زیر خاک این سرزمین دنیایی کهن است که هنوز ناشناخته مانده و هرزگاهی اتفاقی از زیر این خاک سربر می آورد و همگان را مسحور خود می کند.
هرزگاهی اخباری منتشر می شود که شنیدن آنها بیش از گذشته قدمت و تاریخ ایران را به رخ جهانیان می کشد، این اخبار که عموما حاصل کار کاوشگران زبده است در راس اخبار قرار می گیرد و برای مدتی ذهن را متمرکز تاریخ این سرزمین می کند.
گذشته از ابنیه تاریخی فاخر و کهنی که در جای جای ایران دیده می شود در زیر خاک این سرزمین نیز تاریخی شگرف تر از آنچه روی خاک آن قابل مشاهده است، پنهان شده و شاید بتوان گفت زیر خاک این سرزمین دنیایی کهن است که هنوز ناشناخته مانده و هرزگاهی اتفاقی از زیر این خاک سربر می آورد و همگان را مسحور خود می کند.
گذشه از ارزش باستانی آثار کهنی که هر کدام بخشی از تاریخ را در قلب خود به یادگار حفظ کرده اند و هرزگاهی چشمه ای از آن را نمایان می کنند، شیوه و رسوم زندگی ایرانیان باستان نیز دنیای است که این آثار کهن به روی کاشفان می گشایند و گاه پدیده هایی را شاهد هستی که انگشت به دهانت می ماند و در شگفت می مانی از اینکه در دوران های تاریخی گذشته علیرغم تمام محدودیت ها چگونه اتفاقاتی چنین شگرف بوقوع پیوسته و خلاقیت اجداد کهن مان چگونه مشکلات و موانع را در مسیر عمران و بهسازی شرایط زندگی برطرف کرده است.
ایجاد شبکه آبرسانی کهن یکی از پدیده هایی است که در آثار تاریخی اقصی نقاط ایران قابل مشاهده است و کارشناسان با مطالعه این شبکه های آبرسانی بر توانمندی مهندسی ایرانیان در ادوار مختلف تاریخی اذعان کرده اند.
این شبکه های آبرسانی کهن در گوشه و کنار کشور دیده شده و جالب اینجاست که انواع پیشرفت تر و پیچیده تر آن در آثار تاریخی کهن تر این سرزمین همچون معبد چغازنبیل و آثار تاریخی کرمانشاه، لرستان، شهر سوخته و ... قابل مشاهده است. اثاری که بیشتر در دل خاک جا خوش کرده اند و مهندسی خاصی را دل خود نهفته دارند. این آثار در استان مرکزی نیز قابل مشاهده است و کشف شبکه آبرسانی کهن محلات که اخیرا اتفاق افتاد گواهی بر این مدعاست.
روستای انجدان نیز به عنوان یکی از روستاهای تاریخی و دارای قدمت فراوان در استان مرکزی – که به دلیل همین قدمت و برخورداری از جلوه های زیبا و تاریخ کهن به عنوان روستای نمونه گردشگری معرفی شده – یکی از روستاهایی است که به گفته یک باستانشناس دارای چنین شبکه آبرسانی است و اخیرا در جریان یک اتفاق تن بوشه و لوله های سفالی آبرسانی کهن این روستا از دل خاک بیرون زد و خودنمایی کرد.
این اتفاق در جریان بهسازی و ایجاد شبکه آبرسانی از طریق لوله پلی اتیلن در این روستا رخ نشان داد که به گفته اهالی متاسفانه دیر متوجه شدن میراث فرهنگی از این ماجرا باعث شد که بخشی از این شبکه مورد آسیب قرار گیرد و حتی از بین برود.
خبرنگار ایسنا پس از شنیدن زمزمه هایی در این خصوص به دنبال پیگیری ماجرا با رضا روستایی به عنوان اولین فردی که از این اتفاق مطلع شد و با حضور در روستا و مشاهده این شبکه آبرسانی کهن ماجرا را به میراث فرهنگی استان مرکزی اطلاع داد، به گفتگو نشست.
این باستان شناس با اشاره به اینکه نمونه های مشابه این تن بوشه ها در شهر بروجرد وجود دارد و وجود آنها نشانگر پیشرفت علم و توسعه آبرسانی و وجود فاضلاب در این شهر است، گفت: وجود چنین شبکه ای در یک روستا ارزشمندی و قدمت انجدان را نشان می دهد.
روستایی با تاکید بر اینکه بررسی قدمت این تن بوشه ها نیازمند کاوش و اقدام کارشناسی است، افزود: براساس برخی شواهد تاریخی و سفال ها شاید قدمت این تن بوشه ها را بتوان به دوره صفویه یا قاجار نسبت داد.
