زخم بهره برداران و کوهنوردان بر تن قله دماوند

تن #دماوند زخمی است، زخم هایی که بهره برداران و در بسیاری موارد کوهنوردان بر تنش بر جای می گذارند و می گذرند، اما دماوند هنوز استوار ایستاده و فتح آن آرزو و رویای #کوهنوردان است.

به گزارش «دنیای سفر» هر کوهنورد خارجی برای صعود به قله دماوند باید 50 دلار ورودیه پرداخت کند، این مبلغ از دهه هشتاد تصویب شده و در تمام این سال ها تغییر نکرده است و اینک می تواند فرصتی برای ارزآوری بیشتر به ایران باشد. این در حالی است که کوهنوردان برای ورود به قلل 8 هزار متری پاکستان بالغ بر 1 هزار و 500 دلار و برای فتح اورست مبلغی حدود هزار و 100 دلار پرداخت می کنند. اما سوالی که وجود دارد این است که این مبلغ در این روزها که کشور با مشکلاتی در زمینه ارز روبروست، در چه محلی هزینه می شود؟

این روزها بیش از همه، نگاه ها به یکی از ارزآورترین صنایع کشور یعنی گردشگری دوخته شده است، طبق آمار فدراسیون کوهنوردی، آمار کوهنوردانی که برای صعود به دماوند به ایران سفر می کنند در سال های اخیر افزایش داشته و در سال گذشته آماری معادل 1 هزار و 200 کوهنورد خارجی به قصد صعود به دماوند وارد کشور شده اند؛ آماری که می تواند با کمی هوشمندی افزایش پیدا کند. اما برخی بی انضباطی ها در زمینه مدیریت ارز ورودی کشور نگرانی هایی را ایجاد می کند. هزینه کردن مبالغی که از کوهنوردان خارجی دریافت می شود، یکی از مسائلی است که اگر مدیریت درستی داشته باشد، می تواند زمینه ساز جذب گردشگر ورزشی به کشور شود چرا که با بهبود شرایط بلندترین قله ایران می توان روی جذب گردشگران ورزشی به قله دماوند سرمایه گذاری کرد.

دماوند سخاوتمندانه مجال فتحش را به همه علاقه مندان می دهد. کوهنوردان هم ترجیح می دهند در دل تابستان فاتحان خنکای قله همیشه برفی اش شوند. فصل صعود دماوند اما امسال یک تفاوت عمده با سال های قبل داشت؛ آن هم حاشیه هایی بود که برای دریافت ورودیه 50 دلاری از کوهنوردان خارجی ایجاد شد. در ابلاغیه ای که در سال 97 از سوی فدراسیون کوهنوردی برای کمیته پناهگاه ها ارسال شده است، مبلغ دریافتی از کوهنوردان خارجی جهت صعود به دماوند 50 دلار آمریکا قید شده و همین موضوع حساسیت هایی را به دنبال داشت، از این جهت که در این ابلاغیه اشاره ای به دریافت معادل ریالی این مبلغ نشده است و این تصور ایجاد می شود که فدراسیون کوهنوردی از وضعیت بازار ارز سوءاستفاده کرده و قصد دارد این مبلغ را که کوهنوردان خارجی سال هاست پرداخت می کنند، امسال به دلار از آنها دریافت کند. حتی برخی آژانس ها اعلام کردند که فدراسیون کوهنوردی از آنها خواسته تا این مبلغ را به دلار از کوهنوردان خارجی اخذ کنند.

