مسئول پیگیری ثبت جهانی «محور اشکانی ساسانی کرمانشاه» درباره آخرین وضعیت این پرونده، سرانجام مشارکت عراق در آن، زمان و اعتبار لازم برای تدوین این پرونده و همچنین آخرین وضعیت معبد آناهیتا سخن گفت.
به گزارش «دنیای سفر»، «قصرشیرین»، «طاق بستان» و «معبد آناهیتا» سه اثر تاریخی استان کرمانشاه است که از سال ١٣٨۵ در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو قرار گرفته اند، اما از آن زمان تاکنون برای تدوین پرونده این آثار و تحویل به یونسکو اقدامی نشده است. اکنون مدتی است مطرح شده که این سه اثر در قالب یک پرونده به نام «محور ساسانی کرمانشاه» از سوی متولیان میراث فرهنگی این استان به یونسکو معرفی خواهند شد. این درحالی است که مدیر پایگاه ملی محور ساسانی کرمانشاه از وجود ۱۸ اثر تاریخی شاخص دیگر در این محور خبر داده است.
از معبد آناهیتا تا ایوان مدائن
مرتضی گراوند مسئول پیگیری پرونده ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه در گفت و گو با ایسنا درباره آخرین وضعیت این پرونده توضیح داد: با توجه شرایطی که امروز در یونسکو حاکم است و بر اساس آن، کشورها هر سال فقط یک پرونده را می توانند در نوبت ثبت جهانی داشته باشند، تصمیم گرفتیم یک پرونده زنجیره ای از شرق تا غرب استان کرمانشاه آماده کنیم؛ چراکه در این مسیر به واسطه قرارگیری در امتداد جاده ابریشم (جاده خراسان بزرگ)، آثار و بناهای تاریخی زیادی ایجاد شده است. در این مسیر، مجموعه ای از آثار معماری، از جمله معبد آناهیتا، بیستون، عمارت خسرو، طاق بستان، مجموعه قصر شیرین و … را داریم که به دو دوره اشکانی و ساسانی تعلق دارند که یک پیوستگی فرهنگی در معماری آن ها دیده می شود.
او اظهار کرد: ابتدا قرار بود این پرونده با نام محور ساسانی آماده شود، اما در حال حاضر قصد داریم، این پرونده را با عنوان «منظر اشکانی ساسانی؛ از معبد آناهیتا تا ایوان مدائن» آماده کنیم؛ چراکه برخی از آثار این محور همچون معبد آناهیتا و قلعه یزگرد، اشکانی ساسانی هستند. دوم این که قصد داریم این پرونده را خارج از نوبت و با مشارکت کشور عراق به ثبت برسانیم.
گراوند درباره اینکه تاکنون چه اقدامی برای این پرونده انجام شده است؟ گفت: مطالعات باستان شناسی، توصیف اثر، تعریف نقشه ها، تعیین ضوابط عرصه و حریمِ بیشتر محوطه ها انجام شده و از طرفی در سال های گذشته مطالعات مردم شناسی و اطلاعاتی که برای تکمیل پرونده ثبت جهانی نیاز بود، انجام شده است، اما بر اساس ضوابط میراث جهانی این مطالعات باید به روز شود که این موضوع به تأمین اعتبارات نیاز دارد تا این پرونده تکمیل شود. پیگیری هایی هم در این باره انجام شده و تا دو هفته آینده جلسه هم اندیشی ثبت جهانی «منظر اشکانی ساسانی؛ از معبد آناهیتا تا ایوان مدائن» در کرمانشاه با حضور صاحبنظران و متولیان این امر برگزار خواهد شد.
