کدام عرصه های طبیعی ایران در قالب سند جدید وزارت گردشگری قرار می گیرند؟
به گزارش «دنیای سفر»، «چارچوب مفهومی، مدیریت و بهره برداری پایدار از پارک های طبیعت گردی» عنوان سندی است که به تازگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آن را منتشر و ضمن تعریف این پارک ها، مولفه های مختلف آن را تشریح کرده است. «دنیای اقتصاد» اولین گزارش خود را به بیان جزئیات این سند اختصاص داده تا در گزارش های بعدی دیدگاه کارشناسان مختلف درباره آن را پوشش دهد. این مقوله از آن جهت اهمیت دارد که ما تاکنون در ایران محدوده ای تحت عنوان پارک طبیعت گردی نداشته ایم و بررسی ابعاد مختلف این سند می تواند به توسعه طبیعت گردی مسوولانه در ایران کمک کند.
پارک طبیعت گردی نداریم!
در سند «چارچوب مفهومی، مدیریت و بهره برداری پایدار از پارک های طبیعت گردی» این پارک ها چنین تعریف شده اند: «پارک های طبیعت گردی عرصه های طبیعی هستند که در آن ها خدمات طبیعت گردی به گردشگران مانند اقامت، پذیرایی و انجام فعالیت هایی نظیر پرنده نگری، رفتینگ، کوهنوردی، غارنوردی و ... با رعایت ضوابط زیست محیطی و بالاترین سطح ممکن پایبندی به اصول توسعه پایدار مدیریت با رویکرد آموزش و آگاهی بخشی ارائه می شود. » علاوه بر آن در این سند تبصره ای درباره مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست اختصاص داده شده که در آن آمده است: «در مناطق چهارگانه تابع سازمان حفاظت محیط زیست، پارک های طبیعت گردی حکم مدل مطلوب جهت مدیریت و توسعه گردشگری پایدار و مبنایی جهت صدور مجوزهای فعالیت های گردشگری را داشته و مدیریت حفاظت از مناطق مورد نظر، تابع عناوین و ساختارهای موجود در سازمان مذکور هستند.»
از نظر نگارندگان این سند، چند هدف برای تشکیل این پارک ها وجود دارد که شامل ایجاد بستری برای حفاظت، احیا و بهره برداری ماندگار از گنجینه های زیستی- فرهنگی کشور، زمینه سازی برای جذب سرمایه گذاران علاقه مند به کشور در راستای توسعه ماندگار ایران و ایجاد بستری برای بهبود معیشت و جذب نخبگان جوامع محلی به مشاغل پا برجا در مناطق با ارزش زیستی فرهنگی می شود.
در این باره که پارک های طبیعت گردی در چه مناطقی امکان تاسیس دارند، این سند هر منطقه دارای پتانسیل و متقاضی را عنوان کرده است که شامل مناطق طبیعی ملی تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مناطق چهارگانه، تالاب ها و مناطق شکار ممنوع تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و مناطق تحت نظارت کنوانسیون های بین المللی در زمینه حفاظت از طبیعت و محیط زیست، محدوده های میراث طبیعی ملی و میراث طبیعی جهانی و محدوده های طبیعی و تاریخی- فرهنگی ثبت شده توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ، محدوده ژئوپارک های ملی و جهانی در داخل کشور مورد تایید فنی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و اراضی مستثنیات با رعایت ضوابط و مقررات مربوطه می شوند.
اصول پارک های طبیعت گردی چیست؟
در این سند در این باره آمده است: «ایجاد پارک های طبیعت گردی نیازمند دارا بودن ظرفیت های بالقوه و بالفعل در یک عرصه طبیعی است. ظرفیت (بالقوه و بالفعل) گونه گونی زیستی و فرهنگی هر یک از عرصه های طبیعی و مدیریت آنها با اصول حفاظت و بهره برداری پایدار، کیفیت خدمات گردشگری، میزان پایبندی به اصول و مفاهیم توسعه پایدار، منابع انسانی و آموزش، ایمنی و امداد و مدیریت، خلاقیت و نوآوری و اطلاع رسانی و بازاریابی، منجر به ایجاد پارک های طبیعت گردی می شود.»
زمانی که از ظرفیت گونه گونی زیستی و فرهنگی صحبت می کنیم از نظر نگارندگان این سند مواردی مانند غنای بستر طبیعی و گونه گونی زیستی- فرهنگی، گونه های شاخص و بوم زاد در فون (پوشش جانوری) منطقه، گونه های شاخص و بوم زاد در فلور (پوشش گیاهی) منطقه، چشم اندازهای بکر طبیعی و ساختارهای ارزشمند زمین شناختی، وجود سایت های ارزشمند میراث فرهنگی در منطقه، اقوام، عشایر و فولکلور خاص و منحصر به فرد و برخورداری از آسمانی تاریک مدنظر است. آنها در این سند همچنین درباره حفاظت و بهره برداری پایدار به مواردی مانند اقدامات حفاظتی صورت گرفته به منظور حفاظت از سیمای طبیعی، میراث فرهنگی، ماندگاری فرهنگ بومی، انواع فعالیت های مرتبط با گردشگری ماجراجویانه و اقدامات صورت گرفته در راستای رونق تولید صنایع دستی در منطقه اشاره کرده اند.