نوسانات نرخ ارز در ماه های اخیر حساسیت ها را در تمام حوزه ها افزایش داده و حوزه ورزش حرفه ای کوهنوردی هم از این قاعده مستثنا نبود. در سال های گذشته هم این مبلغ پرداخت می شد اما نه به دلار بلکه مبلغ تعیین شده با توجه به نرخ ارز به ریال دریافت می شد. تفاوت این بود که از شرکت های مسافرتی که مسافران ورودی دارند، این مبلغ به ریال دریافت می شد. امسال به دلیل نوسانات نرخ ارز این مبلغ به دلار دریافت می شود. رسید ورودیه ها به دلار منتشر شده است. ضمن اینکه هنوز مشخص نیست مرجع تصمیم گیری در مورد هزینه کرد این مبلغ چه نهادی است؟ با توجه به اینکه این اثر ثبت ملی شده است، به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی باید این مبلغ را تعیین کند. اما ظاهرا فدراسیون کوهنوردی این مبلغ را تعیین کرده است.

رضا زارعی، رییس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی کشور در پاسخ به این ابهامات می گوید: «ما به هیچ آژانسی ابلاغ نکرده ایم که مبلغ را به صورت دلار دریافت کنند. در بخشنامه ای که از سوی فدراسیون به کمیته پناهگاه های منطقه دماوند و علم کوه ابلاغ شده است، این نکته ذکر شده که ورودیه کوهنوردان خارجی 50 دلار آمریکا و معادل ریالی آن بر اساس ارز دولتی محاسبه شود. تا امروز هم این هزینه از گردشگران خارجی به شکل ریالی دریافت می شد. اما آژانس ها این مبالغ را به دلار دریافت می کنند. البته این نکته هم در مورد کسانی که با هدف صعود به دماوند وارد ایران می شوند وجود دارد که بسیاری از این افراد بک پکر هستند و به صورت انفرادی وارد کشور می شوند نه از طریق آژانس ها. شاید بشود گفت بیش از 50 درصد کوهنوردانی که به ایران می آیند، همین شکل سفر را انتخاب می کنند. تمام این افراد هم به قیمت ها و نرخ ارز دولتی و ارز آزاد واقف هستند و عمدتا هم این موضوع را اعلام می کنند. در عین حال ممکن است شرایطی پیش بیاید که فرد امکان تبدیل ارز نداشته باشد و این مبلغ را به شکل دلار پرداخت کند، اما الزامی برای اینکه به دلار پرداخت کند نداریم.»

زارعی با اعلام آماری هم از ورود کوهنوردانی که برای صعود به دماوند وارد این منطقه می شوند، می گوید: «سال گذشته بالغ بر 20 هزار نفر در 5 ماهِ فصل صعود وارد منطقه دماوند شده اند. در پنج سال اخیر روند ورود کوهنوردان به دماوند روند افزایشی بوده و بالغ بر 5 برابر شده است. در سال 92 حدود 200 کوهنورد خارجی وارد منطقه دماوند می شدند و تا سال 95 حدود 1 هزار و 200 نفر و در سال 96 به واسطه مسائل سیاسی این تعداد کاهش پیدا کرد و امسال هم آمار کمتری داریم که تا پایان فصل صعود مشخص خواهد شد. در سال 96 حدود 1 هزار و 200 نفر کوهنورد خارجی به منطقه دماوند آمده اند.»

بسیاری از منتقدان به عملکرد فدراسیون کوهنوردی در منطقه دماوند و علم کوه معتقدند مبالغی که این فدراسیون از کوهنوردان خارجی دریافت می کند، در محلی غیر این دو منطقه هزینه می شود، در حالی که طبق پروتکل های بین المللی این مبالغ باید در پارک های ملی و جهت رفاه کوهنوردان در همان مناطق هزینه شود.