چرا ایران می خواهد با مشارکت عراق پرونده ثبت جهانی را پیش ببرد؟
مسئول پیگیری ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه درباره مشارکت ایران و عراق برای ثبت جهانی این پرونده، اظهار کرد: دو راه پیش رو داریم؛ یا به تنهایی این پرونده را برای ثبت جهانی آماده کنیم و آثار تاریخی از کنگاور تا قصرشیرین را در یک پرونده برای ثبت جهانی در نوبت قرار دهیم، یا با همکاری کشور عراق بدون نوبت پرونده را تکمیل و به یونسکو ارسال کنیم. «ایوان مدائن» به عنوان یکی از مهم ترین پایتخت ها و آثار معماری به جا مانده از دوران ساسانی و اشکانی در دل عراق برای ما ایرانی ها خیلی مهم است. بنابراین ثبت آن در این پرونده به صورت مشترک حائز اهمیت است. در این راستا دو بار به کشور عراق سفر کردیم و پیگیر برگزاری جلسه با آن ها هستیم. ایوان مدائن بر اساس تقسیمات سیاسی کشور عراق جزو استان دیالی است که باید با استانداری آن منطقه صحبت کنیم.
او ادامه داد: یک اثر دیگر در امتداد همین مسیر پس از عمارت خسرو به نام «حوش کوری» وجود دارد، که در تقسیمات سیاسی کشور عراق در استان دیالی قرار گرفته است، اما به لحاظ مدیریتی و نگهداری زیر نظر اقلیم کردستان و استان گرمیان است که صحبت هایی با اقلیم کردستان داشتیم و برای ثبت جهانی این اثر به صورت مشترک اعلام آمادگی کرده اند تا بر اساس برنامه ها و زیرساخت های که ما ارائه می دهیم اقداماتی انجام دهند. این اثر به دوران ساسانی و احتمالا به خسرو پرویز تعلق دارد.
گراوند درباره اعتبار و زمان مورد نیاز برای تدوین پرونده جهانی «منظر اشکانی ساسانی؛ از معبد آناهیتا ایوان مدائن» گفت: ما برای تکمیل این پرونده ١٢ تا ١۵ میلیارد تومان اعتبار درخواست دادیم، که اگر تأمین شود و بتوانیم پرونده را به صورت مشترک با کشور عراق پیش ببریم نهایتا تا ١۴ ماه می توان آن برای ارسال به یونسکو نهایی کرد.
مسئول پیگیری ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه درباره مشکلات مربوط به حریم و عرصه برخی از آثار و بناهایی که در این محور قرار گرفته اند نیز اظهار کرد: موضوع عرصه و حریم و ضوابط آن چه از نظر منظری و چه ساماندهی اثر، برای یونسکو مهم است و تمام آثاری که در این محور قرار گرفته اند دارای ضوابط عرصه و حریم هستند، اما این ضوابط باید بازنگری و به روزرسانی شوند و این بخش اعظم و مهمی از پرونده است؛ چرا که نشان می دهد روند حفاظتی ما تا امروز از این آثار چگونه بوده است و همانطور که گفتم این بازنگری نیازمند تأمین اعتبار است.
وضعیت نابسامان معبد آناهیتا
او همچنین در پاسخ به این پرسش که معبد آناهیتا که در این محور قرار گرفته، سال هاست وضعیت نابسامانی است، با توجه به آن که یکی از آثار مهم این پرونده است، برای ساماندهی و رسیدگی به وضعیت آن چه تدبیر و اقدامی شده است؟ گفت: «معبد آناهیتا» یک بنای بسیار پیچیده است، با وجود این که شاید از دور یک اثر ساده به نظر بیاید، اما از نظر ساماندهی محیطی، اقدامات حفاظتی و مرمتی این اثر پیچیده است. نوع مصالحی که در این بنا به کار رفته عملا قدرت اقدامات مرمتی را از ما گرفته است. عرض دیواره پشت کار محوطه ها در سکوی اول ١٨/۵ متر است و وزن بلوک های سنگی که در این بنا به کار رفته از ۴ تا ١۵ تن متغیر است. بخش زیادی از این سنگ ها تخریب شده و طبیعتا باید مرمت شوند و آن ها را از نو در محل خودشان قرار دهیم.
