فرهنگ عامیانه و سنت های قومی از مهم ترین عناصر در تقویت گردشگری فرهنگی است. چنان که مدرن ترین کشورهای جهان از سوییس گرفته تا کانادا با بهره گیری از سنت ها و رسوم شادی بخش که ارتباط مستقیمی با زندگی روزمره انسان ها دارد توانسته اند به منبع مهمی برای کسب درآمد در صنعت گردشگری دست یابند.
سنت‌ها و ادبیات و هنر عامیانه امروزه منبع رازآلودی از اندیشه هایی است که بشر در روزگار کهن در توضیح پدیده های جهان در ذهن داشته است. این میراث عامیانه که به شکل قصه ها و روایات شفاهی، مراسم و جشنواره های فصلی یا آیینی در جوامع مختلف از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، بیانگر روح مردم هر منطقه نیز به شمار می رود. چون سنت و فرهنگ عامه متعلق به مردم عامه است و ادبیات عامه هم پیوندی با واقعیت های زندگی مادی مردم دارد.
سنت عامیانه درخت کفش در منطقه "پرنس روپرت" از جالب ترین این سنت هاست که در بزرگراه 16 درست در چهار کیلومتری شمال شهر بریتیش کلمبیا در سواحل "کین ایلند" قرار دارد و سالانه صدها گردشگر را بخود جذب می کند. این درخت کفش در جاده کوتاهی در میان انبوه درختان دیگر است که با انواع کفش و چکمه در اندازه ها و رنگ های مختلف تزیین شده و اکنون به "خانه کفش‌های گم شده" شهرت دارد.
در این درخت، انواع کفش از یک چکمه کوچک صورتی گرفته تا لنگه کفش های بزرگ کابویی در کنار کفش های ورزشی، کفش نوزادان و کفش های پاشنه بلند و انواع دمپایی های سبک ابری و پلاستیکی آویزان است که هر ساله با تعداد بیشتری کفش، از سوی بازدید کنندگان این سنت ادامه می یابد.
درخت کفش دیگری نیز به نام "درخت کفش شماره 2" در شمال ونکوور وجود دارد که توسط خانواده ای به نام "برندون" شکل گرفت. داستان از این قرار است که یک شب، نیم چکمه های کهنه خود را همراه با یک جفت کفش متعلق به بچه‌ها به این درخت مرده آویختند. بتدریج دیگران نیز کفش ها و جوراب های کهنه خود را به این درخت آویختند. خانواده براندون تا سال ها بعد درباره این درخت چیزی به کسی نگفتند تا آنکه سرانجام خبر آن به دیگر جاها رسید و اکنون به یک جاذبه سنتی محلی در گردشگری منطقه مبدل شده است.
"ویلیام بیکرز" یک فعال گردشگری و استراتژیست ارشد در حوزه مقاصد گردشگری، در بیان خاطرات سفر خود به ایرلند این موضوع را در مقاله ای تحت عنوان :«سنت ها و فولکلو، موتور محرک گردشگری" مورد توجه قرار داده و می نویسد: «چند سال پیش هنگامی که برای تعطیلات به ایرلند سفر کرده بودم، طبق رسم جاری در آنجا برای بوسه زدن به "سنگ بلارنی" هم رفتیم. از آنجا که علاقمند بودم که درباره داستان این سنگ بیشتر بدانم و اینکه چرا مردم محلی آن را می بوسند، با انواع و اقسام قصه و داستان درباره آن مواجه شدم که قطعا هیچیک از آن ها پاسخ قطعی و روشنی به سوال من نبود. در نهایت تنها دلیل این که چرا مردم به این قطعه سنگ بوسه می زنند، این بود که دیگران نیز چنین می کنند!»
در همان جا در جشنواره ای موسوم به بازار یا نمایشگاه پوک Puck Fair که در واقع می توان آن را "فستیوال جن" ها دانست، شرکت کردیم. این فستیوال در شهر کوچکی برگزار می شود که تمام اوقات آخر هفته را در آن جشن می گیرند. جشنواره پوک در واقع مراسمی است که ریشه آن به یکی از محبوب ترین شخصیت های افسانه ای در فرهنگ عامه و قصه های جن و پری انگلیسی در هزاران سال گذشته باز می گردد. در این افسانه جن یا شیطان و یا ارواح خبیثه و مانند آن با نام «پوک» و یا "رابین گودفلو" Puck or Robin Goodfellow شناخته و معرفی می شود.
