، کارشناس گردشگری، مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی با بیان این موضوع می گوید: «سازمان های جهانی از چه مرجعی استفاده می کنند؟ آیا این جا مسئولانی برای آمارگیری دارند؟ خیر. آمارها دقیق نیست چون ما پایگاه آماری صحیحی در کشور نداریم. مرجعی باید باشد که هر سه ماه به روز شود و ورود و خرورج گردشگر و همچنین تعداد گردشگران داخلی را اطلاع رسانی کند.»
این طور که این کارشناس گردشگری می گوید، گردشگران با ویژگی های خاصی که مبدا، مقصد، رنج سنی و هدف آمارگیری می شوند و اطلاعات شان در پایگاهی درج می شود اما آمارهای سازمان جهانی گردشگری برگرفته از اطلاعات خود سازمان میراث فرهنگی است که خود آمار دقیقی از گردشگران ندارد. «آمار دقیقی که نشان می داد کجا افزایش گردشگر داشته ایم و کجا کاهش و دلیل آن چه بوده و چه اقدامی در افزایش گردشگر موثر بوده و چه واقعه ای رخ داده که سرمایه گذاران و محققان از آن استفاده کرده ایم، مفید بود و به رشد این صنعت در کشور کمک می کرد اما درحال حاضر هم آمار بی نظم است و هم مدیریت گردشگران. او معتقد است علاوه بر دقیق نبودن، آمار رشدی که نسبت به گذشته داشته ایم با توجه به شرایط موجود، کافی و قابل توجه نیست: «از رشد 12 درصدی گردشگری کشور می گویند اما با چه معیاری؟»
گردشگری غیرتخصصی!
«من سیل گردشگر نمی بینم.» مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی اوضاع گردشگری ایران را این طور توصیف می کند. او می گوید: «از امکاناتی که بعد از برجام برای گردشگری کشور پدید آمد، نتوانستیم استفاده کنیم. به جز این 4 میلیون گردشگر روسی که هر سال به ترکیه می روند را باختیم و نتوانستیم جذبشان کنیم. مصر بعد از ماجرای سقوط هواپیماها گردشگرانش را از دست داد اما گردشگرانش به ایران نیامدند. ما این وسط به لحاظ امنیتی موقعیت خوبی داریم اما نتوانستیم از این موقعیت به خوبی استفاده کنیم.»
اما علت چیست؟ اروجی علت را عملکرد غیرتخصصی می داند، نبود نیروی متخصص و برنامه ریزی درست. سالانه 800-700 دانشجوی رشته گردشگری در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترا فارغ التحصیل می شوند اما از این میزان نیروی تخصصی استفاده درستی نمی شود. سال گذشته بود که محمدحسین ایمانی خوشخو، رئیس انجمن علمی گردشگری ایران همین هشدار را داد. او به ایسنا گفت: «امروز کمتر دانشگاهی در کشور است که رشته گردشگری نداشته باشد، بنابراین به هیچ وجه قابل قبول نیست ما نگاه تخصصی به امر توسعه پایدار گردشگری نداشته باشیم.»
ایران در نظر دارد که طی یک برنامه 20ساله اقتصادی تا سال 2025، میزبان 20 میلیون توریست باشد. بازاریابی بحث دیگری است که منتقدان بارها به آن اشاره کرده اند. از نگاه آنان مطالعه بازار گردشگری امری بدیهی است اما با این حال ایران از آن بی بهره است. اروجی می گوید: «باید بدانیم مشتری ما کیست؟ چه صلاحیتی دارد؟ خصوصیتش چیست؟ بازار رقیبمان چطور است؟»
« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه شهروند » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
