کاهش ضریب اشغال در هتل های #تهران و #مشهد بیانگر عدم تاثیر اتخاذ سیاست های قیمتی در استقبال از اقامت در #هتل های این مقاصد بوده است.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، درحالی که سیاست تخفیف قیمت در ارائه خدمات و کالاها در همه جای دنیا یکی از راه های افزایش میزان فروش در ایام کم رونق و یکی از سیاست های جذب مشتری در بازارهای رقابتی است، تخفیف های قابل توجه نوروزی در نرخ هتل های مشهد و تهران نه تنها باعث افزایش تقاضا از سوی گردشگران نشد بلکه استقبال از اقامت در این واحدها در مقایسه با سال قبل کاهشی به ترتیب 10 و 9 درصدی را تجربه کرد. این کاهش اگرچه با در نظر گرفتن افت کلی 3میلیون نفری اقامت های شبانه در واحدهای اقامتی رسمی سراسر کشور در همین ایام تا حد زیادی قابل توجیه است، اما از منظرهای دیگر تا حدی تامل برانگیز می نماید. قائل شدن تخفیف در دوره زمانی که کشور با بیش ترین حجم تقاضا برای سفرهای داخلی روبه رو است درخصوص شهری چون مشهد که یک مقصد پرطرفدار است و نیز روند کاهشی ضریب اشغال هتل ها در تهران از سال آغاز ارائه تخفیف های نوروزی هتل های این شهر به این سو، از جمله نکاتی هستند که وجود علل دیگر برای توضیح عدم موفقیت طرح های تخفیفی را قوت می بخشند.
اشغال 50 درصدی هتل های مشهد
در این خصوص، رئیس اتحادیه هتلداران خراسان رضوی با بیان اینکه در نوروز امسال و در فاصله زمانی 25 اسفند تا 15 فروردین ماه، میانگین اشغال هتل های مشهد کمتر از 50 درصد بوده است، می گوید: «مشهد با داشتن 200 هتل فعال، 380 هتل آپارتمان، 400 واحد اقامتی وابسته به ارگان ها و نهادهای دولتی، 10 هزار کلاس درس و تقریبا 500 مهمانپذیر در میان شهرهای کشور از بالاترین ظرفیت اقامتی برخوردار است.» محمد قانعی ادامه می دهد: «این تعداد واحد اقامتی مازاد تقاضای گردشگران در این مقصد پررونق گردشگری است و از این رو هتل های این شهر در ایام اوج سفر نیز با مشکل خالی بودن تخت های خود دست به گریبانند.» او با اشاره به ارائه تخفیف 30 درصدی در نرخ هتل های این شهر اضافه می کند: «در ابتدا قرار بر این بود که این تخفیف ها در هفته دوم اعمال شود؛ اما به دلیل استقبال کمتر از انتظار در روزهای نخستین، در نهایت تصمیم بر این شد که هتل ها خدمات با تخفیف خود را از روز دوم در اختیار مراجعان قرار دهند.»
رئیس اتحادیه هتلداران خراسان رضوی در حالی از کاهش اقامت در واحدهای اقامتی تحت نظارت اتحادیه متبوع خود خبر می دهد که بنا به گفته مدیر کل میراث فرهنگی این استان، از 25 اسفند 95 تا 13 فروردین ماه 96، 2 میلیون و 879 هزار و 940 شب اقامت در سطح استان خراسان رضوی صورت گرفته که در مجموع نسبت به سال گذشته 14 درصد رشد داشته است. زارع صفت همچنین در گزارش عملکرد نوروزی ستاد اجرایی خدمات سفر عنوان کرده است: «468 هزار و 130 اقامت در هتل ها، 349هزار و 506 اقامت در هتل آپارتمان ها، 365 هزار و 500اقامت در مهمانپذیرها، 317 هزار و 16 اقامت در خانه مسافرها، 185 هزار و 953 اقامت در کمپ های موقت، 415 هزار و 963 اقامت در مدارس، 420 هزار و 272 اقامت در مهمانسراهای دولتی و 357 هزار و 600 اقامت در حسینیه ها به ثبت رسیده است.» در واقع بنابر اظهارات این مقام مسوول اگرچه میزان اقامت ها در مشهد افزایش داشته اما با توجه به ظرفیت یک میلیون و 260 هزار نفری هتل های پایتخت مذهبی ایران در 18 روز و با در نظر گرفتن ضریب اشغال سال گذشته در همین مدت، افت استقبال از اقامت در هتل ها و افزایش اقامت در دیگر واحدهای اقامتی از جمله مدارس و مهمانسراهای دولتی محرز است.
