منشوری بین المللی برای مراقبت از باغ های تاریخی

باغ تاریخی یکی از جلوه های میراثی به حساب می آید که بقای آن به دلیل ماهیتی که دارد، نیازمند توجه بسیاری از سوی افراد متخصص است.

ایرانیان در زمینه ساخت باغ ها ید طولایی داشته و کمتر نقطه ای از ایران را می توان یافت که در آن یک باغ باشکوه وجود نداشته باشد. از این رو باغ ها به عنوان یکی از عناصر کلیدی معماری ایران، مورد توجه یونسکو نیز بوده اند. همچنین شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی (ایکوموس)، به عنوان مهم ترین نهاد و تشکل غیر دولتی که به طور تخصصی در زمینه حفظ بناها و محوطه های تاریخی از جمله باغ ها فعالیت می کند، در این باره منشوری را تصویب کرده است. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران نیز مقررات این منشور را پذیرفته و به آن عمل می کند.

ایکوموس در دسامبر 1982 در شهر فلورانس، تصمیم به تنظیم منشوری با هدف محافظت از باغ های تاریخی تحت عنوان منشور فلورانس گرفت. در ابتدا، پیش نویس منشور حاضر توسط این کمیته تهیه شد و در 21 دسامبر 1982 به عنوان ضمیمه منشور ونیز با موضوع مشخص باغ های تاریخی توسط ایکوموس به ثبت رسید. از نظر منشور «باغ تاریخی به یک ترکیب معماری و باغداری اطلاق می شود که از نظر تاریخی یا هنری مورد توجه عموم است و به این دلیل باید آن را یک «بنای تاریخی» به حساب آورد. همچنین باغ تاریخی یک ترکیب معماری است که اجزای متشکله آن اصولا مرتبط با باغداری بوده و بنابراین زنده اند؛ این به آن معنا است که این اجزا فانی و قابل جایگزینی هستند. به این ترتیب ظاهر باغ نمایانگر بازتاب یک توازن دائمی میان حرکت ادواری فصل ها و زوال طبیعت از یکسو و اراده هنرمند و استادکار به ثابت نگهداشتن آن از سوی دیگر است».

همان گونه که مشاهده می شود، باغ ها به عنوان یک ترکیب زنده مورد توجه قرار می گیرند که بر خلاف یک معبد یا کاخ، مرتبا در حال نو شدن هستند. از منظر منشور، باغ در فصل های مختلف چهره متفاوتی به خود می گیرد. ترکیبی نو در کنار یک نما و ساختمان که با هنرمندی و معماری شایان توجه، چشم ها را به ضیافت و میهمانی خویش می برد.

ماده 3 منشور بیان می کند: «با توجه به اینکه باغ تاریخی، یک بنای تاریخی است، باید طبق روح منشور ونیز محافظت گردد و چون یک بنای تاریخی زنده نیز هست، محافظت از آن باید تحت هدایت قواعد به خصوصی که موضوع منشور حاضر است، انجام شود.»

منشور به طور ویژه به نگهداری و حفاظت مستمر از باغ های تاریخی پرداخته است. منشور، حفاظت از باغ ها را منوط به رسیدگی در تمام فصول می داند. همچنین از منظر منشور، گرچه استفاده از باغ ها در اعیاد و موارد خاص و نادر بلااشکال است ولی باید از هرگونه تمرکز فعالیت این چنینی در آن اجتناب شود.

در ادامه، ماده 19 منشور بیان می کند: «باغ تاریخی به دلیل ماهیت و هدفی که دارد، مکانی آرام و مساعد برای تماس انسان ها، سکوت و تعمق درباره طبیعت است. این مفهوم استفاده روزانه باغ، باید مغایر با نقش آن در مواقع نادر برگزاری مراسم جشن و سرور باشد.»

در همین راستا، شرایط این گونه استفاده های موقت از یک باغ تاریخی باید به روشنی تعیین شود تا مراسم جشن و سرور به جای تخریب یا آسیب وارد کردن به باغ، در خدمت افزایش فایده بصری باغ درآید. لیکن باغ های تاریخی نباید متروکه شوند. به همین منظور باید در کنار این باغ ها مکان هایی را تعبیه کرد تا بتوان ورزش ها و بازی های مفرح را در کنار آنها انجام داد.

منشور معتقد است؛ «مقامات مسوول موظفند طبق نظر کارشناسان ذی ربط، اقدامات حقوقی و اداری لازم را برای شناسایی، فهرست برداری و حمایت از باغ های تاریخی به عمل آورند. محافظت از این گونه باغ ها باید در چارچوب برنامه های استفاده از زمین پیش بینی شده و این پیش بینی چنان که باید و شاید در اسناد مربوط به برنامه ریزی منطقه ای و محلی ذکر شود.»

باغ تاریخی یکی از جلوه های میراثی به حساب می آید که بقای آن به دلیل ماهیتی که دارد، نیازمند توجه بسیاری از سوی افراد متخصص است؛ بنابراین شایسته است آموزش کافی این افراد اعم از تاریخدانان، معماران، معماران مناظر، باغبانان یا گیاه شناسان پیش بینی شود.منشور از همه دست اندرکاران و مسوولان مرتبط (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در ایران) می خواهد از تمام امکانات اداری و حقوقی خود استفاده کنند.

برای مثال با اینکه هر باغ برای مشاهده و گردش طراحی می شود، اما در عین حال دسترسی به آن باید به حدی که اندازه و میزان آسیب پذیری آن اجازه می دهد محدود شود، تا از این طریق بتوان بافت فیزیکی و پیام فرهنگی باغ را حفظ کرد.حضور در باغ های ایرانی، به عنوان یک نماد هویت بخش معماری ایرانی، درک شاعرانگی ادبیات و فرهنگ کشورمان را به بهترین شکل ممکن برای گردشگران فراهم می کند و از این رو می توان با استفاده از این ظرفیت، نوعی خاص از گردشگری را در کشور بنا نهاد.