یازدهمین نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی خراسان رضوی با حضور بیش از ۱۸۰ شرکت کننده از ۳۰ استان و ۲۵ شهرستان خراسان رضوی از ۴ تا ۷ مرداد ماه دائر بود.
صنایع دستی هر منطقه ای را می توان بازتابی از تمدن و فرهنگ مردم آن منطقه دانست. صنایع دستی از قدیمی ترین دستاوردهای بشری محسوب می شود که جوهره فرهنگ، اصالت و تمدن مردمی است. محصولات صنایع دستی نخستین ابزار تعامل انسان ها با یکدیگر بوده اند، به همین دلیل اطلاعات قابل توجهی از پیشینه تاریخ کشورها و مناطق مختلف ارائه می دهند و نقش پررنگی در بازار هر کشور را به خود اختصاص می دهند.
ایران نیز از سده های گذشته تاکنون یکی از بزرگ ترین و معروف ترین صادرکنندگان هنرهای دستی بوده و با تمدنی دیرینه یکی از پایه گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در میان سایر کشورهای دنیا محسوب می شود، اما صنایع دستی در حال حاضر حلقه مفقوده اقتصاد و فرهنگ ایران محسوب می شود.
سهم صنایع دستی در جایگاه اقتصادی کشور در حال حاضر کمتر از نیم درصد است، از همین رو این حوزه نیازمند ترغیب مولد اقتصادی از جمله تنوع محصولات، بازاریابی، تبلیغات و معرفی صحیح آن است. در ادامه نیز باید زنجیره تولید از ابتدا تا سبد مصرف مورد توجه قرار گیرد تا علاوه بر ارزآوری و سودآوری در بحث صادرات، به کارآفرینی و ایجاد اشتغال در کشور نیز منجر شود.
از آنجایی که عدم نیاز به هزینه های هنگفت برای تاسیس و فعالیت در کارگاه های تولید صنایع دستی یکی از نقاط قوت این صنعت به شمار می آید و با توجه به قدرت ریسک پذیری، اعتماد به نفس و مسئولیت پذیری که در هنرمندان صنایع دستی دیده می شود، این افراد کارگاه های کوچکی در خانه راه اندازی و شروع به تولید و عرضه محصولات گوناگون کرده اند؛ از همین رو با نگاه به نقش و کارکرد صنایع دستی در امور اقتصادی، این صنعت حمایت همه جانبه دولتمردان و متولیان را برای رشد و تعالی هر چه بیشتر می طلبد.
به گزارش «دنیای سفر» یازدهمین نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی خراسان رضوی با حضور بیش از ۱۸۰ شرکت کننده از ۳۰ استان و ۲۵ شهرستان خراسان رضوی از ۴ تا ۷ مرداد ماه دائر بود. خبرنگار ایسنا با حضور در این نمایشگاه گفت و گویی با هنرمندان صنایع دستی از اقصی نقاط ایران و خراسان رضوی، پیرامون مسائل و مشکلات خود با توجه به گرانی های اخیر در کشور و علل استقبال اندک مردم از این صنعت داشته که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
برخی از مردم ایران هنوز هیچ شناختی از فیروزه ندارند
عباس مشکانی، کارشناس فیروزه که ۱۲ سال در این حوزه سابقه دارد در خصوص حضورش در نمایشگاه صنایع دستی خراسان رضوی اظهار کرد: ۶ سال است که در تمام نمایشگاه های کشور شرکت می کنم. این نمایشگاه نیز نخستین نمایشگاه پس از کرونا محسوب می شود که سعی کردیم در آن نیز شرکت کنیم. تنها بازدهی حضور در نمایشگاه افزایش میزان فروش و تبلیغ و معرفی برند و محصول ما است.
وی با اشاره به مهم ترین مشکلات خود در این عرصه ادامه می دهد: بزرگ ترین مانعی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم، صادرات فیروزه است. مشتری های علاقه مند و زیادی در خارج از ایران داریم که امکان ارسال محصولات به آن طرف وجود ندارد. تعداد صادرات ما محدود است، اگر ارسال هم داشته باشیم، در دریافت وجه آن نیز مشکل داریم. به ارگان های زیادی مراجعه کرده و مجوزهای آن را نیز دریافت کرده ایم، اما متاسفانه هیچ ارگانی پاسخ مناسبی به ما نمی دهد.
