غیبت گردشگری در حساب های ملی

#گردشگری آن طور که در دیگر کشورها به عنوان یک بخش مهم در #اقتصاد شناخته می شود، در #ایران این چنین مطرح نمی شود.

یک صنعت یا یک بخش اقتصادی به طور کلی شرکت هایی را شامل می شود که محصولات یا خدمات یکسان، یا گروهی از محصولات و خدمات که بر اساس مواد خام یکسانی هستند را تولید می کنند. نظام حساب های ملی، صنعت را به عنوان گروهی از بنگاه ها تعریف می کند که در گونه یکسانی از فعالیت های تولیدی درگیر هستند. گردشگری که به خارج از کشور سفر می کند، خدمات تامین شده توسط کسب و کار سفر، خدمات حمل و نقل، اسکان، غذا و نوشیدنی، سوغاتی از هر نوع، سرگرمی و غیره را خریداری می کند. واضح است که همه این فرآورده ها و خدمات به یک دسته از محصولات و خدمات تعلق دارند و این موید این امر است که بخشی به نام گردشگری در حساب های ملی وجود ندارد.

با این همه بسیاری از فعالان صنعت گردشگری و کارشناسان این حوزه معتقدند گردشگری آن طور که در دیگر کشورها به عنوان یک بخش مهم در اقتصاد شناخته می شود، در ایران این چنین مطرح نمی شود. به باور آنها صنعت محسوب کردن گردشگری می تواند به جدی تر گرفتن آن در اقتصاد کشور بینجامد. استاد گردشگری دانشگاه شیخ بهایی در این باره به خبرنگار«دنیای اقتصاد» می گوید: «قرار نگرفتن گردشگری در صدر اولویت های اقتصادی دولت، جدی ترین مانع در مسیر توسعه و رشد آن است.»

دکتر مصطفی عمادزاده ضمن پرداختن به الزامات توسعه گردشگری در جایگاه یک صنعت، کم توجهی به مهیا کردن چنین پیش شرط هایی را منتج از اتکای دولت به درآمدهای سهل الوصول نفتی عنوان و خاطرنشان می کند: «کسب درآمد پایدار از فروش نفت، با ورود رقبای سوخت های فسیلی از یک سو و کاهش قیمت آن از سوی دیگر، به مخاطره افتاده است؛ در چنین شرایطی اما همچنان به جایگزین یا جایگزین هایی مناسب که اقتصاد تک محصولی ایران را از باتلاق نفتی نجات دهد، توجه نمی شود.»

او تسلط بخش های دولتی بر پیکره گردشگری و همچنین مهیا نکردن زیرساخت های اساسی برای رشد و شکوفایی این فعالیت صنعتی را نشانه هایی محرز بر تایید عدم ورود گردشگری به ادبیات اقتصادی کشور می داند و تاکید می کند: «سرمایه گذاری در گردشگری و به حساب آوردن آن در مجموعه فعالیت های صنعتی، در بلندمدت این صنعت را به منبعی پایدار برای کسب درآمدهای ارزی بدل می کند.»

الزامات نگاه صنعتی

این استاد دانشگاه در ادامه به با اشاره به الزامات نگاه به گردشگری به عنوان یک صنعت پویا اشاره و اظهار می کند: «ماهیت گردشگری با دخالت های دولتی ناهمخوان است و همان گونه که در تمام کشورهای موفق دنیا در زمینه گردشگری، این صنعت در اختیار بخش خصوصی قرار دارد، شکوفایی این حیطه در ارتباط مستقیم با هر چه کمرنگ تر شدن سایه دولت بر این مقوله و سپردن آن به فعالان غیر دولتی است.» عمادزاده اضافه می کند: «گرچه تعدد واحدهای فعال در این حوزه در ابتدا می تواند منجر به بی نظمی شود، اما این تکثر خود در ادامه نظم دهنده است.»

به باور این کارشناس، رقابت به وجود آمده میان صاحبان صنایع زیر مجموعه گردشگری، اصلاح کننده امور است و مقررات زدایی و به حداقل رسیدن دخالت های دولت، قرار گرفتن گردشگری در مسیر صنعتی شدن را تسهیل خواهد کرد. عماد زاده با تاکید دوباره بر اینکه صنعتی شدن گردشگری در گرو به رسمیت شناختن این مقوله با محوریت بخش خصوصی است، تصریح می کند: «باورمندی دولت به قدرت گردشگری در ایجاد درآمدهایی که می توانند جایگزین ارزهای نفتی شوند، پیش نیاز برنامه ریزی های اصولی در سطح کلان برای قرار گرفتن این صنعت در ردیف صنایع درآمدزا برای اقتصاد کشور است.»