وی تصریح کرد: در بررسی های میدانی که در این روستا انجام شد، سفال هایی مربوط به دوره صدر اسلام نیز یافت شد، اما هنوز نمی توان تاریخی دقیقی برای تن بوشه ها بیان کرد، البته با توجه به اینکه لوله های سفالی که در حمام تاریخی انجدان یافت شد مربوط به دوره صفویه است، می توان احتمال داد که این شبکه آبرسانی نیز مربوط به دوره صفویه باشد.
این باستان شناس با بیان اینکه در بررسی های انجام شده در این روستا با سفال های شاخصی مواجه شدیم که از نظر فرم، شکل، لبه و ... خاص به شمار می روند، افزود: لوله های سفالی شبکه آبرسانی روستا نیز با ساروج آب بندی شده بود و در حالتی جالب سه لوله روی هم در دل خاک خودنمایی می کرد که محل پیوستن آنها به یکدیگر را باید در عملیات کاوش بررسی کرد.
وی با تاکید بر اینکه برای انجام کاوش روی تن بوشه های روستای انجدان باید مجوز از پژوهشکده باستان شناسی صادر شود که البته به نظر می رسد چنین سیاستی در حال حاضر وجود نداشته باشد، عنوان کرد: ارزش وجودی این تن بوشه ها به شدت بالاست و بررسی آنها باعث می شود که به شناخت دقیقی از منطقه برسیم و استراتژیک بودن این روستا و منطقه بیش از گذشته خود را نشان دهد.
روستایی تصریح کرد: مسلما وجود چنین تن بوشه هایی در روستا نشان از تمدن و خاص بودن روستا دارد چراکه تاکنون در یک روستا چنین پدیده ای مشاهده نشده است و تنها در شهرها شاهد چنین مهندسی بوده ایم.
وی با بیان اینکه زمانی متوجه این تن بوشه ها در روستا شدم که شرکت آب و فاضلاب مشغول احداث شبکه آبرسانی بود و بخش اعظمی از کار نیز انجام گرفته بود، اظهار کرد: به طور دقیق نمی توانم بگویم که چند متر یا چند کیلومتر لوله گذاری انجام شده بود، اما قطعا این اتفاق آسیب هایی را به این شبکه آبرسانی کهن وارد کرده است و به محض اطلاع به میراث فرهنگی اطلاع رسانی شد.
این باستان شناس اضافه کرد: متاسفانه شورا و دهیار روستای انجدان و همچنین پیمانکار پروژه احداث شبکه آبرسانی در این روستا پس از برخورد با این تن بوشه های کهن کار را متوقف نکردند و بدون اطلاع رسانی به مسئولان میراث فرهنگی به کار ادامه دادند و بنده نیز کاملا تصادفی متوجه ماجرا شدم که بلافاصله به میراث فرهنگی اطلاع داده شد.
روستایی با تاکید بر اینکه مسلما در زمان اطلاع من تخریب ها انجام و عملا کار از کار گذشته بود، افزود: خوشبختانه میراث فرهنگی بلافاصله پس از مطلع شدن از این ماجرا وارد عمل شد و کار را متوقف کرد، اما به هرحال امکان احیای لوله و تن بوشه های آسیب دیده وجود ندارد و در حال حاضر کار با نظارت کامل میراث فرهنگی در حال پیگیری است.
حسینی رئیس شورای روستای انجدان در خصوص اتفاقات رخ داده در این روستا و همچنین این تن بوشه ها گفت: در گذشته شخصی در روستا آب چشمه روستا را خریداری می کرده و از طریق لوله های سفالی به طول حدود یک کیلومتر آب را به باغ خود منتقل می کرده است که امروز این باغ وقف شده و در اختیار اوقاف قرار دارد.
وی با بیان اینکه این تن بوشه ها در سه نقطه از روستا قابلیت انتقال آب شرب داشته و امروز نیز در حوضچه ای در پایین دست روستا همچنان آبدهی دارد، همچنین در منطقه دیگر از روستا نیز لوله کشی صورت گرفته بود که آب دیگر اهالی روستا را تامین می کرد و هنوز هم همچنان مورد استفاده قرار می گیرد گفت: از این شبکه تحت عنوان گُنگ یاد می شود البته آبدهی این شبکه ها از طریق لوله های فلزی اصلاح شده است!
حسینی اضافه کرد: اسناد وقف این چشمه و باغ کاملا موجود است که به نام حاج عبدالله وقف شده است، اما قدمت این لوله های سفالی که برخی عنوان می کنند 400 ساله است هنوز مشخص نیست، البته برخی قسمت های این شبکه آسیب دیده و از بین رفته است، اما در برخی نقاط هنوز این تن بوشه ها سالم باقی مانده و در زیر خاک پنهان است.
