28 مارس 2024 - 05:29

مرگ در کمین غارهای ایران

28 دسامبر 2016 - 10:00 dsfr.ir/k87fo

مرگ در کمین غارهای ایران
میثم رودکی
غار مغان در روستای مغان مشهد قرار دارد

حال غارهای ایران خوب نیست. این تنها جمله ای است که می توان در وصف یکی از مهم ترین پدیده های زمین شناسی کشور گفت.

غارهای ایران چنان تخریب شده اند که حتی کارشناسان غار و غارشناسی نیز قادر به نام بردن تمامی غارهای در حال تخریب ایران نیستند. معدنکاوی گسترده، بهره برداری بی رویه آب از غارها و گردشگری بی ضابطه در سال های اخیر دو عامل اصلی تخریب و مرگ غارهای ایران هستند.

جواد نظامدوست رئیس سابق هیأت مدیره غار و غارشناسی ایرانیان و کارشناس غارهای ایران به همشهری گفته است که زمانی می گفتیم غارها دور از دسترس هستند و پای انسان و توسعه گردشگری هنوز به آنها نرسیده است اما حالا با چشمان پر از اشک می گوییم حال غارهای ایران خوب نیست و غارهای کشور در دسترس تخریب گران قرار گرفته است.

همین چندی پیش غار جهنم در بشرویه خراسان جنوبی با هدف بهره برداری معدن از صفحه زمین حذف شد. این غار 23 سال پیش کشف شده بود و تصاویر و عکس های موجود از آن غواصی را نشان می دهد که در حوضچه آن در حال غواصی است. با وجود فروکش کردن سفره های آب زیرزمینی در غار جهنم اما این غار تا همین 5 ماه پیش که کارشناسان غار و غارشناسی برای سرکشی به آن رفته بودند دارای حوضچه نیم متری از آب بود و گزارش آن نیز تهیه و ارائه شد تا آنکه معدنکاو پیروز شد و بهره برداری معدنی از آن صورت گرفت و به طور کلی تخریب شد.

13 غار ایران نیز در اختیار بخش خصوصی، دولتی و نیمه دولتی برای بهره برداری گردشگری است که کارشناسان غار و غارشناسی ایران معتقدند فاتحه آنها برای همیشه خوانده شده است. از میان این غارها نیز تنها غار علیصدر توانسته است از محل فروش بلیت هزینه غار را تأمین کند.

غار نخجیر در استان مرکزی، غار قوری قلعه کرمانشاه، غار علیصدر همدان با آنکه متولی دولتی دارند و به شدت تخریب شده اند. غار رودافشان بدون متولی مانده است و سالانه 150 کیلو زباله از این غار خارج می شود. کابل کشی و سیم کشی غار را هم جمع آوری کرده اند. غار گل زرد در جاده پلور، غار آبی دانیال که آب این غار مورد مصرف روستاییان است و این سال ها به دلیل آنکه گردشگران با لباس در داخل آب های آن شنا می کنند چنان آلوده شده که سلامت روستاییان را نیز تهدید کرده است و موجب انتقال قارچ های پوستی شده است. هزاران گردشگر هر سال از این غار بازدید می کنند و مرگ آن را سرعت بخشیدند.

غار نمکدان قشم یکی از نادرترین و طولانی ترین غار نمکی جهان، غار قلایچی از زیباترین و کهن ترین غارهای ایران با یکصدمتر چاه فرود و 5هزار متر نقشه برداری ازجمله غارهای نیازمند حفاظت فوری هستند به این غارها باید طبقات زیرین غار کتله خور با 20 کیلومتر طول نقشه برداری شده که عنوان طولانی ترین غار طبقاتی خاورمیانه را بخود اختصاص داده است نیز غار نباتی یزد، چهارمین تالار بزرگ زیرزمینی جهان در غار دوسر یزد، دومین چاه غار یک تکه جهان در غار پراو در کرمانشاه با عمق 560 متر، غار امیر، غار رکورددار جوجار در کرمانشاه و غار قلا که به لحاظ برخورداری از عمق زیاد دارای اهمیت است، اضافه کرد.

کمیته منفعل حفاظت از غارهای ایران

آیین نامه جدید حفاظت از غارهای کشور که تدوین آن دو سال به طول انجامید، غارهای ایران را به 4 گروه غارهای با حفاظت بالا که به غارهای دارای درجه قرمز شناخته می شوند و هیچ بازدید کننده ای حق ورود به آنها را ندارد. غارهای درجه 2 حفاظت شده که حق ورود و خروج نیز ندارند،. غارهای درجه 3که ورود گردشگر به آنها آزاد است و غارهای درجه 4 که می توان از آنها به عنوان پناهگاه پدافند غیرعامل نیز استفاده کرد تقسیم کرده است.

