نماد دستاورد آنچه طی دوسال گذشته در حوزه میراث فرهنگی اتفاق افتاده، راه اندازی ۵۳ موزه جدید و استرداد ۳۰ شی فرهنگی تاریخی است، این در حالی است که با ثبت ۵ عنصر میراث ناملموس در فهرست جهانی یونسکو، جایگاه ایران در این جدول به رتبه ششم ارتقا یافت.
به گزارش «دنیای سفر» به نقل از خبرگزاری ایرنا، هفته اول شهریورماه همزمان با هفته دولت شاخص زمانی مناسبی برای ارزیابی عملکرد و فعالیت دولت است، دولت سیزدهم به نیمه عمر خود رسیده است و اکنون دیگر می توان منصفانه تر اقدامات و دستاوردهای دستگاه های دولتی را سنجید، یکی از این بخش ها میراث فرهنگی است، که از مهم ترین بخش های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است که همیشه منتقدانی دارد. بخشی که علی دارابی با عنوان معاون میراث فرهنگی این وزراتخانه جوان، سکان هدایت آن را بر عهده دارد.
آنچه در مدت این دو سال همواره در بطن سخن سیدعزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و مدیران ارشد این وزارتخانه بوده است، اولویت بندی توسعه و کیفیت بخشی به حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی نسبت به دو حوزه مهم دیگری (گردشگری و صنایع دستی) در این وزراتخانه است؛ تلاشی در جهت اعتلا و ارتقا موضوع میراث فرهنگی در گفتمان توسعه ای، اجتماعی و فرهنگی جامعه؛ جهادی برای جریان سازی، مردمی سازی و افزایش سواد میراثی نه فقط برای مسئولان و فعالان میراث فرهنگی بلکه برای آحاد جامعه.
افرایش ۵۰ درصدی اعتبارات حفاظتی و اجرای ۲ هزار طرح مرمتی
تبیین یک رویکرد و راهبرد آن هم در حوزه میراث فرهنگی که به اعتقاد منتقدان و کارشناسان در چند دهه اخیر همواره مغفول و مهجور مانده است، نیازمند یک عزم ملی و اراده حاکمیتی است و در درجه نخست تامین اعتبارات لازم است، هر چند هر چه اعتبار مصوب شود با غنای فرهنگی ایران زمین باز هم ناکافی است، اما اعتبارات حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی کشور در دولت سیزدهم ۵۰ درصد افزایش یافته است و بیش از ۲هزار طرح حفاظت و مرمت در دو سال گذشته در سراسر کشور هدایت و راهبری شده است.
از سوی دیگر برای افزایش مشارکت مالی مردم و بخش خصوصی تسهیلات حمایتی تصویب شد، برای اولین بار پذیرفتن اسناد مالکیتی بناهای تاریخی به عنوان وثیقه در نظام بانکی برای تأمین تسهیلات مرمت و مقاوم سازی کلیه ابنیه موجود در بافت های تاریخی و تسهیلات ودیعه مسکن برای دوره مرمت به تصویب شورای پول و اعتبار رسید، که گامی در جهت مردمی سازی حفاظت از میراث فرهنگی است.
ثبت ملی بافت تاریخی شیراز/ احیای ۱۰۰ روستای تاریخی
در دو سال گذشته همچنین همکاری های بین دستگاهی برای حفاظت از آثار تاریخی افزایش یافت، بسته اقدام احیای ۱۰۰ روستای تاریخی مشترک با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و همکاری با سازمان اوقاف و امور خیریه با موضوع بهره گیری از منابع وقف در حفاظت و مرمت حداقل ۵۰ بنای تاریخی وقفی بقاء متبرکه و بناهای عام المنفعه و سامان دهی آرامگاه مفاخر ایران از جمله اقداماتی است که با عنایت به فرابخشی بودن موضوع میراث فرهنگی با همکاری سایر دستگاه ها شکل گرفت که خود از تجلی منشور وفاق و همکاری دولت سیزدهم است.
