19 مارس 2024 - 14:54

چرا این محوطه های سیستان و بلوچستان بی حریم مانده اند؟

29 ژانویه 2023 - 09:00 dsfr.ir/rr5wn

چرا این محوطه های سیستان و بلوچستان بی حریم مانده اند؟
محمد قجر
محوطه تاریخی حوضدار

معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان درباره وضعیت محوطه های تاریخی حوضدار، تپه دمبیگان قصرقند، آتشکده کرکویه و گورستان گُشت سراوان توضیحاتی داد و از تهیه پرونده ثبت جهانی آسبادها مشترک با استان های خراسان جنوبی و رضوی خبر داد.

به گزارش «دنیای سفر» محوطه تاریخی حوضدار، تپه دمبیگان قصرقند، آتشکده کرکویه و گورستان گُشت سراوان، از جمله محوطه های تاریخی سیستان و بلوجستان هستند که سال هاست در انتظار تعیین و تصویب حریم و عرصه به سر می برند، درحالی که بارها مورد تعرض و ساخت وسازهای غیرمجاز قرار گرفته اند. مجتبی سعادتیان معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان درباره وضعیت حریم و عرصه این آثار به ایسنا، گفت: بخش بزرگی از حریم های تعیین شده در سیستان و بلوچستان به بناهای تاریخی این استان مربوط می شود. تعدادی هم محوط و تپه تاریخی در استان وجود دارد، از جمله حوضدار، تپه دمبیگان قصرقند، آتشکده کرکویه و گورستان گُشت سراوان، که باید حریم و عرصه آن ها مصوب شوند. نقشه های این محوطه ها بنا بر استانداردهایی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعیین کرده است، باید آماده شود. قصد داریم در بهمن ماه امسال این نقشه ها را آماده کنیم و در سال جدید برای تصویب، آن ها ارسال کنیم. کارشناسی هم برای این کار استخدام کرده ایم که با نظارت، بررسی و نظرخواهی از پژوهشگرانی که روی این محوطه ها کار کردند، نقشه مورد نظر را آماده کند.

او اضافه کرد: طرح اولیه حریم و عرصه آن محوطه ها در گذشته تهیه شده است، اما مورد تصویب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نبوده اند. با این وجود، اقدامات حفاظتی این محوطه های تاریخی را بر اساس همان طرح انجام می دهیم. اولویت ما تصویب حریم و عرصه این آثارتاریخی است، اما عملیات پژوهشی، گمانه زنی و حفاری در این محوطه های تاریخی فعلا جزو برنامه های ما نیست و نیازمند اعتباراتی است که باید تامین شود.

سعادتیان درباره تهدیدهایی که متوجه محوطه بدون حریم و عرصه «حوضدار» است، اظهار کرد: در این محوطه هیچگونه معارض و عوامل آسیب زننده ای وجود ندارد. اگر اتفاقی در این محوطه رخ دهد، به طرح های توسعه ای مربوط می شود که سعی کردیم آن ها را مدیریت کنیم. با این حال، تصویب حریم و عرصه آن در اولویت ما قرار دارد.

معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان درباره آسبادهای محوط تاریخی حوضدار گفت: نکته مهم در این محوطه تاریخی وجود پنج آسباد شاخص است. استان های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی پرونده مشترک آسبادهای ایران را برای ثبت جهانی آماده کرده اند که آسبادهای حوضدار را نیز شامل می شود. این پرونده تکمیل شده است و آن را به وزارتخانه فرستاده ایم و ادامه مراحل را باید در وزارتخانه طی کند تا آماده ارسال به یونسکو شود. 

سعادتیان درباره وضعیت «تپه دمبیگان قصر قند» که یکی دیگر از محوطه های تاریخی سیستان و بلوچستان است که حریم و عرصه مصوب ندارد، بیان کرد: سال ۱۳۹۷ گمانه زنی هایی برای تعیین عرصه و حریم این محوطه تاریخی انجام شده و طرح اولیۀ عرصه آن نیز تهیه شده بود، اما این طرح هم مورد تصویب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار نگرفت. علت هم این بود که عرصه آن را بزرگ گرفته بودند و محدوده های مشخص شده با محدوده های ثبتی همخوانی نداشتند و قرار بر این بود که این طرح اصلاح شود.

معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان تاکید کرد: «دمبیگان» از جمله محوطه هایی است که به تصویب حریم و عرصه نیاز فوری دارد؛ چراکه مرتب در این محوطه شاهد تعرض و ساخت وساز هستیم. در حال حاضر یگان حفاظت بر اساس قانونی که برای تعرض ها در نظر گرفته است، جلوی تخریب آثار را می گیرد، اما اگر این حریم و عرصه مصوب شود دست ما هم برای دفاع و حفاظت از این محوطه بازتر خواهد بود.

او همچنین درباره وضعیت «آتشکده کرکویه»، گفت: کرکویه از آتشکده های معروف دوران ساسانی در منطقه هیرمند است، پس از آتشکده های آذر فرنبغ، آذرگشنسب و آذربرزین مهر، چهارمین آتشکده معروف ایران است. در چند دهه گذشته بومیان و اقوامی در محوطه این آتشکده سکونت داشتند، بر اساس اسناد و اطلاعات ساکنان، این محوطه انجمن آثار تاریخی کرکو داشته است. میراث فرهنگی نیز یک سری گمانه زنی ها روی این محوطه انجام داد و محدوده عرصه و حریم آن مشخص شد، طبق آن طرح از محوطه حفاظت می شود.

سعادتیان با اشاره به وضعیت ساکنانِ پیرامون این محوطه تاریخی، بیان کرد: بر اساس این ضوابط نمی توانیم ساکنانی که در حریم و عرصه آتشکده کرکویه حضور دارند، مجبور به ترک محوطه کنیم. باید عمر مفید خانه های این ساکنان تمام شود و برای ساخت وساز جدید مجوزی به آن ها داده نمی شود.

او ادامه داد: این محوطه نیازمند انجام مطالعات تکمیلی است. تعیین عرصه و حریم یک فعالیت پژوهشی نیست و بیشتر جنبه حفاظتی دارد. لازم است که باستان شناسانی در این محوطه کاوش و مطالعاتی داشته باشند، اما رویکرد فعلی ما حفاظت از آثار تاریخی است تا بنیادشان متزلزل نشود و در گام بعدی انجام عملیات پژوهشی است که باید اعتباراتی هم برای آن تامین شود که محدودیت هایی هم در تامین اعتبارات پژوهشی داریم. خوشبختانه محوطه آتشکده کرکویه از حفاری های غیرمجاز و ساخت وساز در امان مانده است و شرایط خوبی دارد. قسمت هایی از آتشکده کرکویه بیرون از خاک قرار گرفته و ترجیح ما این است از این قسمت ها در برابر عوامل فرسایشی، مانند باد و باران محافظت کنیم و محوطه های، دیگری مثلا در بمپور برای کاوش و پژوهش برای ما در اولویت هستند.

سعادتیان در ادامه درباره معطلی تصویب حریم و عرصه «گورستان گُشت» نیز گفت: در دوره ای محوطه این گورستان گمانه زنی شده است، اما حریم و عرصه تعیین شده آن هم به تصویب و ابلاغ نرسیده است. در چند سال گذشته ضوابط و استانداردهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متغیر بوده است و باید امروز بر اساس پارامترهای جدید، حریم و عرصه آن را به تصویب برسانیم؛ چرا که طرح هایی که در سال های گذشته تهیه شده اند، با استاندارهای وزارتخانه منطبق نیستند.

معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان با بیان این که گورستان گُشت در منطقه سراوان از تعرض و ساخت وساز در امان مانده است، اظهار کرد: حفاری و ساخت وساز غیرمجاز در محوطه هایی که ثبت ملی شده اند، مانند گورستان گُشت غیرقانونی است و مجازات دارد. شاید در گذشته تعرض هایی به این گورستان و محوطه شده باشد، اما در حال حاضر شرایط این محوطه از این لحاظ خوب است و هرگونه تعرض به این گورستان تاریخی، عملی غیرقانونی به شمار می آید. ساخت وسازهایی هم که در این گورستان برای ما دردسر ایجاد کرده بود، با همکاری و هماهنگی اداره میراث فرهنگی در شهرستان سراوان کنترل شده است و به افراد محلی، عرصه و حریم این گورستان یادآوری شده است تا بتوان از این محدوده، حفاظت و حراست کرد.

1