اگرچه این آیین نامه تدوین شده است اما مرجع اصلی حفاظت از غارهای ایران کمیته ملی غارشناسی ایران به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست کشور است که 11 وزارتخانه و دو انجمن خصوصی و نیمه دولتی در آن عضویت دارند. 33 سال از تشکیل کارگروه کمیته ملی غارشناسی کشور می گذرد اما به گفته متخصصین غار و غارشناسی ایران در تمام این سال ها این کمیته حتی 33 جلسه مفید نیز برای حفاظت از غارهای کشور برگزار نکرده است. نبود حمایت لازم از این کمیته ملی و قدیمی بودن دستورالعمل های این کمیته به همراه برگزار نشدن جلسات آن، نقش این کمیته را چنان نمایشی کرده است که کمیته ملی غارشناسی ایران را به عنوان یک کمیته منفعل در حفاظت از غارهای کشور می شناسند. تنها اقدام حمایتی این کمیته از غارهای کشور در 33 سال گذشته تدوین آیین نامه شناسایی و طبقه بندی و درجه بندی حفاظتی غارهای ایران در دو سال قبل بود که به استان های کشور ابلاغ شد و هنوز نتیجه فعالیت های انجام شده در درجه بندی غارهای کشور مشخص نشده است.

دکتر فرخ توکلی نماینده سازمان نقشه برداری کشور زیر مجموعه سازمان مدیریت و برنامه ریزی در کمیته ملی غارشناسی که ریاست آن بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است در گفت و گو با همشهری منفعل بودن این کمیته را در حفاظت از غارهای کشور تأیید می کند و می گوید: خیلی وقت است جلسه کمیته ملی غارشناسی کشور برگزار نشده و ما نیز بارها از سازمان حفاظت محیط زیست خواسته ایم که جلسات این کمیته را برگزار کند ولی متأسفانه سازمان حفاظت محیط زیست توجه لازم را ندارد. به گفته او اکنون فرماندارها و استاندارها در استان های مختلف کشور در خصوص غارها تصمیم گیری می کنند و از این غارها استفاده گردشگری می کنند و غارها را تخریب کرده اند.

وی افزود: برخی غارهای کشور را تبدیل به رستوران می کنند و نهشته های طبیعی داخل غارها که بعضا حتی 30 هزار سال قدمت دارند را تخریب و داخل غار را بتن ریزی می کنند. چندین بار نیز از غارهای در حال تخریب کشور بازدید کرده و به این روند اعتراض کرده ایم. ولی متأسفانه عملا هیچ کس به حرف کمیته ملی غارشناسی کشور گوش نمی کند.

او در پاسخ به اینکه آیا برگزار نشدن جلسات کمیته ملی غارشناسی کشور را با سازمان برنامه مدیریت و برنامه ریزی کشور مطرح کرده است و پاسخ این سازمان چه بوده است؟ گفت: مسئولین سازمان نقشه برداری کشور و هم مسئولین سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور می گویند که سازمان حفاظت محیط زیست باید به وضعیت غارهای کشور رسیدگی کند که سازمان حفاظت محیط زیست نیز درگیر کارهای مختلف است و عملا خروجی لازم را در مورد حفاظت از غارهای ایران نداشته است.

نهادهای حفاظتی دیگر از غارهای ایران، کمیته غارنوردی فدراسیون کوهنوردی وابسته به وزارت ورزش و جوانان، کمیته غارشناسی وزارت نیرو و پس از آن کمیته ملی طبیعت گردی در معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی است که به اعتقاد جواد نظامدوست رئیس یابق انجمن غار و غارشناسی ایرانیان هیچ کدام از آنها تاکنون فعالیتی برای حفاظت از غارهای کشور نداشته و تنها کاری که کرده اند نشستن و افسوس خوردن برای وضعیت غارهای کشور است.

جواد نظامدوست می گوید: متأسفانه مدتی است که مسئولین استانی کشور به غارها به عنوان یک بنگاه اقتصادی یا کارآفرینی نگاه می کنند و بلافاصله با یافتن یک غار در حوزه مسئولیتی خود سریع به فکر توریستی کردن غار می افتند درحالی که توریستی شدن غارها تنها یکی از 10 مورد کاربری هایی است که در سطح جهان برای غارها تعریف شده است.

