مرکز پژوهش های مجلس در قالب یک گزارش کارشناسی به بررسی ابعاد مختلف طرح «اصلاح لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور» پرداخته است.
به عقیده کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس، تمرکز صرف طرح های پیشین بر چالش های اقتصادی و عدم پاسخ گویی صحیح این طرح ها به تمامی چالش های موجود در مسیر ساماندهی تعطیلات از مهم ترین دلایل غیرقابل توجیه بودن این طرح ها بوده است. علاوه بر این، طرح های پیشنهادشده برای ساماندهی روزهای سرخ تقویم به علت در نظر نگرفتن ملاحظات ملی و مذهبی و همچنین عدم رفع سوءتفاهم موجود درباره تعداد روزهای تعطیل بیشتر ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان نتوانسته اند در جلب نظر آرای مخالف موفق عمل کنند.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارش کارشناسی خود ضمن بررسی 9 متغیر موثر بر ساماندهی تعطیلات، چالش ها و راهکارهای موجود در این زمینه را بررسی کرده است. بازوی پژوهشی مجلس ضمن دفاع از منطق تعطیلات دوروزه، دو رویکرد پیشنهادی برای تنظیم هارمونی رنگی روزهای تقویم ارائه کرده است. «دنیای اقتصاد» در ادامه گزارش های پیشین با محوریت تعطیلات آخر هفته، مطالعه مرکز پژوهش های مجلس را تشریح کرده است.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در قالب یک گزارش کارشناسی به بررسی ابعاد مختلف طرح «اصلاح لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور» پرداخته است. به عقیده نویسندگان این گزارش، الگوهای اصلاحی پیش تر ارائه شده از سوی برخی از نمایندگان مجلس و تعدادی از نهادهای رسمی کشور، به دلیل عدم پوشش همه جانبه متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات در کشور، از زاویه دید کارشناسانه توجیه کننده نیست. علاوه بر این عدم رفع برخی از سوءتفاهم های موجود در زمینه تعطیلات در این طرح ها باعث کم رنگ تر شدن اهمیت و ضرورت اصلاح هارمونی روزهای سرخ در تقویم شده است. بر مبنای آرای منعکس داده شده در این گزارش، طرح های پیشنهادی موجود با تاکید صرف بر جنبه های اقتصادی تغییر ترکیب تعطیلات، از سایر متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات غافل شده اند. این در حالی است که برآوردهای انجام شده در این طرح ها پیرامون کیفیت و کمیت اثر تغییر تعطیلات بر اقتصاد نیز باعث پنهان ماندن برخی از زوایای مکانیزم اثر تعطیلات بر متغیرهایی نظیر بهره وری شده است. پژوهشگران مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش ضمن بررسی مهم ترین چالش ها و راهکارهای موجود در زمینه ساماندهی تعطیلات در کشور، با توجه به دو رویکرد ممکن در زمینه تعیین و تبیین نظام تعطیلات، دو پیش نویس از طرح پیشنهادی خود را برای ساماندهی تعطیلات در کشور ارائه کرده اند.
9 متغیر اثرگذار
گزارش منتشر شده از سوی بازوی پژوهشی مجلس در بخش نخست به بررسی مهم ترین نقاط ضعف و قوت طرح پیشنهادی 19 نماینده مجلس برای ساماندهی تعطیلات در کشور پرداخته است. از منظر نویسندگان این گزارش مهم ترین نقطه قوت طرح 5 ماده ای یاد شده، تمرکز این طرح بر مساله کیفیت پراکندگی تعطیلات است. بررسی های کارشناسانه نشان می دهد که نحوه توزیع تعطیلات در طول روزهای سال، نقش تعیین کننده ای در توضیح اثر اقتصادی و غیر اقتصادی تعطیلات دارد. از سوی دیگر به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس مهم ترین ضعف طرح پیشنهادی یاد شده، نگاه یک بعدی حاکم در این طرح ها است که حاصل از غلبه رویکرد اقتصادی بر سایر متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات است و باعث بسته شدن چشم طراحان به روی سایر متغیرهای موثر بر سازماندهی تعطیلات شده است.
این گزارش با معرفی 9 متغیر اثرگذار، پوشش و بررسی کیفیت اثر هر یک از این متغیرها را برای هرگونه طرح پیشنهادی برای ساماندهی روزهای سرخ تقویم ضروری می داند. بر این اساس، علاوه بر مساله کمیت اثر اقتصادی تعطیلات و کیفیت پراکندگی تعطیلات، متغیرهایی چون «نحوه توزیع سفر»، «اثر تغییر تعطیلات بر نظام آموزشی»، «واکنش نظام اداری»، «وضعیت بخش خدمات مالی و بهداشتی در واکنش به تغییر تعطیلات»، «ماهیت ملی و مذهبی تعطیلات» و «اثر تعطیلات بر سطح وقوع جرم در جامعه» نیز نقشی تعیین کننده در برآورد نتایج طرح های پیشنهادی برای ساماندهی تعطیلات دارد.
