8 اکتبر 2024 - 22:21

۵۴ کاروانسرای ایران ثبت جهانی شد

17 سپتامبر 2023 - 19:50 dsfr.ir/tr44y

۵۴ کاروانسرای ایران ثبت جهانی شد
علی حامد حقدوست
معماری متفاوت زمینه جهانی شدن کاروانسرای خواجه نظر جلفا

تعداد ۵۴ کاروانسرای ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. این کاروانسراها از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار را شامل می شوند.

به گزارش «دنیای سفر»، در چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو که هم اینک در شهر ریاض عربستان درحال برگزاری است، پرونده ۵۶ کاروانسرای تاریخی ایران از ۲۶ استان بررسی شد که به دنبال گزارش مثبت نماینده ایکوموس (کنوانسیون میراث جهانی) درباره وضعیت مرمت و نگهداری و ارزش تاریخی این کاروانسراها و اظهارات نمایندگان برخی کشورها از جمله عمان، نیجریه، هند، مالی، آفریقای جنوبی، یونان، زامبیا، قطر، نیجریه، اتیوپی، عربستان، بلغارستان و روسیه در موافقت این پرونده، و پس از حذف دو کاروانسرای صفوی در آذربایجان شرقی و اصفهان و با انجام اصلاحاتی در بخش ها و بندهایی از آن، سرانجام در مجموع ۵۴ کاروانسرا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد. 

در این میان نمایندگان برخی کشورها از جمله قطر، عربستان، بلژیک و ژاپن درباره حذف دو کاروانسرا از این پرونده و نداشتن مطابقت تاریخی این کاروانسراها، اظهارنظرهایی داشتند.

رسول وطن دوست، نماینده میراث فرهنگی ایران حاضر در اجلاس یونسکو توضیح داد که ایران پرونده ۵۶ کاروانسرا را ارائه کرده، درحالی که بیش از۷۰۰ کاروانسرا را ثبت ملی کرده است. ایران چند معیار را برای انتخاب این ۵۴ کاروانسرا از جمله معماری و دوره های تاریخی درنظر گرفته است و این آمادگی را دارد که دو کاروانسرا را به پیشنهاد ایکوموس حذف و در آینده آن ها را به این پرونده الحاق کند.

او همچنین گفت ایران آماده است درباره چگونگی مدیریت، حفاظت و نگهداری این کاروانسراها که محل پرسش نمایندگان برخی کشورها در اجلاس یونسکو بود، در ادامه با ایکوموس همکاری کند.

این ۵۴ کاروانسرا شامل دیرگچین قم، نوشیروان اصفهان، پرند (قلعه سنگی) تهران، رباط شرف خراسان رضوی، سنگی انجیره یزد، جمال آباد آذربایجان شرقی، عباس آباد تایباد خراسان رضوی، فخر داوود خراسان رضوی، شیخعلی خان اصفهان، مرنجاب اصفهان، امین آباد اصفهان، گبرآباد کاشان، مهیار اصفهان، گز اصفهان، کوهپایه اصفهان، مزینان خراسان رضوی، ایزدخواست فارس، فخرآباد خراسان رضوی، سرایان خراسان جنوبی، قصر بهرام سمنان، آهوان سمنان، میامی سمنان، عباس آباد سمنان، میاندشت سمنان، زین الدین یزد، میبد یزد، فرسفرج همدان، خواجه نظر آذربایجان غربی، دهدشت کهگیلویه و بویراحمد، بیستون کرمانشاه، گنجعلی خان کرمان، گویجه بل آذربایجان شرقی، خوی آذربایجان غربی، صائین اردبیل، تی تی گیلان، باغ شیخ مرکزی، زعفرانیه خراسان رضوی، مهر خراسان رضوی، ینگه امام البرز، بستک هرمزگان، برازجان بوشهر، خرانق یزد، آجری انجیره یزد، افضل خوزستان، نیستانک اصفهان، چاه کوران کرمان، چمشک لرستان، رشتی یزد، تاج آباد همدان، ده محمد خراسان جنوبی، خان آذربایجان غربی، چهل پایه خراسان جنوبی، سعدالسلطنه قزوین و رباط قِلی خراسان شمالی است.

در فایل مربوط به «کاروانسراهای ایران» در یونسکو تاکید شده است که «کاروانسراها یکی از مهمترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته ها و مقتضیات سفر شدند.

این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده اند که درباره ویژگی آن ها در پرونده موجود در یونسکو آمده است که «هیچ یک از آن ها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.

همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بوده اند، به گونه ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می توان دید.

از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است، زیرا به نظر می رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه های اولیه ایرانی آمده است.»

چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو هم اکنون در شهر ریاض عربستان سعودی در حال برگزاری است و ۵۰ پرونده میراث طبیعی و تاریخی درحال بررسی است. پیش از این الحاق جنگل دیزمار به پرونده جنگل هیرکانی از سوی ایران در این اجلاس یونسکو پیشنهاد شده بود که به پیشنهاد این سازمان فرهنگی قرار شد ایران جنگل دیزمار را در قالب پرونده ارسباران به یونسکو ارائه دهد. علاوه بر این پرونده منظر فرهنگی ماسوله در دستور بررسی این اجلاس یونسکوست که در روزهای آینده بررسی خواهد شد.

ایران تا کنون ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی خود را در یونسکو ثبت کرده بود که شامل چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان اصفهان، تخت سلیمان، چشم انداز فرهنگی ارگ بم، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ نبشته بیستون، مجموعه آثار رهبانی ارامنه، سازه های آبی شوشتر، بازار تاریخی تبریز، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، چشم انداز فرهنگی میمند، شوش، قنات ایرانی، دشت لوت، شهر تاریخی یزد، چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس، جنگل های هیرکانی، راه آهن سراسری ایران و چشم انداز فرهنگی اورامانات است و با ثبت پرونده کاروانسراهای تاریخی ایران، شمار میراث فرهنگی جهانی ایران به ۲۷ اثر رسید.

1