ساختمان تماشاخانه گیلان در سال ۱۳۲۴ به همت جهانگیر سرتیپ پور در ابتدای خیابان سعدی راه اندازی شد. بعدها این سالن تئاتر تبدیل به سینما آبشار شد. در حال حاضر این تماشاخانه که سمبل تاریخ هنر گیلان به شمار می رود، درحال نابودی است.
به گزارش «دنیای سفر»، صبح به صبح مردگلفروش، گل هایش را از ورودی ساختمان قدیمی تماشاخانه بیرون می آورد تا در معرض دید عابرانی باشد که پیاده به مرکز شهر رشت می روند. حضور دائمی او عادی شده است، همانند تماشاخانه ای که سمبل تاریخ هنری های نمایشی گیلان است و تماشاچیانش تنها فرسودگی ساختمانش را به نظاره نشسته اند.
به طرف ساختمان رنگ پریده ای می روم که سند تلاش مسئولی است که از جیب خود برای مردم این شهر تماشاخانه ساخت. مردی که با ردای توسعه فرهنگی، قلم به دست نمایشنامه می نوشت و با عوایدش سنگ بنای بسیاری از مراکز خدماتی و فرهنگی این شهر را بنا نهاد، رادیو رشت را راه اندازی کرد و بخاطر همان تلاش ها هم بود که انجمن، شهرداری مدیریت شهری را به او پوشاند و مردم نیز که خدمات او را در مدیریت شهری دیدند، در مقطعی به او رای اعتماد دادند تا نماینده مردم شهرستان رشت در مجلس شود.
جهانگیر سرتیپ پور، (۶ آذر۱۲۸۲-۷ آذر ۱۳۷۱) سال هاست که در گورستان سلیمانداراب رشت خفته است. بی آنکه روی سنگ قبرش بنویسد که چه مسئولیت هایی داشت و از ثروت شخصی اش چگونه برای آبادانی این شهر مایه گذاشت. اما در تاریخ گم نمی شود که خانواده سرتیپ پور در ملک شخصی خود «تماشاخانه گیلان» را ساختند.
پشت درب همیشه بسته تماشاخانه می روم، از پشت میله های حفاظ، نوشته های روی شیشه را می توان خواند؛ «قیمت بلیط، لژ پایین... لژ بالکن... تلفن رزرو بلیط ۲۲۵۹۰» اما دیگر کسی شماره تماس را پاسخ نمی دهد.
برای چندمین بار، از صاحب گلفروشی- که بخشی از ورودی تماشاخانه را به محل کسب و کار خود تبدیل کرده- اجازه می خواهم تا به داخل تماشاخانه بروم. اما هربار و هرسال که این تقاضا مطرح می شود، پاسخش یکی است؛ «سقف تماشاخانه فروریخته و برای من مسئولیت دارد.»
و من دوباره به نمای ظاهری تماشاخانه می نگرم؛ پرده بزرگی که روی آن نوشته شده «تماشاخانه گیلان». پرده ای که روبه خیابان و پشت قاب شیشه ای نصب شده است. و روی دیوار در دو قاب، پوستر شاهکارهای سینمایی ایران را می توان دید؛ تصویر «باشو غریبه ای کوچک» و سوسن تسلیمی که مادر پسری می شود که آسیب جنگ او را به گیلان افکنده است. «گاو» و بازی خوب علی نصیریان و عزت الله انتظامی، «بایسیکل ران»، «خانه دوست کجاست»، «دندان مار»، «کفش های میرزا نوروز» و... .
این پوسترها نه برای زمانی است که «سینما آبشار» به جای «تماشاخانه» دایر شد، بلکه بازگشت نام تماشاخانه و تجدید چاپ این پوسترها، برای اواخر سال ۱۳۹۷ است که مدیریت شهری و مدیر وقت اداره کل فرهنگ و ارشاد گیبلن، رنگ و لعابی جدید بر تماشاخانه دادند. آن روزها چقدر شادمان بودیم که احیاء تماشاخانه را به یک مرکز فرهنگی وعده داده اند و عنوان شد که با مالکان نیز در این زمینه مذاکراتی صورت گرفته و حتی رقم شش میلیارد تومانی خرید ملک هم مطرح شده بود. وعده ای که البته هیچگاه عملی نشد و حالا سقف تماشاخانه گیلان در ابتدای خیابان سعید، آرام و بی صدا در حال ریختن است.
