مالکیت هواپیماهای مسافری چگونه بررسی می شود؟

برای آنکه بتوان یک هواپیما را در شمار اموال یک کشور ثبت کرد، لازم است که در درجه نخست، آن هواپیما در کشور دیگری به ثبت نرسیده باشد.

هواپیماها نیز همانند کشتی ها تابعیت دارند؛ چرا که برخی وسایل نقلیه از چنان اهمیت خاصی برای دولت ها برخوردارند و چاره ای نیست مگر اینکه دولت ها خود، آن اشیا را به تملک خود درآورند تا از این طریق تحت چتر حمایت اقتصادی، سیاسی و قوه قاهره دولت قرار گیرند. به جز قواعد و قوانین عام جاری در کشور، مهم ترین قانونی که به طور خاص به بحث مالکیت هواپیماهای غیر نظامی می پردازد، قانون هواپیمایی کشوری مصوب 1328 است. بنا بر این قانون، هواپیما زمانی ایرانی محسوب می شود که مالکیت ایرانی آن در سازمان هواپیمایی کشوری ثبت شده باشد.

چه هواپیماهایی در ایران ثبت می شوند؟

طبق قانون، برای آنکه بتوان یک هواپیما را در شمار اموال یک کشور ثبت کرد، لازم است که در درجه نخست، آن هواپیما در کشور دیگری به ثبت نرسیده باشد یا در صورتی که قبلا در ثبت کشـور دیگـر بـوده از ثبـت آن کشور خارج شده باشد. نکته بعدی اما این است که هواپیما به اتباع ایران اعم از شخص یا شرکت متعلق باشد. از سوی دیگر، اگر هواپیما به یک شرکت تعلق داشته باشد، اکثریت سهام آن باید متعلق بـه اتبـاع ایـران بوده و اقامتگاه قانونی آن شرکت نیز در ایران باشد. البته قانون به طور دقیق مشخص نکرده اکثریت سهام یعنی دقیقا چه میزان از سهام و ازاین رو همین که بیش از 50 درصد سهام متعلق به ایرانیان باشد برای قانون گذار کافی به نظر می رسد. همچنین تنها ایرانی بودن کفایت نمی کند؛ بلکه محل اقامت شرکت نیز باید در خاک ایران باشد.

بنابراین اگر شرکای ایرانی که محل اقامت شرکتشان خارج از ایران است بخواهند از امتیاز این قانون استفاده کنند چاره ای جز آمدن به ایران و ثبت اقامتگاه جدید مطابق با ضوابط اداره ثبت شرکت های ایران ندارند.

بحث فوق، ضمانت اجرا نیز دارد؛ در واقع هواپیمایی که به تابعیت ایران شناخته شده است در صورتی که در کشور دیگری به ثبت برسد یا مالـک آن تغییر یا فوت کند یا تغییر تابعیت دهد و همچنین در صورتی که فاقـد یکی از شرایط ثبت که در بالا به آن اشاره شد شـود، ثبت هواپیما و همچنین گواهینامه ثبت و تابعیت آن از تاریخ وقوع یکی از علل فوق باطل خواهد شد. مرجع این ابطال نیز خود سازمان هواپیمایی کشوری است و شخصیت حقوقی دیگری نیز نمی تواند بنا به دلایل دیگر چنین مالکیتی را از هواپیما سلب کند.

این سازمان می تواند در موارد تخلف از مقررات و ضوابط سازمان هواپیمایی کشوری، صرف نظر از تعقیبات جزایی هرگونه اجازه نامه یا گواهینامه متخلف را لغو یا موقتا توقیف کند یا اختیارات مندرج در آن را محدود سازد و همچنین پرواز هواپیماهای متخلف را در صورتی که احتمال خطـر بـرای سرنشـینان هواپیمـا یـا اشخاص یا حیوانات روی زمین یا حدوث خسارتی برای اموال اعم از منقول یا غیرمنقول باشد ،ممنوع سازد.

آیا قوانین ایران اجازه ثبت مالکیت هواپیمای شخصی را می دهند؟

هیات وزیران در سال 1382 به پیشنهاد وزارت راه وترابری و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین نامه ای را از تصویب گذراند که نام آن آیین نامه مالکیت و بهره برداری هواپیمای شخصی است. دولت جمهوری اسلامی ایران در این خصوص قانون خاصی را مد نظر قرار می دهد. مطابق با ماده نخست این آیین نامه، هر شخص حقیقی یا حقوقی دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران، مجاز است با رعایت قوانین و مقررات مربوط (به ویژه قانون هواپیمایی کشوری)، اقدام به خرید و مالکیت هواپیمای شخصی غیرنظامی کند اما استفاده از هواپیمای شخصی مقررات خاص خود را نیز دارد.

به این معنا که بهره برداری از هواپیمای شخصی منوط به اخذ مجوز صلاحیت پرواز هواپیما و بهره بردار، مطابق استانداردهای پرواز و قوانین و مقررات سازمان هواپیمایی کشوری است. بهره بردار باید برابر با آیین نامه، قبل از استفاده از هواپیمای مورد نظر آن را در سازمان هواپیمایی کشوری ثبت و مجوزهای لازم را برای بهره برداری اخذ کند؛ بنابراین مرجع ثبت این گونه هواپیماها حتی اگر کوچک و تک نفره هم باشند با سازمان هواپیمایی کشوری است.

همچنین اجازه پرواز پس از تایید قابلیت های فنی عملیاتی هواپیما و صلاحیت عوامل پرواز، از طرف سازمان هواپیمایی کشوری صادر خواهد شد. نحوه عملیات پروازی، تعمیر و نگهداری، تامین قطعات و کتب فنی و عملیات هواپیمای مورد تقاضا نیز باید به تایید سازمان هواپیمایی کشوری برسد. از سوی دیگر، سازمان هواپیمایی کشوری گرچه مرجع انحصاری ثبت مالکیت هواپیماهای شخصی است اما این نحوه مجوز دادن از زمان تکمیل مشخصات و اخذ مجوزها، زمان محدودی دارد.

طبق آیین نامه، مدت زمان اعطای آن از زمان تکمیل تجهیزات و مدارك مورد نیاز که به طور کتبی به متقاضی اعلام خواهد شد، 6 ماه تقویمی خواهد بود. علاوه بر این مواد قانونی، آیین نامه دیگری با عنوان نحوه استفاده از هواپیما و هلیکوپتر اختصاصی دولت نیز وجود دارد که در خصوص هواپیماهای دولتی و خارج از بحث گردشگری و حمل ونقل عمومی است. ماده یکم این آیین نامه بیان می کند که استفاده از هواپیماها و هلیکوپترهای اختصاصی دولت برای انجام ماموریت های خاص در سطح مقامات عالی رتبه کشور امکان پذیر است.