در این مراسم آنان یک بز وحشی را (به جای جن یا پوک) گرفته و آن را به عنوان پادشاه اجنه با تاجی بر سر به میدان می آورند. در تمام مدت مراسم این بز که توسط دختر جوانی بالای سکو برده شده، همانجا می ماند. کسی واقعا نمی داند چرا اما شرکت در این مراسم از بسته های مسافرتی در این شهر کوچک است.
نمونه دیگر از سنت های عامیانه که امروزه در بسته های گردشگری لحاظ می شود، در رم شهرت دارد. مردم در این شهر بدون هیچ دلیل روشنی تنها طبق روایات عامیانه هزاران ساله خود روزانه حدود 3000 یورو سکه در محلی به نام "چشمه تروین" Trevi fountain پرتاب می کنند.
نمونه دیگری از این سنت ها در پراگ است که در این مراسم، مردم مجسمه یکی از قدیسان کهن خود را به نام "سنت جان نپومو" St John Nepomu لمس می کنند.
روشن است که نمی توان دلایل منطقی روشنی برای بسیاری از این سنت ها و آیین ها و جشن ها یافت اما این روشن است که انسان عموما موجودی اجتماعی است و بیشتر مردم دوست دارند که بخشی از یک داستان باشند. با توجه به این موضوع، سنت های عامیانه و آداب و رسوم محلی در کسب و کار صنعت گردشگری و سفر می تواند تجربه های جذابی باشد که به مردم و گردشگران امکان می دهد خود را در داستانی از ماجرای سفر یا مقصدهای گردشگری مشاهده کنند. این مردم مسافرانی هستند که در نهایت به راه خود می روند و به خانه های خود باز می گردند اما صاحبان کسب و کار بهتر است این فرصت ها را از دست ندهند.
شاید بپرسید چه نوع سنت و فرهنگ عامیانه ای می تواند به عنوان یک مقصد گردشگری، علاقمندان و مردم مختلف را بخود جذب کند به نحوی که مردم خود را بخشی از داستان آن ببینند؟
ویلیام بیکرز در جواب می گوید: «مهم نیست که آن سنت عامیانه ریشه هایی عمیق در تاریخ کهن داشته باشد یا سنتی به سادگی گره زدن یک جفت کفش به یک درخت باشد که توسط یک خانواده آغاز شده است. یعنی همان سنتی که در منطقه سنت روپرت در کانادا رایج است. تنها چیزی که لازم است این است که سنتی باشد که مردم به آن عمل می کنند و برای دیدن آن حاضر به سفر باشند.»
فرهنگ مردم شامل عناصری چون ادبیات عامه و مردم شناسی فرهنگی است. سرزمین ایران با داشتن اقوام مختلف و تاریخی قدیمی دارای فرهنگی غنی از باورهای عامیانه است كه قدمت آن همپای سرگذشت آن است. در کشور ما این آثار عامیانه که طیف وسیعی از انواع روایت های شفاهی تا قصه های مکتوب تا انواع آثار ملموس و مادی، مثل قطعه سنگ، درخت، بخشی از یک ساختمان قدیمی تا مراسم و آیین هایی است که شاید بیشتر آن ها همانند مهرگان یا جشن آبگان در کشور ما مورد بی مهری است و رو به نابودی نهاده است.
اما این آیین ها ضمن این که بازتاب زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم، شیوه كار و تولید و موقعیت اقلیمی و تاریخی مردم ما را در هر منطقه نشان می دهد، بیانگر ارزش ها رفتار و منش و اندیشه و احساس و مذهب و اخلاق و اعتقادات هرقوم است كه برخی هنوز هم صورت مكتوب نیافته و ثبت و ضبط نشده است.
این فرهنگ که به شکل سنت ها و مراسم فصلی و آیینی مختلف هنوز در میان اقوام مختلف حفظ شده، امروزه در مدرن ترین کشورها دست مایه خلق آثار هنری و ادبی تازه و نیز منبع تولید درآمد تازه ای است که در پیوند با گردشگری برای قومیت های ساکن در تمام کشور ایران نیز می تواند در حفاظت از فرهنگ و جماعت های کوچک محلی و هویت آن ها نقش موثری ایفا کند. حال باید دید فعالان گردشگری چگونه می توانند از چنین امکانات نابی برای توسعه و رونق این حوزه بهره جویند.