وزارت میراث فرهنگی در این دوسال در کوران مطالبات عمومی و عموما رسانه ای، تلاش کرد در فضایی کارشناسی و تخصصی بر شناسایی بافت های تاریخی تمرکز کند و بافت تاریخی شیراز را ثبت ملی و مسائل و موانع بافت رشت و ارومیه را حل و فصل کند، که آنچه در مورد بافت شیراز اتفاق افتاد را می توان از مهمترین اتفاقات سه دهه اخیر در حوزه میراث فرهنگی کشور برشمرد.
در دو سال اخیر حوزه معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه در کنار توجه به ظواهر میراث فرهنگی کشور است، از پرداختن به زیرساخت هایی مانند: منابع انسانی، کارشناسان، پیشکسوتان، تدوین نظام نامه ها و آیین نامه های فنی، غافل نبوده است؛ ارزشیابی و اعطاء درجه هنری به استادکاران، مرمت کاران، هنرمندان و حرفه مندان میراث فرهنگی با عنوان میراث داران تمدنی بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تدوین آئین نامه نظام فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت های تاریخی کشور، تهیه، تدوین و ابلاغ نظام نامه پایگاه های میراث ملی و جهانی؛ ایجاد ثبات شغلی بیش از ۱۰۰۰ نفر از کارگران، مرمت کاران، همکاران پایگاه های میراث ملی و جهانی که بیش از ۲۰ سال بلاتکیلف بوده اند، در همین چارچوب انجام شده است.
برنامه ۱۰ ساله ثبت جهانی آثار /۲۰۰ پرونده در دستور کار
همچنین در چارچوب برنامه های بلند حوزه میراث فرهنگی و نظام مند و قاعده مند کردن ثبت آثار و عناصر فرهنگی در فهرست جهانی علاوه بر تشکیل شورای سیاستگذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان و پیشکسوتان میراث فرهنگی برنامه ۱۰ ساله ثبت جهانی میراث ملموس و ناملموس تدوین شده است، این اقدامات قطعا راهبرد و نقشه راه معینی برای ثبت های جهانی ایران است و در راستای تامین منافع ملی و قرابت کشورهای حوزه ایران فرهنگی به یکدیگر است، در حال حاضر برای ۱۰ سال آینده ۲۰۰ پرونده در دستور کار وزارت میراث فرهنگی است.
در این زمینه در دو سال گذشته ثبت میراث ناملموس با جدیت و همیت پیگیری شد، اگر چه در سال ۱۴۰۰ یک پرونده برنامه ملی حفاظت از خوشنویسی در فهرست جهانی قرار گرفت، اما در جهشی کم نظیر در سال ۱۴۰۲ چهار پرونده بین المللی مشترک یلدا(چله)، مهارت ساختن و نواختن ساز عود، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی و هنر سوزن دوزی ترکمن در اجالسیه شهر رباط کشور مغرب مهر تایید گرفت و منجر به ارتقای جهانی ایران به رتبه ششم در فهرست جهانی ناملموس یونسکو شد.
اکنون بر اساس برنامه ۱۰ ساله، در حوزه میراث ملموس ۲ پرونده جهانی میراث فرهنگی ملموسِ منظر فرهنگی ماسوله و هگمتانه و مرکز تاریخی همدان تدوین و ارسال شده است، و ارزیابی میدانی و دفاع اولیه از یکی از بزرگترین پرونده های ثبت سریالی جهان با عنوان ۵۶ کاروانسرای ایرانی انجام شده است، و ۷ پرونده میراث فرهنگی ناملموس شامل افطاری و باورهای اجتماعی و فرهنگی، هنر تذهیب، برنامه ملی زیارت رضوی و جشن سده برای سال میلادی ۲۰۲۳ و جشن مهرگان، هنر ساختن و نواختن رباب و تولید سنتی گلاب و باورهای اجتماعی فرهنگی وابسته با آن برای سال میلادی ۲۰۲۴ به یونسکو ارسال شده است، که در چهارچوب اقدامات برای ثبت آثار و عناصر فرهنگی در یونسکو است.