نیمه خالی طرح اصلاح
یکی از ایرادات منعکس شده در این گزارش در رابطه با طرح های پیشنهادی مطرح شده پیرامون ساماندهی تعطیلات در کشور، تمرکز این طرح ها بر آثار اقتصادی تعطیلات و یکنواخت سازی توزیع تعطیلات در محور زمان و کنار گذاشتن سایر متغیرهای اثرگذار است. این در حالی است که به عقیده پژوهشگران مرکز پژوهش های مجلس در رابطه با صحت کمی و کیفی برآوردهای اقتصادی صورت گرفته در این طرح ها نیز تشکیک وجود دارد. برای مثال با توجه به اجماع کارشناسان بر اثر مثبت افزایش تعطیلات در تحریک بهره وری، اثرگذاری متغیرهایی نظیر طول تعطیلات و پراکندگی تعطیلات بر بهره وری در طرح های پیشنهادی مورد بررسی قرار نگرفته است. افزون بر این با وجود اینکه یکی از اهداف طرح های پیش تر پیشنهاد شده دستیابی به الگویی برای یکنواخت کردن توزیع تعطیلات طی ماه های مختلف سال است، اما چرخش مناسبت های مذهبی در طول تقویم فارسی و جابه جایی تعطیلات بین روزهای مختلف هفته در سال های مختلف سبب شده است که پیشنهادهای ارائه شده در این زمینه، به جای حل مساله تمرکز تعطیلات در ایران خروجی جز یک الگوی متغیر، پیچیده و غیرکارآ نداشته باشد.
تعداد بالاتر تعطیلات مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشورها، این سوءتفاهم را در میان مردم و کارشناسان ایجاد کرده که تعداد روزهای تعطیل در ایران بیشتر از سایر نقاط جهان است. این در حالی است که بررسی آمار و ارقام موجود در زمینه تعطیلات نشان می دهد که نه تنها تعداد روزهای تعطیل در ایران بیشتر از سایر کشورهای دنیا نیست، بلکه با توجه به دو روزه بودن تعطیلات پایان هفته در بسیاری از کشورهای جهان، تقویم ایرانی تعداد روزهای تعطیل کمتری در مقایسه با سایر کشورها دارد. بر مبنای نظر پژوهشگران مرکز پژوهش های مجلس، عدم توجه به رفع چنین سوءتفاهمی یکی دیگر از ایراداتی است که می توان به طرح ساماندهی تعطیلات در کشور وارد کرد. در واقع این طرح ها نه تنها تلاشی برای رفع این سوءتفاهم نکرده است، بلکه با بی توجهی به روند چرخشی برخی از تعطیلات مناسبتی، باعث دامن زدن به این احساس و کمرنگ تر شدن این مطالبه عمومی در میان آحاد مردم شده است. نقطه ضعف دیگری که در گزارش مرکز پژوهش ها به آن اشاره شده است، عدم توجه طرح های اصلاحی پیشنهاد شده به حساسیت های ملی و مذهبی موجود در رابطه با برخی از روزهای تعطیل در سال است. برای مثال حذف تعطیلی روزهای 15 خرداد و 12 فروردین در طرح پیشنهادی نمایندگان مجلس، می تواند تحریک کننده حساسیت برخی اقشار جامعه باشد و نمونه دیگری از چنین تغییر حساسیت برانگیزی پیشنهاد تعطیلی روز شنبه به جای پنج شنبه است.
