همزمان با اربعین حسینی، 2 میلیون و 100 هزار زائر ایرانی وارد عراق شدند؛ کشوری که تا پیش از این نیز در ردیف دوم مقصد گردشگران خروجی ایران قرار داشت.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس و با استناد به سالنامه آماری سازمان جهانی جهانگردی که وضعیت گردشگری خروجی ایران را در فاصله سال های 2009 تا 2013 بررسی و مقاصد پربازدید مسافران ایرانی را مشخص می کند، پس از کشور ترکیه که در سال 2013، یک میلیون و 196 هزار و 482 ایرانی به آن سفر کرده اند، عراق با آمار 787 هزار و 195 نفر مسافر ایرانی، دومین مقصد پربازدید ایرانی ها بوده است. حالا اما عشق ایرانیان به ائمه معصومین (ع) و اشتیاق به زیارت عتبات عالیات، باعث شده است که عراق با اختلافی قابل توجه، گوی سبقت در جذب گردشگران ایرانی را از ترکیه برباید و در رتبه نخست جای گیرد؛ آن هم درحالی که تنها در یک هفته، بیش از 2 میلیون زائر از کشورمان به عراق سفر کرده است.
اربعین اما تنها مناسبتی نیست که ایرانی ها در آن عازم عراق می شوند؛ ایام تاسوعا و عاشورا، شب های قدر، 13 رجب، روز عرفه و اعیاد مذهبی، دیگر زمان هایی هستند که تعداد قابل توجهی از ایرانی ها برای رفتن به کشور عراق، اقدام به دریافت ویزا می کنند. در روز عرفه سال جاری، حدود یک میلیون ایرانی برای شرکت در مراسم دعا و زیارت از مرز مهران وارد خاک عراق شدند. بر این اساس و بدون در نظر گرفتن تعداد گردشگران ایرانی عراق در دیگر روزهای سال همچون نوروز که به گفته مسوولان در همه مقاطع رشد دو تا سه برابری را نسبت به سال گذشته ثبت کرده است، می توان تخمین زد در سال جاری، حداقل 3 میلیون و 175 هزار نفر به عراق سفر داشته اند. در همین حال، قریب به 2 میلیون عراقی نیز ایران را به عنوان مقصد سفر خود برگزیده اند و این در حالی است که عراق، در صدر کشورهای گردشگرفرست به ایران قرار گرفته است.
تبدیل موازنه مثبت به موازنه منفی
بنا بر آمار موجود، با وجود اینکه موازنه تبادل گردشگر تا سال 2013 با ورود یک میلیون و 603 هزار و 920 نفر عراقی در مقابل 787 هزار و 195 نفر ایرانی خروجی، به نفع ایران مثبت بود، امروز کفه تبادل گردشگر میان ایران و عراق، به نفع عراق سنگینی می کند و این در شرایطی است که مقامات گردشگری ایران، بارها و بارها بر جذب گردشگران عراقی و ساماندهی ورودی های این کشور تاکید کرده اند. معاون گردشگری کشور در یکی از جلساتی که به منظور ساماندهی زائران و گردشگران عراقی با حضور دستگاه های فرابخشی، اصناف مرتبط و دفاتر خدمات مسافرتی برگزار شد، گفته بود: «با توجه به اینکه مسافران و زائران عراقی سهم قابل توجهی از آمار گردشگران ورودی به کشور را به خود اختصاص داده اند، بنابراین میزبانی شایسته و ارائه خدمات برتر به آنها در کنار حذف فعالیت واسطه ها و مراکز فاقد اعتبار، از جمله مهم ترین برنامه های در دست اقدام به شمار می آید که در گام نخست با ساماندهی ورود به صورت دسته جمعی و از طریق دفاتر خدمات مسافرتی منتخب دو کشور آغاز خواهد شد.»
