غار اسپهبد خورشید از جمله نقاط باستانی است که افسانه های بسیاری در خود جا داده است به طوریکه افسانه هایی از ثروت اسپهبد خورشید در این غار و در نهایت مرگ همه آن ها گرفته تا طاق عایشه گرگیلی دژ و حضور راهزنان در این غار قرار گرفتند.
به گزارش «دنیای سفر»، مدیر پایگاه میراث فرهنگی اسپهبد خورشید سوادکوه با بیان اینکه اولین فصل از کاوش در غار اسپهبد خورشید شروع شده است، اظهار کرد: در حال حاضر فعالیت یکی از معادن در حریم این میراث ملی متوقف شده و مجوز سایر معادن بعد از ۱۴۰۶ تمدید نخواهد شد.
مهدی عابدینی عراقی با اشاره به آنکه طی ماه جاری نخستین فصل کاوش غار اسپهبد خورشید کلید خواهد خورد، افزود :به محض دریافت مجوز کاوش از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، نخستین فصل کاوش در غار اسپهبد خورشید را آغاز خواهیم کرد. در این غار فضای معماری فاخر داریم که چند هزار متر مربع است.
عابدینی عراقی تصریح کرد : ابتدا آواربرداری انجام می شود و این کار از بخش غربی غار آغاز خواهد شد تا پلان های معماری و بخش های مختلف آن مشخص شود.
وی افزود: برای انجام مرمت نیاز است تا کاوش انجام گیرد و مسیر مرمت به مرمتگران داده شود. باید کاوش را آغاز کرد تا ببینیم با چه پدیده های معماری و پلان هایی روبه رو می شویم.
این باستان شناس درخصوص فعالیت معادن در حریم و نزدیکی غار اسپهبد خورشید نیز یادآور شد: موفق شدیم فعالیت یکی از چهار معدنی که در حریم غار قرار دارند را متوقف کنیم. از آنجا که این معادن مجوز فعالیت ۱۰ ساله شان را در سال ۱۳۹۶ از اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران دریافت کرده اند از این رو امکان متوقف کردنشان نیست این درحالی است که تمام این معادن در حریم ثبت ملی غار فعال هستند.
این مسئول خاطرنشان کرد: با همکاری استانداری و دادستان بر آن شدیم تا به محض اتمام اعتبار زمان مجوز هریک از این معادن، دیگر مجوز آنها تمدید نشود. اعتبار فعالیت یکی از این معادن تمام شده بود که دیگر تمدید نشد و سه معدن نیز تا سال ۱۴۰۶ فعال خواهند بود و مجوز فعالیت آن ها تمدید نخواهد شد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی اسپهبد خورشید درخصوص آسیبی که فعالیت معادن در حریم می تواند به این میراث فرهنگی وارد کند، گفت: این آسیب بیشتر در حوزه آسیب منظر خواهد بود چراکه حریم منظر مخدوش می شود البته ضربه های سنگ شکن نیز لرزه هایی ایجاد می کند که می تواند موجب آسیب به غار شود.
وی اضافه کرد: ضمن آنکه تردد ماشین آلات سنگین معادن در جاده های محوطه غار آسیب زننده است و حریم منظر را مخدوش می کند.
او همچنین از آزادسازی بخشی از عرصه غار اسپهبد خورشید خبر داد که در تملک یکی دیگر از معادن بود و بیان کرد : با کمک منابع طبیعی آن منطقه نهال کاری شده. در انتظار تامین اعتبار برای اجرای مسیر دسترسی هستیم. با توجه به آنکه اعتبارات قطره چکانی دولتی کفاف ساخت مسیر را نمی دهد، یکی از معدن کاران خارج از حریم برای سرمایه گذاری در این بخش اعلام آمادگی کرده است.
غار اسپهبد خورشید
غار اسپهبد خورشید (به طبری: لاپ کَمِر و ...) (یا نام های دیگر: کرکیل دژ، کیجاکچال، عایشه کرکیل در، لاپ کمر، دژ طاق، غار دربند کولا، دکان داوود، طاق ونداد هرمزد، دیوکلی و قلعه دیو سفید) اثری تاریخی است که بر سر راه سوادکوه به تهران در ناحیه دوآب در نوزده کیلومتری جنوب شهر پل سفید در شهرستان سوادکوه استان مازندران قرار دارد. این غار در مسیر قلعه کنگلو و بر سینه لردکمر قرار دارد.
نام های غار اسپهبد خورشید
از این اثر تاریخی در متون تاریخی به نام طاق عایشه گرگیلی دژ نیز یاد شده است. در زبان مردم منطقه سوادکوه این غار به نام لاپ کمر معروف است. همچنین مردم روستاهای اطراف این غار را به نام «دیوکالی» به معنای «لانهٔ دیو» می شناسند. علاوه بر این به آن غار اسپهبد خورشید، کرکیل دژ، کیجاکچال، عایشه کرکیل در، لاپ کمر، دژ طاق، غار دربند کولا، دکان داوود، طاق ونداد هرمزد، دیوکلی و قلعه دیو سفید نیز گفته می شود.
مکان جغرافیایی غار اسپهبد خورشید
هم ابن اسفندیار و هم ظهیرالدین مرعشی در توصیف غار اسپهبد خورشید، آن را بالای «دربند کولا» نشانی داده اند. برخی پژوهشگران (همچون محمد طاهری شهاب، حسین حجازی، تقی واردی و درویشعلی کولاییان) بنا بر این شرح منابع اولیه، دربند کولا را برابر روستای امروزی پایین کولا، در حدود پانزده کیلومتری جنوب ساری، دانسته و مدعی اند که غار اسپهبد خورشید در حوالی این روستا قرار داشته. در حالی که شرایط جغرافیایی این روستا با تعریف «دربند» که به معبری اطلاق می شد که از میان دو کوه بلند بگذرد، هماهنگی ندارد. همچنین ابن اسفندیار برای نشانی دادن دربند کولا می گوید «به راه آرم طاقی است…»
و ظهیرالدین می گوید «در سر راه ارم زارم به طاق است» که این ارم و طاق در فاصله ۱۲۰ و ۷۰ کیلومتری ساری قرار دارند. محل دیگر معروف به دژ اسپهبد خورشید، امروزه در ۱۰ کیلومتری جادهٔ آسفالت دوآب-ورسک به یک فرعی رسیده و ۱۵۰۰ متر بعد از جاده اصلی، به پای طاق اصلی می رسد. این طاق تا پایه در حدود ۸۵ متر ارتفاع دارد.
