10 اکتبر 2024 - 14:23

سوغات توافق هسته ای برای محیط زیست ایران

16 ژوئیه 2015 - 13:10 dsfr.ir/q79of

اوضاع محیط زیست ایران خوب نیست؛ آب، هوا و خاک تهدیدهای زیست محیطی مختلفی دارند. اما شواهد نشان می دهد با امضای توافقنامه هسته ای و باز شدن گره از حوزه های مختلف محیط زیست نیز از این موفقیت بی نصیب نخواهد ماند.

محیط زیست ایران در سال های اخیر با هر حرکتی به سمت پیشرفت دیوار محکم تحریم ها را رو به روی خود دیده است. هرگاه حرف از آلودگی هوا شده پای صنایع سبز به میان آمده، رفع کمبود آب و خشکسالی با روش های نوین آبیاری گره خورده است، بهبود وضعیت خاک کشور نیازمند در اختیار گذاشتن تجارب کشورهای پیشرفته بوده و در آخر محیط زیست شدیدا تحت تاثیر اقتصاد. صحبتی که بارها از سوی معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست در گفت و گو با وزرای محیط زیست کشورهای پیشرفته مورد تاکید قرار گرفته است.

حالا با باز شدن گره هایی از روابط بین المللی ایران، بدون شک وضعیت محیط زیست نیز رنگ تحول به خود خواهد گرفت تا از مراودات علمی و تجربه های زیست محیطی کشورهای پیشرفته بی نصیب نماند.

یکی از بخش هایی که با امضای توافقنامه هسته ای می توان به تغییر و تحول در وضعیت آن امیدوار بود بخش آب است. در وضعیت آب آنچه در حال حاضر ایران با آن دست و پنجه نرم می کند خشکسالی است. وضعیت بارندگی حکایت از آن دارد که میانگین بارندگی سالانه کشور حدود 250 میلی متر است که این عدد کمتر از میانگین بارندگی آسیا و حدود یک سوم میانگین بارندگی سالانه جهان است؛ در همین حال سرانه آب جهان 7400 متر مكعب است که براساس تعریف وقتی سرانه آب در كشوری زیر 1700 متر مكعب در سال باشد آن كشور یا منطقه دچار تنش كم آبی و خشكی است از طرفی 70 درصد تالاب های کشور در وضعیت وخیم به سر برده و صفت خشک شده در کنارشان می آید.

همچنین بهره برداری از مخازن آب زیر زمینی کشور از حدود 0/1 میلیارد متر مکعب در دهه 40 به بیش از 110 میلیارد مترمکعب تا سال 1393 رسیده است به طوری که در حال حاضر منابع آب زیرزمینی کشور به دلیل برداشت بیش از حد از چاه های غیرمجاز و اضافه برداشت های چاه های مجاز همراه با وقوع خشکسالی های سال های اخیر به وضعیت بحرانی رسیده است. چاه هایی که تامین کننده 55 درصد از منابع آبی کشور نیز هستند.

اما از آبی که در بخش های مختلف به مصرف می رسد کشاورزی سهم عمده ای از مصرف آب را به خود اختصاص می دهد. در این راستا امروزه به كار گیری فن آوری های نانو و موثر در اصلاح الگوی آب با توجه به خشکسالی وسیع در ایران تاثیر بسزایی خواهد داشت که استفاده از تجربیات کشورهایی که در حوزه فناوری های نوین آبیاری صاحب سبک هستند گام بلندی در جهت کمک به محیط زیست است تا در کنار آن تولید محصولات ارگانیک برای کشاورزی سالم تر نیز مدنظر قرار گیرد. همچنین شیرین سازی آب و رفع آلودگی منابع آب از دیگر راهکارهای مهم برای تامین آب در کشور است که به دستگاه های پیشرفته و به روز کشورهای خارجی نیاز دارد.

از طرف دیگر خاک به عنوان منبع تجدید ناپذیر در معرض تهدیدی جدی قرار دارد. فرسایش خاک یکی از تهدیدهای جدی است که از دست رفتن آب و خاک را در پی دارد. همچنین آلودگی خاک از مهم ترین تهدیدهای محیط زیست به شمار می رود. بر اساس مطالعات اولیه انجام شده و نیز طرح تهیه اطلس آلاینده های خاک در 11 استان کشور بیش از صدها نقطه آلوده در خاک های کشور وجود داشته که به آلاینده های مختلف از جمله فلزات سنگین، آلاینده های نفتی، سموم و ... آلوده بوده و محیط زیست و سلامت مردم را به شدت تهدید می کند که رفع آلودگی ها علاوه بر زمان طولانی هزینه گزافی را هم طلب می کند. فرسایش خاک کشور در سال 1355 معادل یک میلیارد تن بوده که 10 سال بعد به 5/1 میلیارد تن و در سال 1375 به 5/2 میلیارد تن افزایش یافته است.

در حال حاضر، میزان فرسایش خاک در ایران، حدود 7/16 تن در هکتار است که با شاخص جهانی 5 تا 6 تن در هکتار، فاصله بسیار زیادی دارد. با این روند، فرسایش خاک کشور در سال 1390 به 6/4 میلیارد تن رسیده است. تا ایران جزو یکی از هفت کشور آسیایی باشد که بیشترین میزان هدر رفت خاک را دارد.