مبالغی که از این طریق از کوهنوردان دریافت می شود برای دماوند هزینه نمی شود بلکه در محل های دیگری هزینه می شود، مسوولان می گویند این مبلغ برای تجهیز پناهگاه های ورزشی هزینه می شود، در حالی که متولی این امر سازمان تامین و نوسازی اماکن ورزشی است که بودجه های ویژه برای ساخت پناهگاه های ورزشی دارد. زارعی در پاسخ به انتقاداتی که در این زمینه مطرح است می گوید: «وقتی مبلغی که به عنوان ورودیه (پرمیت) از کوهنوردان خارجی دریافت می شود، کوهنوردان هم انتظار دارند و می خواهند اسکان مناسبی در منطقه داشته باشند. در حال حاضر اقامتگاه های ما شرایط بسیار سختی دارد، البته کسانی که برای صعود می آیند به شرایط سخت عادت دارند، اما فدراسیون کوهنوردی موظف است امکانات رفاهی کوهنوردان را در این مناطق فراهم کند. چرا که فدراسیون کوهنوردی مرجع رسمی ارایه خدمات در این مناطق است. عمده خدماتی که کوهنوردان در دماوند دریافت می کنند، شامل خدمات اقامتی، تخلیه زباله ها و امداد و نجات است. اگر چه از نظر حقوقی و قانونی بسیاری از این موارد به فدراسیون هم مربوط نمی شود، اما از آنجا که سازمان های متولی در این مناطق خدمات ارایه نمی دهند، ما باید ورود کنیم. به طور مثال در بحث امداد و نجات ما چیزی به نام امداد کوهستان در سطح کشور نداریم، هلال احمر هم به شکل مقطعی در برخی مناطق نیروهایی را تربیت می کند که کوهنوردان خود فدراسیون هستند و خدمات موقتی ارایه می دهند، مثلا حادثه ای رخ می دهد، هلال احمر بر اساس درخواست فدراسیون مجروحی را منتقل می کند. تا سال های گذشته ما فقط زباله ها را تخلیه می کردیم؛ این خدمات پرهزینه است، ما هفته ای حداقل یک تن زباله از منطقه بارگاه سوم دماوند تخلیه می کنیم.»

تمام کوهنوردانی که قصد فتح قلل مرتفع دنیا را دارند، ملزم به پرداخت مبلغی به عنوان ورودیه به دولت کشوری هستند که قله مرتفع در آن قرار دارد، البته بعضی کشورها این مبلغ را از کوهنوردان دریافت نمی کنند. زارعی در خصوص اینکه 50 دلار به عنوان ورودی دماوند از چه سالی تعیین شده و آیا میزان آن در سال های اخیر افزایش داشته یا نه، می گوید: «این مبلغ از دهه 80 تا به حال تغییری نکرده است. اما اتفاقی که افتاده این است که ارزش دلار در کشور ما بالا رفته و این مبلغ قابل توجه شده است. این یک عرف بین المللی است که در مورد قله های مرتفع وجود دارد. در نپال کوهنوردان خارجی برای صعود به قله اورست باید 11 هزار دلار بپردازند، برای صعود به قله های 8 هزار متری پاکستان 1 هزار و 500 دلار و قله های 6 و 7 هزار متری هزینه ای بین 300 تا 600 دلار برای کوهنوردان خارجی تعیین کرده اند. برای قله دماوند و چند قله دیگر هم مبلغ 50 دلار به صورت بین المللی اعلام شده است.»

کوهنوردان ایرانی برای صعود به دماوند هزینه ای نمی پردازند هرچند در سال های اخیر و بعد از تعطیلی معدنی در جبهه جنوبی که متعلق به شهرداری «رینه» بود، شهرداری این منطقه اقدام به دریافت مبالغی از کوهنوردان ایرانی می کند. رییس فدراسیون کوهنوردی در خصوص هزینه کوهنوردان ایرانی در دماوند می گوید: «اگر بخواهیم از کوهنوردان داخلی هزینه واقعی اقامت را دریافت کنیم هزینه ورود گردشگران ایرانی به منطقه دماوند، چندین برابر می شود. یک کوهنورد ایرانی وقتی در بارگاه سوم اقامت دارد، تختی که اجاره می کند 10 هزار تومان هزینه در بردارد. و طبعا با پرداخت 10 هزار تومان خدمات مناسبی دریافت نخواهد کرد. به همین دلیل ما باید به این فکر می کردیم که از محل های دیگر درآمدی کسب کنیم تا بتوانیم این خدمات را به کوهنورد بدهیم. از طرفی اگر بخواهیم ورود به منطقه را آزاد کنیم و ورودیه گردشگر خارجی دریافت نکنیم، کوهنورد داخلی نمی تواند با 10 هزار تومان اقامت داشته باشد و این خدمات 5 الی 6 برابر می شود.»