مرتضی رحمانی موحد اضافه کرده بود: «بر مبنای این اقدام، دفاتر خدمات مسافرتی فعال طی برگزاری جلسات متعدد به منظور تقسیم بندی و ارائه خدمات در سه بخش مبدأ، طول مسیر و مقصد، مورد بررسی قرار گرفتند که نتیجه آن انتخاب اولیه 15 دفتر به عنوان پیشگام در این زمینه بود.» او در ادامه تصریح کرده بود که طبق این طرح تلاش می شود با هدایت گردشگران ورودی از عراق به سمت انجام سفرهای گروهی و در نظرگرفتن طرف امین و معتمد در ایران، گردشگران مربوطه از مبدأ تا طول مسیر و سپس مقصد، هدایت و حمایت شوند؛ طرحی که البته تا به امروز اخبار بیشتری دال بر پیشبرد آن منتشر نشده است.
در همین حال، لغو روادید میان ایران و عراق از دیگر مسائلی بوده که در جهت تسهیل تردد گردشگران میان دو کشور بارها مورد رایزنی قرار گرفته است و مسوولان از امکان رفت و آمد اتباع دو کشور بدون نیاز به اخذ ویزا در آینده ای نزدیک خبر داده اند؛ اتفاقی که با وجود حجم رو به رشد زائران ایرانی خواهان سفر به عراق تا به امروز محقق نشده است. گفته می شود دلیل اصلی عدم موافقت طرف عراقی با لغو ویزا، درآمد بسيار خوبى است که از صدور روادید نصيب دولت عراق مى شود و آنها نمی توانند به راحتى از آن چشم پوشى کنند.
هزینه ویزای ایران و عراق
هزینه صدور ویزای عراق برای سفر انفرادی به عراق 40 دلار و برای افرادی که خواهان سفر گروهی به این کشور هستند 30 دلار است. با در نظر گرفتن میانگین این مبلغ، کشور عراق امسال و تا به امروز از محل فروش ویزا به گردشگران ایرانی تقریبا 411 میلیارد و 162 میلیون و 500 هزار تومان درآمد داشته است؛ مبلغی که چنانچه گفته شد، برای کشوری مثل عراق با شرایط ویژه و اضطراری که دارد و به واسطه شرایط جنگی، بسیاری از زیرساخت های اقتصادی خود را از دست داده، مهم و اثرگذار است. در همین حال، وجهی که یک عراقی برای ورود به ایران باید بپردازد تنها 67 هزار تومان یعنی چیزی نزدیک به 18 دلار و تقریبا نصف میزان هزینه دریافت ویزا برای اتباع ایرانی در سفر به عراق است.
اگر چه مقامات ایرانی در واکنش به این تخفیف یکسویه و همچنین منفی بودن موازنه گردشگران مبادله شده میان دو کشور به ضرر ایران، بر هزینه کرد بیشتر عراقی ها در ایران و جبران این تراز منفی به نفع گردشگری ایران سخن می گویند، اما همچنان این تخفیف با توجه به تاکید وزارت امور خارجه و دیگر مسوولان مبنی بر لزوم دو سویه بودن تسهیلات ویزا اندکی جای سوال دارد. از طرف دیگر، بسیاری معتقدند برخی از خدماتی که به زائران ایرانی ارائه می شود از سوی گروه های ایرانی است و همین باعث می شود مساله خروج گسترده ارز چندان رخ ندهد.
با تمام این مسائل، به نظر می رسد همچنان روند خروج گردشگران ایرانی به کشور عراق با توجه به اشتراکات مذهبی و دلدادگی ایرانی ها به ائمه معصومین، رو به رشد خواهد بود؛ تقاضایی که با استقبال مسوولان هر دو کشور روبه روست و هر دو طرف برای پاسخگویی هر چه بهتر به آن تلاش می کنند. اما در این میان، باید پرسید آیا قرار است برنامه ها و تفاهم نامه هایی که ایران و عراق برای تبادل گردشگر با هم امضا کرده اند، یکسویه عملی شود یا ایران نیز سهم خود را از این تفاهم نامه ها طلب خواهد کرد؟ سفر سالانه میلیون ها عاشق امام حسین (ع) و دیگر ائمه هدی (ع) نیازمند تسهیلات بیشتری از طرف مسوولان عراقی است.
« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
