تولید زباله در کشور ما به دلیل رفتار مصرفی و سبک زندگی، دو برابر میانگین جهانی و بیش از 50 میلیون کیلو در روز است!
"علی سلطانی فر"تولید پسماند یا به عبارت ساده تر زباله، بخش جدایی ناپذیری از زندگی امروز به ویژه در جوامع شهری شده است. این موضوع به ویژه در مناطق گردشگرپذیر تبدیل به معضلی بزرگ شده و مدیران شهرهای توریستی را با چالش هایی جدی روبه رو کرده است. در واقع در کنار تمامی الگوهایی که در تعریف انسان شهری امروز می توان ارائه کرد باید انسان زباله ساز را نیز افزود.
در شیوه زندگی روستایی قدیم بنا به دلایلی همچون شیوه و سبک زندگی، کمتر شاهد تولید زباله بودیم و آنچه به عنوان پسماند تولید می شد نیز قابلیت استفاده مجدد یا جذب در طبیعت را داشت. ضمن اینکه در فرهنگ و سبک زندگی اهالی روستانشین قدیم، چیز دور ریختنی کمتر وجود داشت و بی ارزش ترین چیزها نیز یا کود می شد یا خوراک دام، اما امروزه علاوه بر افزایش چشمگیر تولید زباله شاهد حجم عظیمی از پسماند هستیم که حتما نیاز به بازیافت دارد.
واقعیت این است که هرچند تولید پسماند با مشکلات زیست محیطی مختلفی برای ما همراه است ولی نباید از یاد برد که می توان با شناخت، کاهش تولید، تفکیک و آماده سازی آن قبل از دفع، علاوه بر کاهش مشکلات پسماند، از آنها به عنوان مواد اولیه در تولید سایر محصولات جدید استفاده کرد و از فشار بر محیط زیست و زندگی شهری کاست.
آمار حیرت آور
جالب است بدانیم سالانه هزاران میلیارد تومان برای جمع آوری زباله در کلان شهرها و شهرهای متوسط و کوچک هزینه می شود؛ درحالی که با مدیریت صحیح پسماند می توان 20تا30درصد این هزینه را برگرداند و برای پاکیزگی و آبادانی شهر استفاده کرد. هزینه چند صد میلیارد تومانی جمع آوری زباله در کلان شهر تهران را چنانچه به تمامی کلان شهرها و همچنین سایر شهرهای کوچک و بزرگ کشور تعمیم دهیم، رقمی نجومی به دست می آید که گویای خسارت عظیم مالی است؛ خسارتی که به دلیل فقدان فرهنگ تفکیک زباله در خانواده ها و عدم مدیریت مناسب پسماند به جامعه وارد می شود.
نکته جالب اینجاست که زباله گردها به خوبی به ارزش زباله پی برده اند و از این راه کسب درآمد می کنند. بدون شک زباله گردی افراد از سر تفنن و کنجکاوی نیست و آنان در این جست وجو دنبال همان چیزی هستند که از آن به عنوان طلای کثیف یاد می شود؛ تا جایی که در کلان شهرها، مافیای زباله شکل گرفته است و چرخش مالی این مافیا میلیاردها تومان در ماه است. از سویی تولید زباله در کشور ما به دلیل رفتار مصرفی و سبک زندگی، دو برابر میانگین جهانی و بیش از 50 میلیون کیلو در روز است.
همچنین سالی 60 میلیون تن نخاله ساختمانی ناشی از فعالیت های عمرانی در کشور تولید می شود. تصورش را بکنید در فرآیند یک بازیافت اصولی چه سرمایه ای شکل خواهد گرفت و با این سرمایه کلان چه طرح های مفیدی می توان در حوزه های شهری برای رفاه بیشتر شهروندان اجرا کرد.
این در شرایطی است که متاسفانه تنها بین 10 تا 15درصد پسماندها در شهرهای ایران بازیافت می شود و به چرخه بازمی گردد. مابقی زباله ها یا در طبیعت رها یا در بهترین حالت ممکن دفن می شود که خود موجب آلودگی های دیگری برای محیط زیست است.
بدون شک تا زمانی که مدیریت پسماند و اصول این طرح از سوی مدیریت شهری، متولیان محیط زیست و سایر متولیان جدی گرفته نشود، نمی توان امیدی به بهبود وضعیت داشت. مدیریت پسماند ابتدا باید شامل مجموعه ای از اقدامات پیشگیرانه فرهنگی باشد؛ یعنی همان شیوه های آموزشی که باید توسط مسوولان و متولیان امر طراحی و اجرا شود و مردم نیز با آن همراه شوند.
از سویی به دلیل عدم اجرای طرح مدیریت پسماند، در حال حاضر صنایع بازیافت به صورت بیمار و نیمه تعطیل فعالیت می کنند و این در حالی است که صنعت بازیافت در بسیاری از کشورهای جهان، صنعتی سبز و درآمدزاست که نه تنها حافظ محیط زیست پاک، بلکه اشتغال زا است و منشأ درآمدی سرشار به شمار می رود که عواید آن به خود جامعه برمی گردد. از طریق مدیریت پسماند و صنعت بازیافت در عین حال می توان برق و انرژی پاک تولید کرد و امکان تولید میزان قابل توجهی برق از گاز حاصل از دفن زباله ها وجود دارد.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که معضل تولید زباله تنها مختص شهرها نیست و دامنگیر روستاها نیز شده است؛ تا جایی که به دلیل فقدان همان اندک امکاناتی که برای جمع آوری و مدیریت زباله در شهرها وجود دارد، مراکز روستایی و شهرهای کوچک نیز با انباشت زباله و خطرات زیست محیطی بی شماری روبه رو هستند و مزارع روستایی به دلیل رسوخ پسماندها تبدیل به منبع آلودگی شده اند. از این رو مدیریت پسماند در دو سطح خرد و کلان یعنی آموزش و اجرای تفکیک زباله از مبدأ و همچنین ایجاد صنایع بازیافت نه تنها در مراکز شهری، بلکه بافت های روستایی نیز بیش از پیش ضروری می نماید.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.