این هنرمند صنایع دستی در خصوص اقتصاد ضعیف این صنعت در ایران می گوید: هرچیزی که زیاد باشد توجه کمتری به آن می شود. به عنوان مثال فیروزه در نیشابور به وفور پیدا می شود و مردم این شهر نیز اهمیت چندانی به آن نمی دهند، در حالی که به دلیل جهانی شدن فیروزه، در سایر شهرستان ها از طریق فضای مجازی فروش نسبتا بالایی دارم.
مشکانی تصریح می کند: صنایع دستی به خصوص فیروزه باید در رسانه ها به ویژه تلویزیون بیشتر مورد حمایت قرار گیرد تا مردم نسبت به آن اطلاعات بیشتری داشته باشند. در برخی از شهرهای ایران مانند خراسان شمالی و بجنورد مردم هیچ شناختی از فیروزه ندارند. تعجب می کنم که چگونه برخی از مردم هنوز فیروزه را نمی شناسند، دلیل آن را هم عدم تبلیغات و معرفی صحیح فیروزه می دانم.
قیمت زیاد محصولات صنایع دستی باعث حذف آن از زندگی مردم شده است
اسماعیل زاده که در صنایع چرم دست دوز و طبیعی فعالیت دارد و برای نخستین بار در یک نمایشگاه صنایع دستی حضور پیدا کرده در مورد راه اندازی کارگاه خود خاطرنشان می کند: یک کارگاه تولیدی راه اندازی کرده ایم که تمام کارهای ما با دست انجام می شود. تقریبا برای ۱۵ نفر اشتغال ایجاد کرده ایم و همچنان به دنبال گستردگی کارگاه هستیم. علت حضورمان در نمایشگاه صنایع دستی نیز گسترش بازار فروش و به نوعی تبلیغ و معرفی برندمان به مردم است.
این هنرمند صنایع چرم دست دوز در پاسخ به این سوال که چرا استقبال مردم نسبت به صنایع دستی کاهش پیدا کرده، بیان می کند: کار دست دوز سخت تر و طبیعتا قیمت آن نیز بالاتر است. به عنوان مثال یک کیف چرم دست دوز حدود یک تا یک و نیم میلیون تومان قیمت دارد اما اگر همین کیف چرم با چرخ دوخته شود، قیمتش به ۶۰۰ تا ۷۰۰ تومان کاهش پیدا می کند. یکی از دلیل اصلی حذف صنایع دستی از زندگی مردم قیمت بالای آن است؛ البته این نوع از کارها مشتری خاص خود را دارد و کم و بیش بازار آن رونق دارد.
مراودات بین المللی در صنایع دستی ضعیف است
بهاره صیفی، فارغ التحصیل رشته نقاشی از دانشگاه تهران که از تهران در این نمایشگاه حضور پیدا کرده، اظهار می کند: عنوان پایان نامه ام نمادها و نشان های ایرانی بود که پس از آن روی نمادهای ایرانی بر روی زیورآلات کار کردم. اکثر کارهایم نیز با برنج است که تمام نمادهای ایرانی روی آن ها قرار گرفته است.
وی با اشاره به مهم ترین دغدغه خود در این صنعت ادامه می دهد: تا کنون با گالری های کشورهای آمریکا، کانادا، استرالیا و جمهوری چک همکاری کردیم. مهم ترین مشکلم ارائه کارهایم است. محصولات ما به خوبی دیده نمی شود. این محصولات باید در اکثر سفارت ها به نمایش گذاشته شود. سفیران کشورهای مختلف باید کارهای ما را مشاهده کنند تا بتوانند آن را به کشورهای خود معرفی کنند.
این هنرمند صنایع دستی اضافه می کند: مراودات بین المللی ما ضعیف است. چندی پیش در وزارت امور خارجه نمایشگاه داشتم، اما چند کشور می توانستند کارهایم را در تهران مشاهده کنند؟ زیورآلاتی که کار می کنم از سرو ایرانی الهام گرفته شده و روی برخی از آنان نیز تمام حروف ایرانی خوشنویشی شده است، اما متاسفانه در کجا به غیر از نمایشگاه های محدود می توانم کارهای خود را ارائه کنم؟
محدودیت ها هنرمندان را فسیل می کند
صیفی با اشاره به اینکه ارائه زیورآلات نیاز به یک مدل خانم دارد، در غیر اینصورت نمی توان محصولات را به خوبی معرفی کرد، تصریح می کند: همیشه در محدویت قرار داریم. همیشه می ترسیم که اگر برخی حرف ها را بزنیم یا برخی رفتارها را انجام دهیم برایمان گران تمام شود. در انتها یا به یک هنرمند فسیل تبدیل می شویم و یا باید از ایران مهاجرت کنیم.