گراوند افزود: آنچه تا امروز برای معبد آناهیتا انجام دادیم این بود که بیشتر معارض ها و املاک تملک شده اند و فقط سه خانه مسکونی باقی مانده که در آن ها زندگی می کنند. یکی دو مورد زمین کشاورزی هم هست که باید تملک شوند، اما دیگر زمین ها حصارکشی شده اند و محدوده کاملا در اختیار میراث فرهنگی است. معبد آناهیتا کاملا از منازل مسکونی پوشیده بوده و از سال ۴٧ که مرمت این معبد آغاز می شود، حدود ٢٨۵ ملک، زمین کشاورزی و … تملک شده است و در یک سال گذشته دو مورد تملک زمین داشتیم و سه مغازه در جنوب غربی معبد داریم که قبلاً تملک شده اند، اما باید پول سرقفلی آن ها را به صاحبان مغازه ها بدهیم. در نظر داریم حدود شش هزار مترمکعب از این بخش را به پارکینگ معبد تبدیل کنیم.
او اضافه کرد: باید برای ثبت جهانی، زیرساخت هایی را بر اساس استانداردهای جهانی برای بازدید گردشگران مهیا کنیم و چنین اقداماتی برای معبد آناهیتا در حال انجام است. همچنین به لحاظ حفاظت فیزیکی دوربین های مداربسته به طور کامل در این مجموعه نصب شده اند. سه دکل برای روشنایی شبانه داریم. یک هکتار از فضای آزاد، سبز شده و گیت بلیت فروشی و پارکینگ در حال ساخت است. با وجود این اقدامات باز هم نیازمند زیر ساخت هایی هستیم.
مسئول پیگیری ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه گفت: از دیگر اقدامات انجام شده، ساماندهی و ایجاد مزرعه سنگ در ضلع شرقی و غربی و برای سنگ هایی است که در حین کاوش ها جابه جا و روی هم تلنبار شده اند تا محوطه از نظر چیدمان ظاهری به نظم برسد. البته سنگ هایی که در امتداد دیوارهای اصلی قرار گرفته و ریخته اند در محل خود باقی می مانند، چون به این سنگ ها نمی توانیم دست بزنیم. امسال در تلاش هستیم کاوش های باستان شناسی این بنا را انجام دهیم، به ویژه در سکوی دوم که حجم زیادی از نخاله های ساختمانی حاصل از تخریب منازل مسکونی، به صورت برآمدگی در این محوطه باستانی انباشت شده اند. از طرفی امسال هفت هزار متر مکعب از بخش شرقی که از نخاله های ساختمان هایِ تخریب شده در سنوات گذشته انباشت شده بود، آواربرداری کردیم.
او افزود: برای یونسکو خیلی هم مهم نیست که دیوار جنوبی بالاست و مرمت شده یا نه، بلکه به لحاظ حفاظتی، وضعیت تثبیت سنگ های جداره حائز اهمیت است. در معبد آناهیتا به دلیل ریزش به اصطلاح «خاک آوار»، گیاهان مختلفی رشد می کردند که برای از بین بردنشان همواره آن ها را آتش می زدند و این آتش به سنگ های جداره آسیب می زد، اما در چند سال اخیر با سم پاشی و کنترل رشد این گیاهان خودرو، از آتش سوزی خبری نبوده است.
گراوند با بیان این که با وجود این اقدامات، کوتاهی هایی هم در حق معبد آناهیتا شده است، اظهار کرد: برای معبد آناهیتا از سال ١٣۴٧ که مرمت آن شروع شده هزینه های زیادی شده است، اما می پذیریم که نسبت به جایگاهی که داشته اقدامات بیشتری می توانستیم برای آن انجام دهیم و کمی در حق آن کوتاهی شده است. این بنا ظرفیت بالایی برای پذیرش گردشگر دارد و اگر اقداماتی که باید برای آن انجام شود می توانیم شاهد حضور ١۵٠ تا ٢٠٠ هزار در گردشگر در سال باشیم. از سال ١٣۴٧ پنج پروژه بزرگ ملی از جمله جرجان، بیشاپور، هفت تپه، تخت جمشید و معبد آناهیتا داشته ایم که معبد آناهیتا به دلیل نوع نگاه مدیریتی و نبود اعتبار کافی نسبت به این پروژه ها جا ماند و به جایگاه واقعی اش نرسید، اما در سال های اخیر تمام تلاش این بوده که آن را به جایگاه اصلی خود برسانیم و باید کارهای زیرساختی آن، ساماندهی و مطالعات باستان شناسی، که دو دهه است متوقف شده، انجام شود.