چالش ها و راهکارهای ساماندهی
بخش پایانی گزارش مرکز پژوهش های مجلس به ارائه پیش نویس دو طرح پیشنهادی اختصاص داده شده است. به عقیده کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس، با وجود ضعف های موجود در طرح های پیش تر مطرح شده، اهمیت ساماندهی روزهای سرخ تقویم ضرورتی است که نباید کنار گذاشته شود. مرکز پژوهش ها بر این نکته تاکید دارد که هدف این دو پیش نویس ساماندهی وضعیت تعطیلات است و نه افزایش یا کاهش تعداد روزهای تعطیل. در پیش درآمد این دو طرح مهم ترین چالش های ترسیم تصویر تعطیلات ساماندهی شده در کشور بررسی شده است. به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس دو مساله اصلی در رابطه با روزهای تعطیل در تقویم ایران وجود دارد: تعداد تعطیلات کم تر در مقایسه با میانگین جهانی و الگوی توزیع نامتناسب و متغیر تعطیلات در کشور. مرکز پژوهش های مجلس توالی تعطیلات در برخی از برهه های زمانی در کشور را ناشی از استفاده از سیستم دو تقویمی در کشور می داند. مساله ای که البته در برخی دیگر از کشورها نیز به چشم می خورد. بررسی های مرکز پژوهش ها نشان می دهد که یکی از دلایل چالش کم تر این کشورها در رابطه با پدیده هایی نظیر تمرکز و توالی تعطیلات، تعداد تعطیلات مناسبتی کم تر در یکی از این دو تقویم در مقایسه با تقویم دیگر است. این در حالی است که تعطیلات رسمی در ایران بین دو تقویم شمسی و قمری پراکنده شده است. به همین دلیل احتمال تداخل و توالی تعطیلات مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشورها بیشتر است. مساله ای که می تواند با کاهش یا جابه جایی سالانه برخی از تعطیلات بر پایه تقویم قمری کمرنگ تر شود. به عقیده محققان مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی توزیع متناسب تعطیلات در ماه های مختلف سال، علاوه بر افزایش بهره وری چالش های موجود در زمینه سیل سفرهای تعطیلاتی و ظرفیت خالی امکانات خدمات در فصول دارای تعطیلات کم تر را رفع خواهد کرد. یکی از مسائل مطرح شده در رابطه با سازماندهی تعطیلات در کشور، اثر تغییر تعطیلات آموزشی است. اثری که با کاهش تعطیلات غیر رسمی آموزشی و انطباق تعطیلات آموزشی و اداری تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. کاهش سطح خدمات مالی و بهداشتی در نتیجه کاهش کارکنان بیمارستان ها و بانک ها و عدم ارائه برخی از خدمات نظیر ویزا، یکی دیگر از چالش های تغییر ترکیب تعطیلات در کشور است. چالشی که به عقیده بازوی پژوهشی مجلس با اختصاص شیفت و شعبه های ویژه روزهای تعطیل تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. همچنین با توجه به کم تر شدن احتمالی تعطیلات کارگران در مقایسه با کارمندان در صورت دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته، طرح پیشنهادی برای ساماندهی تعطیلات باید ایجاد تعادل نسبی میان تعطیلات این دو دسته افراد شاغل را نیز برقرار کند.
دو رویکرد ساماندهی
براساس رويه هاي موجود، مجلس شوراي اسلامي نهادي است كه متولي ساماندهي تعطیلات است. با اين حال دو رویکرد در زمینه تعیین تعطیلات در کشور وجود دارد. در روش اول مجلس مصاديق تعطیلات را تعیین مي كند و در روش دوم قوه مقننه چارچوب و قواعد كلان تعیین تعطیلات را وضع كرده و تعیین مصاديق را برعهده دولت مي گذارد. مرکز پژوهش ها با فرض اجرای هریک از این دو رویه، دو رویکرد را برای ساماندهی تعطیلات در کشور پیشنهاد کرده است. در رویکرد اول که بر اساس تعیین مصادیق از سوی قوه مقننه طراحی شده است. برخی از روزهای تعطیلی مذهبی که مناسک جمعی در آن اجرا نمی شوند از تقویم حذف خواهد شد. رویکردی که البته با توجه به حساسیت های مذهبی موجود واکنش های احتمالی مخالفان را به همراه خواهد داشت. در رویکرد دوم چارچوب، کمیت و کیفیت تعطیلات رسمی در کشور از سوی قوه مقننه ترسیم شده و در اختیار دولت قرار می گیرد. دولت نیز در چنین شرایطی با لحاظ کردن محدودیت های موجود مکلف است تا روزهای تعطیل هر سال را تا بهمن ماه سال پیشین با رعایت اصولی چون توزیع یکنواخت، اولویت دادن به مسائل دینی و ملی و رعایت محدودیت های کمی اعمال شده از سوی قوه مقننه (مانند سقف 115 روزه برای تعداد روزهای تعطیل) مشخص کند.
این پیشنهاد در کنار معرفی روز پنج شنبه به عنوان یکی از روزهای کم بهره ور در نظام اداری ایران را می توان به معنای دفاع از تعطیلات دوروزه قلمداد کرد. زیرا 115 روزه شدن تعطیلات در کشور از مسیر دوروزه شدن آخر هفته می گذرد و نکته دیگر اینکه گزارش در بیان عبور از چالش کم بهره وری پنج شنبه ها پیشنهاد تعطیلی این روز را داده است.