توسعه بی حساب و کتاب
رئیس اتحادیه هتل های خراسان رضوی در ادامه، با بیان اینکه تا چند سال آینده 200 هتل دیگر نیز به مجموعه اقامتی این شهر افزوده خواهد شد، خاطرنشان می کند: «ما بارها اعلام کرده ایم که مشهد بیش از تقاضای موجود از اماکن اقامتی برخوردار است با وجود این همچنان شاهد ارائه مجوز برای ساخت واحدهای اقامتی جدید هستیم.» به گفته قانعی، شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به تنهایی نمی توانند برآورد درستی از نیاز اقامتی شهرها داشته باشند و لازم است که از حضور نمایندگان و کارشناسان دیگر ارگان ها و اتحادیه های مرتبط از جمله اتحادیه هتلداران نیز در تشکل تصمیم گیرنده برای صدور مجوز استفاده شود. او همچنین به فعالیت زائرسراهایی که از سوی آستان قدس رضوی برای ارائه خدمات اقامتی به زائران امام هشتم در نظر گرفته شده اند اشاره و اظهار می کند: «در نشست مشترکی که با مسوولان آستان قدس داشتیم، آنها از وجود 200 هتل در حال ساخت در مشهد اظهار بی اطلاعی و تصریح کردند که اگر در جریان این موضوع بودند حتما در برنامه خود برای پروژه زائرشهر تجدیدنظر می کردند.» قانعی ورود مدارس، زائرسراها و حسینیه ها و مساجد را در امر اسکان مسافران و زائران ورودی به مشهد، مهم ترین آسیب به کسب و کارهای اقامتی این شهر عنوان و تاکید کرد: «با وجود اینکه مشهد دارای تعداد کافی اقامتگاه های رسمی است و تنوع قیمتی موجود در ارائه این خدمات بسیار بالا و متناسب با همه گروه های درآمدی است، ورود نهادهای اینچنینی به مقوله اقامتی، هیچ گونه توجیهی ندارد.»
دست اقامتگاه های دولتی بر گلوی هتلداری
در همین حال رئیس اتحادیه هتل ها و مراکز اقامتی استان تهران نیز با انتقاد از ورود اقامتگاه های غیررسمی به حیطه اسکان گردشگران ورودی به تهران، این عامل را عمده دلیل کاهش ضریب اشغال هتل های پایتخت می داند. محمدعلی فرخ مهر در این خصوص می گوید: «تخفیف های نوروزی برای هتل های تهران که از سال 93 هرساله اعمال شده، در مجموع تاثیر مثبتی در پر شدن تخت های هتلی در تعطیلات نوروز داشته اما متاسفانه این تاثیر با یک روند کاهشی مواجه بوده است؛ به این معنا که در سال 93 تا 96، ضریب اشغال هتل ها به ترتیب 58، 48، 35 و 26 درصد ثبت شده است.» فرخمهر، ورود آموزش و پرورش و در سال جدید، شهرداری را به این حوزه از دلایل عدم دستیابی به خروجی مطلوب در نتیجه اعمال تخفیف های قیمتی در پر شدن هتل ها عنوان می کند.
رئیس اتحادیه هتل ها و مراکز اقامتی استان تهران علاوه بر این، از رواج استفاده از واحدهای اقامتی غیر مجاز که در اصطلاح به «خانه های امن» معروفند انتقاد می کند و حضور این رقبای غیررسمی را یکی از مهم ترین دلایل آسیب به فعالیت اماکن اقامتی رسمی می داند. او توضیح می دهد: «بسیاری از خانواده های ایرانی و حتی گردشگران خارجی ترجیح می دهند با اختصاص هزینه هایی حتی به مراتب بیشتر، در خانه ها و ویلاهای استیجاری که با قوانین مشخصی اداره نمی شوند، اقامت کنند.» فرخمهر می افزاید: «ماندن در این اقامتگاه ها از آنجایی که به افراد آزادی عمل بیشتری می دهد مورد توجه بسیاری از مسافران بوده و به همین دلیل در سال های اخیر ایجاد چنین خانه هایی رواج بسیار یافته است.» به گفته رئیس اتحادیه هتل ها و مراکز اقامتی استان تهران، خانه مسافرها هم به نوعی در به وجود آمدن این وضعیت دخیل بوده و از این رو، اساسنامه آنها نیازمند تجدیدنظر است. فرخمهر تصریح می کند: «تمام اقامتگاه ها باید از شرایط یکسان برخوردار باشند و اگر قرار است خانه هایی با عنوان خانه مسافر در میان دیگر واحدهای اقامتی فعالیت داشته باشند باید همچون هتل ها و مسافرخانه ها دارای تابلو بوده و امکان سرکشی از آنها در هر ساعت از شبانه روز مهیا باشد.»
تناقض در آمار
به نظر می رسد با وجود اینکه معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از افزایش 2 درصدی اقامت گردشگران نوروزی در هتل ها، 13 درصدی در هتل آپارتمان ها و 11 درصدی در مهمانپذیرها در مقایسه با نوروز 95 و کاهش اسکان در کمپینگ ها، مدارس آموزش و پرورش و مسافرخانه ها خبر می دهد، هتلداران و صاحبان اقامتگاه های رسمی کشور همچنان نسبت به وضعیت موجود گلایه مند هستند و نبود مدیریت صحیح در عرصه گردشگری کشور را عمده دلیل استقبال نکردن گردشگران داخلی و بعضا خارجی از خرید خدمات هتلداری می دانند. به باور آنها، افزایش بدون نیازسنجی اقامتگاه ها، ورود آموزش و پرورش و دیگر نهادهای دولتی، ناکافی بودن قوانین مربوط به خانه مسافرها و همچنین گسترش اقامتگاه های غیررسمی، صنعت هتلداری کشور را که به خودی خود آسیب پذیر است، با چالش های زیادی رو به رو کرده است.