از بین رفتن دشت ها و جنگل ها و فعالیت هایی مانند سد سازی های بی رویه عوامل اصلی فرسایش خاک هستند. یکی از اثرات تحریم که در این مقوله نمود داشت افزایش قیمت حامل های انرژی بود که به استفاده از چوب درختان بلوط در منطقه زاگرس جهت تأمین انرژی منجر شد. اهمیت زاگرس از آن جهت است که منشاء 40 درصد از منابع آب شیرین ایران و رودهای بسیار و همچنین رویشگاه بلوط است که نتیجه ای جز فرسایش خاک در بر ندارد. از طرفی دیگر محدودیت در تأمین نهاده های وارداتی بویژه ذرت، انواع کنجاله، جو و ... باعث فشار بر مراتع، عرصه های جنگلی و محیط زیست برای تأمین علوفه دام و در نتیجه آن تخریب مراتع و جنگل ها و محیط زیست، کاهش کمی و کیفی پوشش گیاهی، فرسایش خاک و رسوب، کاهش ذخایر آب زیرزمینی نیز شده است. همچنین عدم امکان ورود سموم کشاورزی به اندازه و کیفیت مطلوب نتیجه ای جز آلودگی خاک و مواد غذایی نداشته است.

آلودگی هوا به عنوان یکی از معضلات زیست محیطی برجسته اغلب کلانشهرها در 2 سال اخیر بهبود نسبی داشته است. تعداد روزهای سالم افزایش داشته و به تبع روزهای ناسالم روند نزولی داشته است. بنزین پتروشیمی از چرخه سوخت کشور حذف شد و سوخت یورو 4 جایگزین شد. از موفقیت های دیگر استانداردسازی خودروها بود. علاوه بر استاندارد یورو 4 ساماندهی سوخت دیزل مربوط به گازوئیل نیز نقش موثری در کاهش آلودگی هوا داشت. اما آنچه دوباره نگاه ها را به آلودگی هوا بر می گرداند وجود صنایع و کارخانه های آلاینده که نیاز به سبز شدن و ارتقای استانداردها دارند. صنایع سبز صنایعی هستند که در طول عمر خود کمترین پیامد را نسبت به محیط زیست دارند و فرآیندها و محصولات با توجه به محیط زیست طراحی تولید و توزیع می شود.

معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز به دنبال توافق هسته ای اظهار امیدواری کرد: امکان حضور صنایع و فناوری های سبز برای حل مشکلات محیط زیستی کشور تسهیل شده و امید می رود فشار از روی منابع طبیعی برداشته شود. چنانچه این تفاهم می تواند زمینه را برای همکاری بیشتر با کشورهای صنعتی که صاحب استانداردها و تجربیات زیست محیطی ارزشمندی هستند فراهم کند. به ویژه برای ارتقای استانداردها در صنایع سنگین و نیز صنایع نفت و گاز که به کاهش میزان گازهای گلخانه ای کمک می کند.

نتایج بررسی های اخیر نشان می دهد که فناوری نانو می تواند انتشار گازهای گلخانه ای را تا بیش از %2 در حال حاضر و بیش %20 تا سال 2050 کاهش دهد. افزودنی های نانو ذره ای نشان داده اند که می توانند راندمان سوخت موتورهای دیزلی را تا تقریبا %5 افزایش دهند، در نتیجه انتشار CO2 در انگلستان 2 تا 3 میلیون تن در سال کاهش می یابد. گازهای گلخانه ای که به معضلی جدی برای آلودگی و گرمایش زمین تبدیل شده اند حالا فناوری های نوین به کمک حل آنها آمده اند که با از بین رفتن تحریم ها امکان استفاده از آنها در ایران نیز فراهم خواهد شد. در بسیاری از صنایع و فرآیندهای تولیدی، سیستم های کنترل آلودگی و تجهیزات مورد نیاز که عمدتا از تولیدات کشورهای پیشرفته و تامین آنها با هزینه بسیار بالا همراه است مشکل زا شده است در صورتی که نیمی از صنایع کشور نیاز به استفاده از سیستم های کنترلی نوین دارند.

حیات وحش محیط زیست نیز از قاعده تحریم ها مستثنا نبود. از جمعیت حیات وحش ایران حدود 76 گونه از رده های جانوری کشورمان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد و از گونه هایی همچون شیر ایرانی و ببر مازندران امروز جز نامی باقی نمانده و در کمتر از یک قرن گذشته منقرض شده اند و اگر برای حفاظت گونه های ارزشمند و در خطر انقراض مثل گور ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه، گوزن زرد و ... اقدامات موثر انجام نشود باید نام آنها را در لیست منقرض شده ها جست و جو کرد.

در این میان 19 گونه از پستانداران، 25 گونه از پرندگان، 16 گونه از خزندگان، 4 گونه از دوزیستان و 10 گونه از ماهیان آب های داخلی کشور در سال 2014 میلادی به عنوان گونه های مهره دار در معرض تهدید در لیست سرخ IUCN قرار دارند. باز شدن روابط می تواند در انتقال گونه های جانوری بین ایران و کشورهای مختلف و زاد و ولد جانوران در مکان های مناسب اقدام کند. همچنین با گسترش گردشگری حیات وحش می توان از تجارب کشورهای پیشرفته در این زمینه استفاده کرد. همچنین با استفاده از فناوری های نوین جمع آوری داده در مورد گونه های در خطر انقراض را راحت تر می کند.

« دنیای سفر » این نوشته را از « خبرآنلاین » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1