تا پیش از احداث تماشاخانه، سالن دبستان ارامنه اهوردانایان رشت و همچنین سالنی که شهرداری رشت ساخته بود، در اختیار گروه های هنری قرار می گرفت. با احداث تماشاخانه توسط جهانگیر سرتیپ پور، در سال ۱۳۲۴ خورشیدی شخصیت های برجسته ای در این تماشاخانه بر سن تئاتر رفتند که بعدها از نام آوران عرصه تئاتر و سینما در کشور شدند.
شادروان حاجعلی عسگری، در زمان حیات در گفت و گو با نگارنده یادآور شده بود که زمین تماشاخانه برای خانواده سرتیپ پور بود. و در واقع بانیِ احداث تماشاخانه، نماد هنری گیلان را در املاک شخصی خود ساخت.
عسگری در کتاب خود، تاریخچه تئاتر گیلان، اشاره دارد که اکثر نمایش ها ( از سال ۱۲۸۹ تا ۱۳۲۰) در سالن مدرسه ارامنه اجرا می شد، اما «سالن مدرسه آوادیس گنجایش پذیرایی بعضی از سفرا و مهمان های خارجی را- که از روسیه به رشت می آمدند- نداشت. بنابراین به دستور «تیمسار آیرام» سالن بزرگ و مجهزی، جنب عمارت بلدیه رشت ساخته شد. مدتی این سالن در اجاره روس ها بود ولی در اثر مراقبت نبودن این سالن خراب شد و تلفنخانه فعلی جنب اداره بلدیه به جای سالن نمایش ساخته شد.
در گذشته شهرداری رشت در زمینه کارهای هنری بسیار فعال تر از اکنون بود و سالن های خود را در اختیار گروه های نمایشی می گذاشت. سالن دیگری در ابتدای خیابان شریعتی در طبقه فوقانی بازار شیک هم مال شهرداری بود که در اختیار گروه های نمایشی قرار می گرفت.
کانون های هنری مختلفی در رشت شکل گرفت ولی به دلیل برخی مشکلات عملا فعالیت این کانون ها دوام نداشت. چند نفر از شرکت سهامی هنر به نام های «مهدی گرامی»، «دکتر بانو خسروی» و «اسفندیار سرتیپ پور» دور هم جمع شدند و پایه و اساس یک مرکز هنری را در رشت بنا گذاشتند و مهر ماه ۱۳۲۴ خورشیدی تماشاخانه گیلان در ابتدای خیابان سعدی آغاز به کار کرد و یک مکان اختصاصی برای اجرای تئاترهای رشت شد.
در واقع بنای تماشاخانه را خانواده جهانگیر سرتیپ پور گذاشتند. زمین تماشاخانه را هم مال همسر یا خواهر سرتیپ پور بود. خود جهانگیر نمایشنامه نویس و بازیگر تئاتر بود و در همین تماشاخانه هم اجراهای خوبی داشت و بعدها هم شهردار و سناتور رشت شد.
بعدها تماشاخانه به «محمد حسن خان میلانی» رسید. او و برادرش هم از اهالی هنر و دوستدار تئاتر بودند. میلانی پرده خوان بود. مرحوم نادر گلچین، عزت الله انتظامی، ناصر مسعودی، پیش پرده خوان بودند. فریدون نوزاد، جمشید حلاج، پروین تمجیدی، فرامرز بهبود و فرخ لقا پور رسول، در این تماشاخانه اجرا داشتند.»
با آمدن سینما به رشت در حوالی سال ۱۳۳۵، اجرای تئاتر از رونق می افتد و تماشاخانه رشت برای ادامه حیات خود تبدیل به «سینما آبشار» می شود.
تماشاخانه رشت، سمبل تاریخ هنری های نمایشی گیلان است. ولی سالهاست که دیگر تماشاچی به خود ندیده و همگان تماشاچی فرسودگی بنایش هستیم. سمبلی که آرام و بی صدا سقفش درحال فروریختن است.