تبیین فرهنگی
به اعتقاد کارشناسان اما علاوه بر عوامل مدیریتی و قیمتی، بخشی از عدم گرایش ایرانی ها به استفاده از خدمات هتلداری، می تواند جنبه فرهنگی داشته باشد. یکی از استادان گردشگری دانشگاه علامه در کانال تلگرامی خود و در تبیین این موضوع، گردشگران را به دو دسته درون گرا و برون گرا تقسیم و تاکید می کند که در تحلیل رفتار و الگوی مصرف گردشگران ایرانی باید به این دسته بندی توجه کرد. اسماعیل قادری تشریح می کند: «جامعه ایران یک جامعه درون گرا است و اثر این ویژگی روانشناختی در گردشگری، انتخاب مقصد و محل اقامت مرتبط با آن قابل مشاهده است.» وی می افزاید: «سفر به مقصدهای خاص و از مسیرهای خاص، به رغم شلوغی مسیر و حتی خطرات مرتبط با آن و کمبود امکانات و خدمات رفاهی همانند سفر به شمال آن هم از جاده چالوس یا هراز مصداق این مدعا است. اینکه چرا این الگوی فضایی جریان گردشگری در ایران شکل گرفته و به رغم تمام مشکلات ادامه دارد، به شدت از ویژگی روانشناختی گردشگران داخلی تاثیر پذیرفته است. لذا موضوع محل اقامت نیز جدای از این ویژگی نیست.»
این استاد دانشگاه در ادامه می گوید: «رفتار درون گرایی در همه ابعاد سفر از جمله در اقامت هم خود را نشان می دهد؛ به این معنا که مسافران و گردشگران داخلی به اقامت در مکان هایی تمایل دارند که با ویژگی روانشناختی آنها سازگار باشد و فضا و محیط اقامتگاه باید تداعی کننده محیط زندگی و خانه باشد.» قادری می افزاید: «همچنین آنها اصرار دارند رفتاری را که در خانه و محل زندگی خود دارند در هنگام سفر نیز داشته باشند؛ با همسفران خود که دوستان و اعضای خانواده شان هستند دور سفره بنشینند، دستپخت خانگی بخورند، بعد از غذا بلافاصله چای تازه دم به شیوه خانگی بنوشند، لباس راحتی بپوشد و در نهایت سرگرمی های مختلف را با دوستان در همان فضای اقامت تجربه کنند.» آنچنان که او در یادداشت تلگرامی خود نتیجه گیری می کند، ساختار فیزیکی و مقرراتی هتل ها کمتر با این شیوه رفتاری سازگاری دارد و از این رو، سایر اقامتگاه های رسمی و غیررسمی مانند مدارس، حسینیه ها، ورزشگاه ها، چادرها، ویلاها و خانه های شخصی در مقایسه با هتل ها از اقبال بیشتری در بازار مواجه شده اند. قادری اما به ارائه راه حل نیز می پردازد و می گوید: «همان گونه که در طراحی هتل های دنیا، به بازار خانواده، سالخوردگان، بانوان و دیگر گروه های مخاطب توجه ویژه ای می شود، لازم است که صنعت هتلداری ایران نیز نیاز مخاطبان خود را مورد بازبینی قرار داده و براساس ذائقه آنها به بازتعریف مجدد خود بپردازد.»
در حالی که سفرهای داخلی در سال های اخیر روندی رو به رشد داشته و کالاهای مربوط به آن نقشی پررنگ تر در سبد اقتصادی خانوارها یافته است، صنایع وابسته به آن نتوانسته اند به میزانی بایسته رونق یابند و شکوفا شوند. در این میان، صنعت هتلداری در کشور به عنوان یکی از ارکان اساسی گردشگری، بیش از سایر مباحث بر سر زبان هاست و به رغم گزارش های همیشگی در خصوص کمبود تخت های هتلی، ضریب اشغال پایین آنها نیز همواره محل بحث فعالان گردشگری بوده است و وجود عباراتی تا این اندازه متناقض در توصیف وضعیت هتلداری ایران خود به اندازه کافی، گویای عدم مدیریت کارآمد و تخصص محور در راس سیستم گردشگری است. به بیان دیگر، عدم شناخت صحیح و همه جانبه از جامعه هدف و نیازهای مصرف کنندگان در چارچوب موقعیت های منطقه ای، فرهنگی و اقتصادی، در واقع مهم ترین خلأ سیستم گردشگری کشور است که به خوبی در آینه هتلداری قابل مشاهده اند.