افزایش ۵۳ موزه در ۲ سال / اکنون ۸۲۹ موزه در کشور داریم
موزه ها مهمترین فصل میراث فرهنگی و یکی از اجزا توسعه فرهنگی هر کشوری است، در ۲ سال گذشته توسعه کیفی و کمی موزه ها همواره مورد توجه وزارت میراث فرهنگی قرار داشته است، و به اعتقاد علی دارابی معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی «موزه ها رسانه هایی صادق هستند که فرهنگ و تمدن ما را معرفی می کنند و نقش تعیین کنندهای در ارتقای سواد میراثی جامعه و اتصال نسل حاضر به ریشه های هویتی این سرزمین دارند»
در دو سال گذشته در کل ۵۳ موزه به مجموعه موزه های کشور افزوده شده است، که ۱۰ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۲۶ موزه خصوصی و ۱۷ موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها هستند و تعداد کل موزه های کشور به ۸۲۹ موزه است، یعنی در حال حاضر ۲۶۲ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۳۲۳ موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها، ۲۰۹ موزه خصوصی و ۳۷ موزه مشارکتی در کشور فعالیت می کنند
طرح میدان مشق؛ بزرگ ترین میدان موزه ای در خاورمیانه
اما آنچه نقطه عطف رخدادهای توسعه موزه ای در کشور است، تصویب و آغاز طرح توسعه موزه ملی در میدان مشق و تبدیل این میدان و ساختمان های تاریخی پیرامونی آن به بزرگترین میدان موزه ای است که روند تحقق آن آغاز شده است، این طرح از سال ۱۳۸۲ تاکنون متوقف بود که در هفته میراث فرهنگی سال ۱۴۰۲ با حضور و بازدید رئیس جمهوری فرایند اجرای آن کلید خورد و قطعا با تحقق این طرح، ایران دارای بزرگترین میدان موزه ای در خاورمیانه و قطب گردشگری موزه ای خواهد شد و موزه ملی این امکان را پیدا می کند که سه میلیون شی در اختیار را به نمایش عموم بگذارد.
البته آنچه در این دو سال در رویکردها و سیاست های موزه و موزه داری در وزارت میراث فرهنگی به آن توجه شده است صرفا سخت افزاری نیست، بلکه تحول نرم افزاری هم در این حوزه به وضوح دیده می شود، نهضت روایتگری صحیح و شایسته تاریخ و توانمندسازی و آموزش راهنمایان موزه ها بر این اساس مهمترین تحول در ایجاد و توسعه موزه های تاریخ سیاسی و اجتماعی کشور است، در همین زمینه تأسیس موزه مشروطه و موزه امیرکبیر در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان و موزه عصر انقلاب در مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران نتایج همین رویکرد به نظام موزه داری در کشور است.
استرداد ۱۷هزار شی تا چند ماه دیگر از آمریکا
با همه این تفاصیل آنچه می تواند ضریب موفقیت یک رویکرد و برنامه فرهنگی توسعه محور را تقویت کند، توجه به دیپلماسی فرهنگی است، احیاء مرکز منطقه ای میراث ناملموس تهران به عنوان مرکز مطالعات منطقه ای برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای مرکزی و غربی تحت نظارت یونسکو و تصویب موافقتنامه تمدید فعالیت مرکز مطالعات منطقه ای پاسداشت از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی در مجلس شورای اسلامی و لازم الاجرا کردن موافقتنامه پس از چهار سال تعلیق، احیا و تثبیت فعالیت مجدد در سطح منطقه ای و بین المللی و همچنین برگزاری پنجمین نشست شورای حکام مرکز مطالعات منطقه ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس و دریافت کرسی ریاست شورای حکام مرکز مطالعات منطقه ای یونسکو با کسب آرای موافق کلیه کشورهای عضو شورای حکام از جمله اقدامات مهمی بود که در ماه های گذشته به انجام رسید.
در همین چارچوب طرح مطالعاتی تأسیس موزه مشاهیر ایرانی مدفون در خارج از کشور، برگزاری نمایشگاه های مشترک با سایر کشورها نظیر نمایشگاه مشترک دو طرفه با آلمان در موزه ملی، برنامه ریزی برای برگزاری نمایشگاه مشترک موزه ای چین با موزه ملی ایران؛ استرداد ۳۰ شی تاریخی فرهنگی نظیر سنگ نگاره ساسانی از انگلستان از جمله مواردی است که در چارچوب دیپلماسی فرهنگی در حوزه موزه های کشور به انجام رسیده است.
