در کنار تمام برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های دولت در ساخت و نگاه داشت هویت ملی، گردشگری بومی می تواند راهکاری تکمیلی برای تقویت هویت ملی به شمار آید.
هويت در ساده ترین مفهوم خود به معناي احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در یک گروه است، به طوری که اعضا خود را متعلق به آن گروه می دانند. زمانی که انسان با غیر مواجه شود، هویت ظهور می یابد. منظور از غیر، جامعه، طرز تفکر، اعتقادات و ارزش های دیگر است.
هویت مجموعه ای از خصوصیات و مشخصات اساسی اجتماعی، فرهنگی، روانی، زیستی و تاریخی همسان و به معنای همانندی اعضا با یکدیگر است. هویت سطوح متفاوتی دارد که در کلی ترین سطح بندی به چهار سطح هویت فردی، هویت گروهی، هویت ملی و هویت فراملی تقسیم می شود. هویت فردی، مجموعه ای پویا و قابل تغییر از ارزش ها، انگیزه ها و اعتقادات است که در هر فرد منحصر به فرد است. تغییر در ارزش ها می تواند موجب تغییر در هویت افراد شود. اگر ارزش ها، انگیزه ها و اعتقادات در جمع تحقق یابد به آن هویت جمعی گویند. هویت قومی و ملی نمونه هایی از هویت جمعی هستند. افراد می توانند با عضویت در گروه های مختلف، هر یک از سطوح هویت را داشته باشند. هویت ملی به عنوان حلقه ارتباطی بین هویت های خاص، محلی و هویت های عام فراملی، فراگیرترین و مهم ترین هویت جمعی است. هویت ملی، همان احساس تعلق و تعهد نسبت به اجتماع ملی و کل جامعه است. بطوری که افراد یک جامعه، نوعی وجود موارد مشترک را در خود احساس می کنند و به آن افتخار می کنند.
تمام کشورهای دنیا برای ساخت و نگاه داشت هویت ملی خود تلاش می کنند و سالانه بودجه های بسیاری را در این راه خرج می کنند. هویت ملی پلی است برای رسیدن به توسعه و رشد اجتماعی مردم یک جامعه.
عناصر متفاوتی در ساخت هویت ملی نقش بازی می کنند. باور و دین مشترک در کنار پیشینه تاریخی یکسان منبع مهمی برای هویت و معنابخشی است. آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی خود و احساس دلبستگی به آن در ایجاد هویت ملی بسیار تاثیر گذار است. از طرف دیگر وابستگی به یک قلمرو خاص به سبب ایجاد پیوندهای جغرافیایی حس تعلق افراد را به یک محدوده مرزی افزایش می دهد و فرهنگ عمومی مشترک از رسم و رسومات، آیین، سنت ها، ارزش‌ها و طرز پوشش گرفته تا جشن ها، معماری بناها و هنرهای ملی و بومی همگی در ساخت هویت ملی به کار گرفته می شوند. علاوه بر این سازمان سیاسی واحد، افراد را از لحاظ قانونی، عضو یک نظام سیاسی به شمار آورده و آن ها را در داخل مرزهای ملی کشور بیشتر به یکدیگر نزدیک می سازد. با بیان تمام مطالب بالا دور از ذهن نیست که بگوییم برای ساخت و ایجاد هویت ملی در نسل های مختلف یک کشور، بهره گیری درست و مناسب کشورها از این عناصر ضروری است.
تقویت هویت ملی برای کشوری چون ایران با اقوام و خرده فرهنگ های مختلف، اهمیتی بسیار دارد زیرا در نبود هویت ملی، پیشرفت، توسعه و امنیت راهی بس دشوار پیش روی خود دارند.
گردشگری بومی یکی از موثرترین انواع گردشگری در ساخت و نگاه داشت هویت ملی به شمار می آید. گردشگری، علاوه بر این که بر توسعه اقتصادی مناطق و کاهش فقر، ایجاد صلح، ارتقای سطح زندگی مردم، کاهش فاصله اجتماعی و روانی افراد تاثیرگذار است، با از بین بردن تعصب های قومی و ملی می‌تواند موجب انسجام فرهنگی-اجتماعی، غرور ملی و تقویت هویت ملی شود.
همانطور که پیشتر گفته شد، تاریخ و میراث یک ملت یکی از عناصر سازنده هویت ملی است. از طریق گردشگری افراد می توانند از تاریخ و پیشنیه مشترک خود با دیگر اقوام آگاه شوند و با دلبستگی به آن خود را به گروهی فراتر از گروه قومی خود متعلق دانند.
صنعت گردشگری با رونق صنایع دستی، حفظ و اشاعه آداب و رسوم سنتی و با ارج نهادن به اقوام و فرهنگ های مختلف موجب احساس خشنودی اقوام و فرهنگ های مختلف می شود.
علاقه مندی گردشگران به شناخت و آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم و نیز پیشینه تاریخی جوامع میزبان، موجب افزایش اعتماد به نفس این جوامع نسبت به پیشنیه و فرهنگ و آیین خود خواهد شد. در نتیجه این افزایش اعتماد به نفس و خشنودی، هویت قومی و در سطح بالاتر هویت ملی تقویت خواهد شد.
با این حال، گردشگری علاوه بر تقویت هویت ملی، می تواند موجب تزلزل هویت ملی نیز شود. جهانی شدن و نیز توسعه گردشگری بدون برنامه ریزی و دور اندیشی می توانند موجب تاثیرپذیری بیش از حد از دیگر فرهنگ ها و در نتیجه موجب کم رنگ شدن هویت ملی شوند.
ناگفته نماند مسائلی چون سیاست های دولتی در زمینه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیز به طور مستقیم بر انسجام و تقویت هویت ملی تاثیر دارند. اتخاذ سیاست های تبعیضی و عدم احترام به اقوام و خرده فرهنگ های مختلف تهدیدی جدی برای هویت ملی است. در صورتی که هویت ملی در جامعه ای تقویت نشده باشد علاوه بر بی هویتی نسل های جوان، بروز اختلافات و منازعات قومی، پیشرفت و توسعه نیز مهجور مانده و صنعت گردشگری شدیدا تحت شعاع قرار می گیرد. در واقع رابطه گردشگری با هویت ملی رابطه ای دوسویه است. در عین حال که گردشگری بر تقویت هویت ملی تاثیر می گذارد، از آن تاثیر نیز می پذیرد.
بنابراین صرف تاکید بر رونق گردشگری به عنوان راهکاری برای تقویت هویت ملی بدون توجه به سرمایه گذاری ها، برنامه ریزی ها و سیاست های اتخاذی در زمینه های اجتماعی-فرهنگی، شدنی نیست. تلاش ها برای تقویت هویت ملی، باید با نگرشی وسیع تر و در سطحی کلان تر صورت گیرند.
کار ما از این حرفای و بحث های مبانی باید بگذرد. وقت آن رسیده که راهکار ارایه داده شود.