وی در خصوص میزان استقبال از محصولاتش با توجه به قیمت بالای اجناس خود عنوان می کند: استقبال از محصولاتم زیاد است. در بدترین شرایط اقتصادی، مردم از من خرید می کنند. قدرت طراحی در کارهایم آنقدر بالا است که مردم علاقه مند را مجبور می کند تا از این کارها استفاده کرده و خرید کنند. نمی خواهم از کارهایم تعریف کنم، اما قدرت طراحی بیشتر از قدرت ناتوانی خرید مردم است. این موضوع باعث شده که حتی در شرایط سخت کرونا نیز فروش خوبی داشته باشم. ما هنرمندان اگر به خوبی دیده شویم، مشکل بیکاری نخواهیم داشت و به خوبی می توانیم رشد کنیم، اما تنها مشکل ما این است که اگر برای رشد و پیشرفت به ۵ سال زمان نیاز داشته باشیم، به دلیل برخی از محدودیت ها باید ۱۰ تا ۱۵ سال تلاش کنیم تا به رشد ایده آل خود برسیم.
قاچاق، محصولات صنایع دستی را زیر سوال برده است
خانم میروی، هنرمند سوزن دوزی که از استان سیستان و بلوچستان در نمایشگاه صنایع دستی خراسان رضوی حضور پیدا کرده، اظهار می کند: یکی از ابتدایی ترین مشکلاتم عدم بسته بندی محصولاتم به دلیل قیمت های نجومی است. در تولید مواد اولیه نیز مشکل دارم. مواد اولیه سوزن دوزی نخ است که از پاکستان وارد می شود که وقتی از کارخانه تولید شده و به دست ما می رسد قیمتش چندین برابر می شود.
وی در خصوص اینکه چرا استقبال مردم از محصولات صنایع دستی کاهش داشته، می گوید: کارهای مشابه در صنایع دستی بسیار زیاد شده است. طرح های سوزن دوزی بلوچ را پاکستان و چین نیز انجام می دهند که باعث می شود کار دست محصولات ما زیر سوال برود. کارهای دست من حدود ۵۰ تا ۸۰ هزار تومان قیمت دارد، اما کارهایی که پاکستان و چین تولید می کند حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان قیمت دارد.
این هنرمند بلوچ با اشاره به اینکه قیمت پایین محصولات جایگزین کیفیت شده است، خاطرنشان می کند: معمولا مردم به دنبال جنس ارزان هستند. کسی به دنبال این نیست که برای زحمت و تلاشی که من به عنوان هنرمند کشیده ام، هزینه کند. یکی از مشتریانم گلایه داشت که چرا باید بابت یک دستبند دست دوز ۶۰ هزار تومان هزینه کند، در حالی که ۶۰ هزار تومان برای کاری که ایده یک ذهن هنرمند است و اصالت آن از نسل های گذشته باقیمانده هزینه زیادی نیست.
۵ میلیون کرایه غرفه با ۳ میلیون فروش!
زهرا براتی که با محصولاتی از نوع چرم از شهرستان تربت حیدریه در این نمایشگاه حضور یافته بود، با اشاره به افزایش چشمگیر قیمت مواد اولیه بیان می کند: قیمت مواد اولیه لحظه ای بالا می رود، به همین دلیل به دنبال این هستیم تا تسهیلاتی در اختیار ما قرار دهند که مواد اولیه یک سال خود را به صورت یک جا خریداری کنیم تا برایمان به صرفه تر در بیاید. اگر پیش از نوروز یک جنسی را ۲۰۰ هزار تومان می فروختیم، در حال حاضر باید ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان بفروشیم، اما آیا چنین افزایش قیمتی برای مشتری در عرض چند ماه قابل قبول است؟ قیمت مواد اولیه نسبت به پیش از نوروز تقریبا ۳ برابر شده، در حالی که قیمت اجناس ما ۲ برابر هم نشده است.
وی همچنین ضمن گلایه از میزان اجاره غرفه در نمایشگاه صنایع دستی می گوید: برای ۴ روز حضور در نمایشگاه و برای یک غرفه ۱۲ متری و کرایه چند میز که از شکل و ظاهر خوبی هم برخوردار نبود، ۵ میلیون تومان هزینه کردیم، در حالی که مجموع فروش ما در نمایشگاه حدود ۳ میلیون تومان شد.