وی مسیر لوله های سفالی روستا که وظیفه آبرسانی را بر عهده داشته است را از سمت شمال به جنوب روستا عنوان کرد و گفت: در گذشته با توجه به اینکه این تن بوشه های ریشه درخت را به خود می گرفت و باعث ورود ریشه به داخل لوله های سفالی و گرفتگی می شد، اهالی اقدام به فلزی کردن شبکه آبرسانی روستا کردند به همین دلیل تقریبا کارایی تن بوشه ها از بین رفت، اما همچنان در زیرخاک مدفون باقی مانده و در برخی نقاط از دست رفته اند.
رئیس شورای روستای انجدان اظهار کرد: مسیر تن بوشه ها مستقیم نبوده است به همین دلیل هر جا که در مسیر اصلاح شبکه آبرسانی روستا قرار داشته اند، تخریب شده اند.
وی با اشاره به آبدهی چشمه روستا عنوان کرد: تلاش کردم که آب چشمه در هر منطقه از روستا در آب انبار ذخیره شود تا آب مناطق مختلف روستا از طریق این چشمه تامین شود ولی متاسفانه این پیشنهاد در بروکراسی اداری گرفتار شد به جایی نرسید و به دلیل عدم حمایت پیگیری نیز در خصوص اجرای این طرح صورت نگرفت در صورتی که حجم این آبدهی به قدری است که آب حمام روستا را نیز تامین می کرده است، اما موافقتی برای این طرح دریافت نشد.
حسینی به یافتن کاشی خاصی در حین کندوکاوهایی که منجر به نمایان شدن تن بوشه ها شد اشاره کرد و گفت: در حین حفاری ها یک تکه کاشی پیدا شد که از نظر زیبایی و طراحی تاکنون مانند آن در روستا دیده نشده است، اما با توجه به اینکه به منظور جلوگیری از تخریب تن بوشه ها محل حفاری به سرعت تحت کنترل درآمد و حفاری ها پوشانده شد، کاوشی برای یافتن کاشی های دیگر انجام نشد.
روستای انجدان یک روستای گردشگری است که در هر فصلی از سال که به آن پا بگذاری گردشگرانی را در حال گشت و گذار در آن می بینی و در این فصل از سال که این روستا رنگ و لعابی طلایی به خود گرفته است، جاذبه های ویژه تری افراد را در این روستا به سمت خود می کشاند.
زیبایی طبیعی این روستا غیر قابل انکار و غیرقابل چشم پوشی است، اما تاریخ کهن آن نیز می تواند عاملی برای جذب گردشگر حتی از نوع تخصصی آن به این روستا باشد که در سایه معرفی جاذبه های متنوع آن و البته حفاظت بیشتر و بهتر از این سرمایه ها قابلیت تحقق پیدا می کند.
بی گمان هرگونه بی توجهی نسبت به حفاظت از این سرمایه های تاریخی غیر قابل چشم پوشی و غیرقابل بخشش و چاره اندیشی پس از از بین رفتن این آثار تاریخی نیز مصداق نوشدارو پس از مرگ سهراب است.
اما در نهایت اهمال کم کم همین سرمایه تاریخی از دست خواهد رفت و بعد از دست دادن ها تازه به فکر خواهیم افتاد که چاره چیست؟
اینکه در زیر این خاک در جای جای ایران چند هزار ساله گنجینه های عظیمی نهفته است که هنوز دست کسی به آن نرسیده امری غیرقابل کتمان است و البته با علم به برخورداری از این داشته ها باید بیش از هر زمان دیگری نگران دست اندازی ها و تخریب ها حداقل در مناطقی باشیم که می دانیم از چنین سرمایه هایی هرچند در زیر خاک برخوردارند یا حداقل در مناطق ویژه اقدامات عمرانی یا حفاری به هر دلیل را منوط به اخذ مجوز از سازمان های ذیربط همچون میراث فرهنگی کنیم تا هم مانعی محکم در مقابل حفاران غیرمجاز باشد و هم سازمان های خدمات رسان ناخواسته تخریب در مناطق تاریخی را موجب نشوند.
هرچند چنین مواردی در قانون پیش بینی شده اما اتفاقی که در انجدان رخ داد نشان داد که آنچه مشکل زاست باز هم همان عدم اجرای قانون یا عدم اجرای کامل آن و عدم برخورد جدی با ناقضان قانون است که همواره به عنوان یک معضل گریبانگیر این کشور است!