همچنین از نظر نگارندگان برای آنکه از سیمای طبیعی منطقه حفاظت شود حضور تمام وقت دست کم یک نفر کارشناس آموزش دیده و آشنا به حیات گیاهی و جانوری منطقه و پایش پیوسته محیط طبیعی محدوده پارک نیاز است. ضمن اینکه در کنار آن باید تقویت و احیای پوشش گیاهی و حیات جانوری آسیب دیده، ایجاد دست کم یک پایگاه حفاظت از سیمای طبیعی منطقه، متناسب با ساختارهای معمول در دو سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، مراتع و آبخیزداری، حضور دست کم یک نفر کارشناس زمین شناسی، آشنا با چشم اندازهای طبیعی منطقه، تعامل با مراکز علمی معتبر بین المللی در راستای حفاظت از گونه گونی زیستی منطقه و تعامل با مراکز علمی معتبر ملی را باید لحاظ کرد.
زمانی که از کیفیت خدمات گردشگری صحبت می شود نیز از نظر تدوین کنندگان این سند مواردی نظیر تاسیسات اقامت ثابت، تاسیسات اقامتی غیر ثابت، امکانات حمل ونقل محلی، وجود مسیرهای گردشگری تعریف شده، خدمات پذیرایی، شبکه ارتباطی و مخابرات و اطلاع رسانی و آگاه رسانی مدنظر است. اقامت ثابت نیز در این پارک ها، هتل های چند ستاره نیست بلکه، نگارندگان مواردی مانند اقامتگاه های بوم گردی طراحی شده بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار ایرانی و با رعایت ضوابط زیست محیطی در محوطه پارک و فراهم آوردن اقامت در اقامتگاه های بوم گردی روستاهای پیرامون منطقه و تاسیسات اقامتی سبز و متناسب با اصول توسعه پایدار را مدنظر دارند. تاسیسات اقامتی غیر ثابت نیز در این سند ایجاد اردوگاه های موقت بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار ایرانی و با رعایت ضوابط زیست محیطی است.
در عرصه های طبیعی، تردد نسبت به فضای شهری متفاوت است. درا ین سند چند گزینه برای حمل ونقل آمده که شامل امکانات حمل و نقل محلی، استفاده از وسایل حمل ونقل برقی، بهره گیری از خودروهای دو دیفرانسیل بنزینی با کمترین سطح ممکن آلایندگی، فراهم بودن امکان پارک خودروی شخصی در پارکینگی ایمن و ترجیحا سرپوشیده در محل ورودی پارک های طبیعت گردی و تردد با وسایل نقلیه تابع پارک طبیعت گردی در منطقه، استفاده از روش های سنتی جا به جایی (نظیر درشکه، اسب، شتر و...) با رعایت حقوق حیوانات و استفاده از دوچرخه و وسایل مشابه پیشنهاد شده است.
همچنین تردد در همه مناطق پارک مجاز نیست بلکه بر اساس این سند مسیرهای گردشگری برای بازدید از حیات وحش، پوشش گیاهی و جاذبه های زمین شناختی منطقه بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار و بیشینه پایبندی به ملاحظات زیست محیطی طراحی شده است و در این مسیر تابلوهای تفسیری و اطلاع رسانی حداقل دو زبانه (فارسی و انگلیسی) بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار را شاهد هستیم. میزان پایبندی به اصول و مفاهیم توسعه پایدار نیز در این سند مولفه هایی مانند طراحی و ساخت سازه های ثابت و متحرک بر اساس اصول معماری پایدار، مدیریت منابع آبی و پساب ها، مدیریت پسماندها، مدیریت آلودگی های نوری و صوتی در منطقه، استفاده از انرژی های نو و تجدیدپذیر، ترسیب کربن، احترام به فرهنگ، باورها و سبک زندگی جوامع محلی و مشارکت جوامع محلی در فعالیت ها را شامل می شود.
از نظر نگارندگان زمانی که از منابع انسانی و آموزش صحبت می شود نیز سه گروه لحاظ می شوند؛ آموزش کارکنان، آموزش جوامع محلی و آموزش گردشگران. علاوه بر اینها ایمنی و امداد نیز در این پارک ها اهمیت زیادی دارد و در موضوع مدیریت، خلاقیت و نوآوری و اطلاع رسانی و بازاریابی باید مدیریت اطلاع رسانی، بازاریابی و رزرواسیون و شیوه های مدیریت اثرات گردشگران در نظر گرفته شود.
برای اطلاع رسانی درباره جاذبه های پارک های طبیعت گردی نیز در این سند چند مورد آمده است که از جمله آنها می توان به ایجاد مرکز بازدیدکنندگان با هدف معرفی سیمای طبیعی و فرهنگی ترجیحا در محل ورودی پارک، طراحی کلیه محیط های عمومی پارک های طبیعت گردی بر اساس اصول و مفاهیم معماری پایدار، به گونه ای که زمینه آشنایی گردشگران را با ارزش های طبیعی و فرهنگی منطقه فراهم کند، استفاده از تصاویر سیمای طبیعی و فرهنگی منطقه در تاسیسات اقامتی، رستوران ها و چایخانه های پارک های طبیعت گردی، همراه با توضیحاتی مفید و مختصر، دست کم به دو زبان فارسی و انگلیسی، تولید محتوا و انتشار آن با هدف آگاهی بخشی و ترویج گردشگری پایدار در وب سایت و شبکه های اجتماعی مجموعه، برخورداری از وب سایت فعال و پویای حداقل دو زبانه، فعالیت مستمر و پویا در شبکه های اجتماعی و طراحی بروشور حداقل به دو زبان با اولویت انتشار در فضای مجازی اشاره کرد. این سند در بخش های دیگر به موضوع خوراک، امداد و نجات ، مدیریت و... می پردازد که در همه آنها تلاش شده است توسعه پایدار در اولویت قرار گیرد.