در فصل صعود به دماوند، چادرهای رنگارنگ بخش هایی از دامنه های جنوبی را قُرُق می کنند، چادرهایی که شرکت های گردشگری برای اسکان کوهنوردان برپا می کنند. هرچند در مورد فعالیت این کمپ ها و شرکت هایی که مدیریت این کمپ ها را بر عهده دارند هم حرف و حدیث هایی وجود دارد مبنی بر اینکه چرا فرصت برابر در اختیار شرکت ها و آژانس های برگزار کننده قرار نگرفته و این شرکت ها از طریق مناقصه انتخاب نمی شوند، رییس فدراسیون کوهنوردی در این رابطه می گوید: «فدراسیون اجازه ندارد مجوزی را به شرکت یا آژانس خاصی بدهد، هر شرکت یا آژانسی که می خواهد در منطقه فعالیت کند، باید از طریق منابع طبیعی و محیط زیست مازندران مجوز حضور بگیرد، تمامی شرکت هایی که درخواستی ارایه می کنند، این درخواست ها ارجاع داده می شود به این دو مرکز و مجوزهای مربوطه از طریق این دو مرکز صادر می شود. ما در مورد فعالیت این شرکت ها مطمئن هستیم. اما آژانس ها و شرکت ها مجوزها را از طریق منابع طبیعی دریافت می کنند و تنها رونوشت آن برای فدراسیون کوهنوردی ارسال می شود. ضمن اینکه دو شرکتی که در حال حاضر در منطقه مستقر هستند، خدمات اکو کمپ ارایه می دهند، هیچ سازه ثابتی ندارند، اقامتگاه هایی که این شرکت ها دارند، اقامتگاه موقت است. ما برای اینکه از تخریب کوهستان مان جلوگیری کنیم، باید از این شرکت ها حمایت کنیم، این شرکت ها ملزم هستند که در پایان فصل صعود امکانات شان را از منطقه تخلیه کنند.»

در همین رابطه بخوانید: صعود به قله دماوند | صعود به قله علم کوه

زارعی در میان سخنانش به نکته ای اشاره می کند که از سویی جزء وظایف فدراسیون کوهنوردی است اما از سوی دیگر با ادعای سازمان میراث فرهنگی مبنی بر تلاش برای ثبت جهانی قله دماوند تناقض دارد: «با توجه به اینکه اقدمتگاه های ما در مناطقی مثل پلور یا ناندل در شأن گردشگران خارجی نبود، اقدام به خرید زمین در این مناطق جهت احداث اقامتگاه های جدید کردیم. در منطقه جنوبی دماوند چهار هکتار و در منطقه ناندل حدود یک هزار متر زمین خریداری کردیم. شروع به ساخت اقامتگاهی در پلور کردیم که تا به امروز بالغ بر 550 میلیون تومان هزینه در برداشته، این سوییت ها را بیشتر برای گردشگر خارجی منطقه احداث کرده ایم. در این منطقه اقامتگاه و زیر ساخت اقامتی به هیچ وجه وجود نداشت، امیدواریم بتوانیم این اقامتگاه را تا بهار آینده تکمیل و از آن بهره برداری کنیم.»

کوه دماوند در سال 1387 به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. و در سال 95 معاون میراث فرهنگی کشور برای نخستین بار در کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران در مازندران از تلاش برای ثبت جهانی دماوند گفت و قول داد: «ثبت جهانی دماوند را دنبال می کنیم. دماوند نماد و نشانه ایران است، اما متاسفانه دست درازی هایی به طبیعت این اثر طبیعی شده است، با این حال پرونده ثبت آن در حال جمع آوری و تدوین است. برای آماده سازی پرونده نامزدی دماوند در فهرست جهانی، لازم است از دست اندازی ها، عدم رعایت مسائل حفاظتی توسط گردشگران و توسعه های نامتوازن در اطراف دماوند جلوگیری شود.»