تسهیلات صنایع دستی، مشکل همیشگی هنرمندان این صنعت
محمد شعبانی، تولیدکننده ظروف چوبی از استان مازندران نیز بابت مشکلات خود در این صنعت تصریح می کند: عمده ترین مشکل ما تهیه چوب است. از زمانی که برداشت چوب از جنگل ها را محدود کرده اند دریافت چوب ما نیز کمتر شده است.
وی ادامه می دهد: تسهیلاتی که در اختیار ما قرار می دهند، یا میزان آن پایین است و یا بازپرداخت بالایی دارد. پولی که به ما می دهند بازپرداخت آن را سر ماه از ما طلب می کنند، در حالی که وقتی این پول را به ما می دهند باید به یک تولید و سودی برسیم تا بتوانیم بازپرداخت آن را بپردازیم.
زندگی مدرنیته و رکود اقتصادی، صنایع دستی را از زندگی مردم حذف کرده است
یک دانشجوی رشته گردشگری حین بازدید از نمایشگاه، اظهار می کند: نمایشگاه صنایع دستی مشهد از غرفه ها و استان های مختلف و متفاوتی تشکیل شده بود که تنوع محصولات در آن به چشم می خورد، اما تبلیغات برگزاری این نمایشگاه کم و محدود بود که متولیان این حوزه می توانستند در میدان های مختلف شهر نیز از بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی برای برگزاری این نمایشگاه استفاده کنند. برگزاری نمایشگاه یکی از بهترین راه های تبلیغ برای فروش محصولات صنایع دستی است. هر چیزی که ملموس تر باشد، معرفی آن نیز راحت تر است.
وی در خصوص چرایی حذف محصولات صنایع دستی از زندگی مردم می گوید: صنایع دستی نیز نشان دهنده باورها و سنت های اقوام مختلف است، اما زندگی به سمت مدرنیته شدن پیش رفته و مقداری از سنت های گذشته خود فاصله گرفته است.
همچنین وضعیت اقتصادی مردم در رکود به سر می برد. روی کارهای هنری نمی توان قیمت گذشت، اما در شرایط اقتصادی کنونی ایران، استفاده از محصولات صنایع دستی جای خود را به اولویت های اولیه زندگی داده است.
بخشی از صنایع دستی به عنوان کالای لوکس و لاکچری شناخته می شود
فرید جواهرزاده، رئیس انجمن علمی طبیعت گردی ایران و کارشناس گردشگری در گفت وگو با ایسنا در خصوص اینکه چرا صنایع دستی از زیست مردم فاصله گرفته است، خاطرنشان می کند: یکی از دلایل این موضوع فاخر بودن صنایع دستی است. با توجه به مشکلات اقتصادی جامعه نه تنها صنایع دستی بلکه گردشگری هم در سبد خانوار ایرانی جایی ندارد. بخشی از این صنایع به عنوان کالاهای لوکس و لاکچری شناخته می شود و اکثر خانوار ایرانی توان تهیه آن را ندارند. موضوعاتی مانند خوراک، تحصیل، سلامتی و معیشت به اولویت های زندگی خانوارهای ایرانی تبدیل شده است. با این شرایط نمی توان توقع داشت که صنایع دستی میان خانوار ایرانی جایگاه بالایی داشته باشد و در اولویت آن ها قرار گیرد.
وی ادامه می دهد: صنایع دستی نباید به فراموشی سپرده شود. نگاه به این بخش باید همراه با حمایت گری باشد. آیین نامه ها و ضوابطی در این خصوص تدوین شده که باید به آن پرداخته شود. به عنوان مثال در گذشته دستگاه های اجرایی ملزم شده بودند برای تهیه هدایا از صنایع دستی استفاده کنند. اگر می خواهیم برای خانواده و فرزندان خود هدیه ای برای تولد و یا تقدیر از آن ها بگیریم، چه اشکالی دارد از صنایع دستی استفاده کنیم. یک زمانی برای اینکه فرهنگ کتاب خوانی در ایران باب شود، از کتاب برای هدیه و تقدیر استفاده می شد که نتیجه خوبی هم در پی داشت. این رویه در صنایع دستی نیز باید فرهنگ سازی شود تا صنایع دستی به زندگی خانوار ایرانی باز گردد.