هیچ چیز به اندازه استرداد اشیا تاریخی در کارنامه عملکرد وزارت میراث فرهنگی درخشان نخواهد بود، زیرا هم تامین منافع ملی است و هم شادی عمومی را به همراه دارد، به جز آن ۳۰ شی تاریخی قرار است ۱۷ هزار شیء فرهنگی تاریخی در ماه های آینده از آمریکا استرداد خواهد شد؛ بر اساس گزارش ها در واقع این اشیا بیش از ۲۰ هزار قطعه است که حدود ۳۵۰۰ شی در مرحله اول و ۱۷ هزار شی در مرحله دوم و مجموعا تا پایان سال ۱۴۰۲ به کشور بازگردانده می شود.
تجلیل ۲۲چهره ماندگار میراث فرهنگی/تاریخ شفاهی کلید خورد
آنچه رسالت وزارت میراث فرهنگی در بخش میراث فرهنگی است انتقال دانش بین نسلی و الگوسازی مفاخر میراث فرهنگی به آحاد جامعه است، در دو سال گذشته در دو دوره مراسم نکوداشت چهره های ماندگار میراث فرهنگی بنیان گذاری و اجرا شود که طی آن ۲۲ تن از بزرگان و مفاخر میراث فرهنگی ایران در رشته های معماری، مرمت بنا و آثار و احیای بافت های تاریخی، باستان شناسی، مردم شناسی تقدیر و معرفی شدند، این در شرایطی است که تدوین تاریخ شفاهی در حوزه میراث فرهنگی و مصاحبه با پیشکسوتان و صاحب نظران این حوزه و تهیه و تدوین کتب مرتبط در راستای مستندسازی و مدیریت دانش از همان ابتدای دوره جدید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دولت سیزدهم کلید خورده است.
برگزاری جشنواره تولیدات چندرسانه ای/تاسیس انجمن خیرین میراث فرهنگی
آنچه در حوزه میراث فرهنگی حائز اهمیت است و به عنوان رکن رکین حفاظت میراث فرهنگی در ادبیات مدیریتی وزارت میراث فرهنگی جا باز کرده است افزایش سواد میراثی جامعه است، در همین چارچوب از دو سال گذشته نهضت معرفی و آموزش و افزایش سواد میراثی جامعه تخصصی و عمومی برنامه ریزی و اجرا شده است، برگزاری بالغ بر ۶ هزار رویداد فرهنگی و اجتماعی در موزه ها و اماکن تاریخی با حضور گسترده مردم؛ برگزاری جشنواره تولیدات چند رسانه ای در حوزه میراث فرهنگی به میزبانی استان یزد برای اولین بار در کشور با حضور و مشارکت ۲۹۰۰ اثر تبلور این نیازسنجی از جامعه است، اکنون قرار است دومین دوره این جشنواره سال جاری به میزبانی استان قزوین برگزار شود.
یکی از ثمرات دو سال گذشته در وزارت میراث فرهنگی، تأسیس و ثبت انجمن خیرین میراث فرهنگی است، انجمنی که به منظور جلب کمک های مادی و معنوی آحاد جامعه و همچنین جلب مسئولیت های اجتماعی نهادهای اقتصادی به منظور توسعه مشارکت بخش های مختلف اجتماعی در حفاظت از میراث فرهنگی فعالیت خواهد کرد.
میراث فرهنگی و برنامه هفتم
دولت سیزدهم در حالی به نیمه راه رسیده است که برنامه هفتم توسعه را تدوین و اکنون روی میز مجلس شورای اسلامی است، آنچه تا دو سال آینده در پایان راه این دولت مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت، بر مبنای احکام همین برنامه پنج ساله خواهد بود، دستاوردها و نتایجی که در بخش مرمت ، استرداد اشیاء، تعیین حریم، حفظ بافت های تاریخی و توسعه موزه ها و هر آنچه که تا پایان دولت سیزدهم در حوزه میراث فرهنگی خواهیم دید و در دولت های بعدی تداوم خواهد داشت، حاصل نقش آفرینی و آینده نگری مدیران کنونی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