مسوولان میراث فرهنگی از ثبت جهانی دماوند سخن می گویند، اما ایران در حفاظت از آثار طبیعی خود پرونده قابل دفاعی ندارد و از آنجا که سازمان ها و نهادهای مختلفی در مناطق طبیعی ایران سهم دارند، میراث فرهنگی به تنهایی نمی تواند به عنوان متولی آثار ملی در امر حفاظت از این آثار ورود کند. مخالفت یونسکو با پرونده ثبت جهانی جنگل های هیرکانی منطقه ارسباران به دلیل دخل و تصرفات فراوان در این منطقه، شاهدی بر این امر است. همان روزی که طالبیان از ثبت جهانی دماوند گفت، خبر برپایی پایگاه میراث فرهنگی را در این منطقه هم داد و اعلام کرد: «برای ادامه فعالیت ها و عملیاتی کردن برنامه های مدیریتی قرار شد پادگان قدیمی شهر «رینه» که در حال حاضر بدون استفاده است، به عنوان پایگاه معرفی نامزدی ثبت جهانی «قله دماوند» مرمت و راه اندازی شود و تبدیل به پایگاهی برای فعالیت های ثبت جهانی، کوهنوردان و امدادرسانی شود.» اما هنوز بعد از گذشت دو سال، میراث فرهنگی به طور جدی در این منطقه حاضر نشده است، تا جایی که زارعی می گوید: «میراث فرهنگی اصلا در این منطقه حضور ندارد، نکاتی که ما در گذشته درخواست کردیم از میراث فرهنگی خواسته ایم که نسبت به ساماندهی گردشگران در منطقه اقدام کند، اما هنوز اقدامی انجام نداده اند.»

هر چند زارعی می گوید: «این ساخت و سازها پیش از ثبت ملی اثر آغاز شده است.» اما دخل و تصرف ها در دماوند تنها محدود به اقدامات و ساخت و سازهای این فدراسیون نمی شود، فعالیت معادنی که در این منطقه فعالیت می کنند هم می توانند منعی بزرگ برای ثبت جهانی این اثر محسوب شوند، زارعی در رابطه با ساخت و سازهای فدراسیون تحت مدیریتش می گوید: «اقامتگاهی که ما در حال احداث آن هستیم در ارتفاع قرار ندارد بلکه در دامنه است، ضمن اینکه پلور و ناندل روستاهایی هستند که پیش از این مسکونی بوده اند و این اقامتگاه ها در آنها ساخته می شوند. این اقامتگاه ها در واقع خانه های کوهنوردی هستند. ایده آل ما این بود که هتلی در این منطقه داشته باشیم تا کوهنورد خارجی بتواند از آن استفاده کند، وقتی چنین امکانی وجود ندارد و خدمات متوسط است، اقامتگاه هایی که ما ایجاد می کنیم در این راستا و عمدتا با این هدف است که گردشگر خارجی از آن استفاده کند.»

دماوند قله ای که در طول تاریخ توجه تاریخ نگاران و ادیبان بسیاری را به خود جلب کرده و تبدیل به نماد استواری در ادبیات ایران شده است، حالا تنش زخمی است، زخم هایی که بهره برداران و در بسیاری موارد کوهنوردان بر تنش بر جای می گذارند و می گذرند، مرهمی برای زخم های این «دیو سپید پای در بند» پیدا نشده و هر کسی به نوعی چشم به بخشی از این قله اساطیری دوخته برای حفظ و تامین منافع خود؛ اما دماوند هنوز استوار ایستاده و فتح آن آرزو و رویای بسیاری از کوهنوردان است.