او با اشاره به جلسه یکماه گذشته رئیس اتحادیه جهانی غارها با نمایندگان 27 کشور ازجمله نمایندگان ایران که در عمان برگزار شد گفت: نمایندگان کشورهای جهان برای حفاظت از غارها در موضوع تبدیل شدن آنها به مکان های توریستی در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه می توانند گردشگری را وارد غارهای جهان کنند که کمترین آسیب را به غارها برساند و آسیبی به معابر ورودی و زندگی جانوری داخل غارها وارد نکنند. در ایران اما در غار نخجیر اتفاقی به سلیقه مدیران اجرایی استانی افتاده است که به بهانه تردد ساده مسافران و گردشگران تونل 800 متری در غار ایجاد می شود تا گردشگران از یک در به غار وارد شوند و از در دیگر خارج شوند. مسئولین این اقدام حتی فرق بین غار و پاساژ اداری را نیز نمی دانند و فکر می کنند این غار ملک شخصی شان است. درحالی که با برداشت هر لایه از خاک غار یک برگ از تاریخ زمین شناسی دیرین ایران از بین می رود.

به گفته نظامدوست، غارهای علیصدر، نخجیر و قوری قلعه غارهایی هستند که بهره برداری بدون برنامه ریزی از آب آنها باعث خشک شدن و مرگ ناخواسته غارها شده است. معدنکاوی هم معضل و بیماری دیگری است که مدتی است گریبان غارهای کشور را گرفته است. عدم هماهنگی بین سازمانی و دادن مجوزهای بدون بررسی باعث شده است که مجوز برداشت معادن به افرادی داده شود که حریم غارها را رعایت نمی کنند درست مانند اتفاقی که در غار دژ اسپهبد خورشید افتاد. یک میدان تیر در نزدیکی این غار قرار دارد و برداشت از معدن شن نزدیک غار نیز موجب تخریب آن شده است. غار جهنم در بشرویه طبس نیز اینگونه از بین رفت و با فعالیت معدنی از صفحه روزگار محو شد.

زدوبند واگذاری و مرگ سریع غارهای ایران

رئیس سابق انجمن غار و غارشناسی ایرانیان در ادامه بهره برداری گردشگری از غارهای کشور را یکی دیگر از دلایل مرگ غارهای ایران خواند و گفت: آنقدر شرکت های اقماری درست شده و که متوجه نمی شویم چه کسی از کدام غار در حال بهره برداری است و وظیفه کارگروه ملی غارشناسی این است که به این موضوعات ورود کند و ببیند چه کسی از غار علیصدر بهره برداری می کند یا بهره بردار اصلی غار کتله خور زنجان که ظاهرا در اختیار شرکت همیار زنگان است کیست؟

این غار در اختیار شورای شهر زنجان است و اخیرا نیز استانداری زنجان ورود کرد و غار کتله خور را به مزایده گذاشت، برنده این مزایده نیز اداره میراث فرهنگی استان زنجان بود. میراث فرهنگی استان زنجان نیز پول های حاصل از فروش بلیت را به شرکت همیار زنگان می دهد. یا غار علیصدر که می گفتند خصوصی است ظاهرا متعلق به علیصدر است ولی ببینید اعضای هیأت مدیره آنچه کسانی هستند. یا ببینید مدیران غار نخجیر که ظاهرا در اختیار بخش خصوصی است چه کسانی هستند؟ غار رودافشان را نیز اداره میراث فرهنگی استان به شورای ده روستای رودافشان داد و از آنجا که آنها با نحوه نگهداری و حفاظت و کسب درآمد از غار آشنا نبودند این واگذاری دو سال بیشتر طول نکشید و تمامی کابل ها و سیم های موجود در این غار را کندند و بردند. به گفته او، در واگذاری غارهای ایران زد و بندهای زیادی صورت می گیرد و این غارها به ظاهر به بخش خصوصی داده می شوند اما در حقیقت در اختیار مدیران دولتی هستند.

جواد نظامدوست رئیس سابق انجمن غار و غارشناسی ایرانیان تأکید می کند: ورودی برخی غارها باید براساس قوانین بین المللی مسدود و ورود و خروج به آنها کنترل شود. چون با ورود بی رویه به غارها مقدار زیادی باکتری و میکروب به داخل غار منتقل می شود که باکتری های خوابیده را بیدار می کند و اکوسیستم غار را در خطر قرار می دهد و از سوی دیگر باکتری های بی ضرر داخل غار نیز به بیرون منتقل می شوند و تبدیل به باکتری های مضر خواهند شد. هیج کجای دنیا نیز مانند ایران غارها اینگونه بی صاحب اداره نمی شوند.

1