در همین راستا، استاد دانشگاه شیخ بهایی می افزاید: «حمایت از بخش خصوصی داخلی با ارائه مشوق های اقتصادی و همچنین ارائه چشم اندازی روشن از وجود ثبات در روند رشد این صنعت، فعالان این بخش را با تمام قوا به عرصه فراخواهد خواند و از آن پس، این واحدهای اقتصادی غیردولتی هستند که با اتکا به قواعد حاکم بر بازار و در سایه امنیت اقتصادی، رونق را برای گردشگری کشور به ارمغان خواهند آورد.» عماد زاده همچنین یادآور می شود: «نکته دیگر در رشد گردشگری ایران، همراستایی سیاست های کلان برون مرزی با زمینه های رشد این صنعت در کشور است. به این معنا که روابط سیاسی و اقتصادی ایران با دیگر کشورها و به صورت خاص با همسایه های منطقه ای به گونه ای تنظیم شود که تقاضا برای سفر به کشور افزایش یافته و این سیر افزایشی در بلندمدت استمرار یابد.»

پیشنهادهایی برای رشد گردشگری

در همین حال اما یک کارشناس گردشگری دیگر، در پاسخ به پرسش خبرنگار ما مبنی بر الزامات نگاه صنعتی به گردشگری در کشور، به این موضوع از منظر نظری و مبتنی بر متون علمی و دانشگاهی می نگرد و می گوید: «بر پایه برخی پیامدهای اقتصادی در سطح جهانی است که برخی از کارشناسان به گردشگری لقب صنعت داده اند و در واقع با تاکید بر صنعت گردشگری، آن را در کنار دیگر صنایع بزرگ دنیا همچون صنعت نفت و خودروسازی و در رقابت با آنها، دیده اند.»

نجفی، متداول شدن اصطلاح «صنعت گردشگری» را نتیجه اهمیت آن و تاثیرات مهم آن بر اشتغال و تولید ملی می داند. این دانش آموخته اقتصاد پیشنهادهای خود را برای رشد گردشگری و افزایش سهم آن در اقتصاد این گونه بیان می کند: «واردکردن بخش گردشگری در حساب های ملی کشور به بهبود ارزیابی و محاسبه اثرات گردشگری در اقتصاد ملی منجر خواهد شد؛ اثراتی که برنامه ریزی ها در سطح کلان را برای گردشگری ممکن خواهد کرد.» او همچنین اضافه می کند: «در نظام حساب های ملی یا SNA آیتمی به نام صنعت گردشگری وجود ندارد و صنایع بر اساس یک دسته بندی و تحت عناوین مشخصی همچون صنعت هتلداری، صنعت هواپیمایی و... از هم تفکیک و در حساب ملی منظور می شوند.»

به باور او، با تعریف نظام حساب های اقماری گردشگری یا همان TSA، سهم تمامی صنایع پسین و پیشین متاثر از گردشگری محاسبه و در نهایت سهم گردشگری به عنوان یک صنعت در تولید ناخالص ملی و داخلی اندازه گیری می شود. به رغم وجود مناقشاتی که در سطح نظری برای تعریف گردشگری و صنعت نامیدن آن وجود دارد، در تمام دنیا، این فعالیت اقتصادی ذیل صنایع فعال و درآمدزای اقتصادی قرار گرفته و از آن به عنوان یک صنعت نام برده می شود. در واقع، گستردگی صنایع وابسته به گردشگری و پراکندگی این فعالیت ها، قرار گرفتن آنها ذیل یک عنوان را دشوار می کند اما از آنجا که در نهایت، مجموعه این کالاها و خدمات در قالب یک بسته به متقاضیان ارائه می شود و این فعالیت ها منجر به تولید ارزش افزوده در اقتصاد می شوند، صنعت خواندن آن منطقی به نظر می رسد.

این در حالی است که با وجود صنعت خواندن گردشگری در ایران، زمینه های لازم برای قرار گرفتن آن در مجموعه دیگر صنایع وجود ندارد و به باور کارشناسان راه اندازی حساب های اقماری، وجود ثبات در اقتصاد، مدیریت صحیح منابع انسانی، بازاریابی، تجدیدنظر در نظام ساختاری متولی گردشگری، اصلاح و بازنگری در ساختار بازار و قوانین موجود، سرمایه گذاری بلندمدت و کلان، اصلاح سیاست های ارزی، ارتباط تنگاتنگ بخش خصوصی و نهاد دولتی گردشگری، فراهم کردن زیرساخت های عمومی، استفاده از تجارب و دانش روز دنیا و درک اهمیت جایگاه گردشگری در رشد اقتصادی کشور در سطوح حاکمیتی از جمله ملزوماتی است که مجموعه فعالیت های اقتصادی مربوط به گردشگری را در قالب یک صنعت فعال در اقتصاد امروز ایران مطرح خواهد کرد.