رئیس آینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
مسعود سلطانی فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان وزیر پیشنهادی ورزش از سوی رئیس جمهوری به مجلس معرفی شد تا برای جانشینی او گزینه های متعددی مطرح شوند؛ گزینه هایی که تصور حضور برخی از آنها در سازمان، تعجب شنونده را برمی انگیزد. به هر حال فعالان بخش گردشگری امیدوارند انتصابی که از سوی رئیس جمهوری صورت می گیرد بدون بار سیاسی باشد و به جای ملاحظات سیاسی، فاکتورهای مدیریتی و آشنایی با صنعت گردشگری مدنظر قرار گیرد.
گزینه بخش خصوصی پسند!
در این بین بخش خصوصی بیکار ننشسته و در تلاش است که گزینه موردنظر خود را به رئیس جمهوری معرفی کند. رئیس جامعه تورگردانان در این باره می گوید: «طی این چند روز، ما فعالان بخش خصوصی جلسات مختلفی با یکدیگر داشته ایم تا بتوانیم بر سر یک گزینه به توافق برسیم.» ابراهیم پورفرج که نمی خواهد از گزینه های روی میز بخش خصوصی برای این سمت نام ببرد، ادامه می دهد: «درنظر داریم در نهایت فردی را به رئیس جمهور پیشنهاد دهیم که مجموعه ای از ویژگی های مدیریتی لازم را احراز کند و همچنین تعامل درخوری با بخش خصوصی داشته باشد؛ چراکه معتقدیم اگر رئیس سازمان متولی گردشگری با فعالان بخش خصوصی تعامل نداشته باشد، هم انرژی خود و سازمانش را هدر می دهد و هم انرژی فعالان بخش خصوصی را.
به این ترتیب از سرعت پیشرفت در این حوزه کاسته خواهد شد.» وی می افزاید: «از سوی دیگر، از سه شنبه مذاکرات خود را با شخص آقای سلطانی فر آغاز کرده ایم تا گزینه های مناسب را به او پیشنهاد کنیم تا وی این گزینه ها را خدمت رئیس جمهوری برساند.» این تورگردان البته از برخی گزینه های مطرح شده در رسانه ها نیز حرف می زند و با یادآوری اینکه رئیس جمهوری به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری علاقه دارد، خاطرنشان می کند: «برخی گزینه های میراثی مطرح شده نظیر آقای حجت، تا جایی که می دانم اعتقادی به گردشگری ندارند. این درحالی است که ما نیاز داریم مدیری را در سازمان به کار گیریم که به فکر درآمدزایی و راه های اقتصادی برای توسعه هر سه بخش سازمان باشد.»
او از محسن مهرعلیزاده، رئیس کنونی کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی تهران، نیز به عنوان یکی از گزینه هایی یاد می کند که در این چند روز جسته و گریخته در رسانه ها مطرح شده است.
ویژگی های لازم رئیس آتی
این فعال بخش خصوصی ضمن برشماری ویژگی های رئیس آتی اظهار می کند: «گردشگری اکنون صنعتی است که کشورها روی اشتغال زایی و درآمدزایی آن حساب می کنند. بنابراین نخستین اولویت در انتخاب یک مدیر برای گردشگری که باید درنظر گرفته شود این است که آن فرد درک روشنی از درآمدزایی و فعالیت اقتصادی در این زمینه داشته باشد و بتواند این تفکر را در کشور جا بیندازد.» به باور پورفرج، اگر رئیس آتی صرفا نگاه فرهنگی به گردشگری داشته باشد، تمام رشته ها در چند سال اخیر پنبه خواهد شد.
بنابراین او ادامه می دهد: «گزینه ریاست سازمان گردشگری باید بر مسائل اقتصادی و روابط بین المللی مسلط باشد. همچنین باید با دیگر دستگاه ها رابطه مناسبی داشته باشد؛ چراکه گردشگری امری فرابخشی است و صرفا سازمانی هماهنگ کننده به شمار می رود که باید از ابزارهای خود برای برقراری ارتباط با دیگر دستگاه های مرتبط بهره بگیرد.» رئیس جامعه تورگردانان ابراز امیدواری می کند که رئیسی که به جای سلطانی فر می آید، فردی توانمند و قدرتمند و به دور از سیاست باشد. پورفرج این اطمینان را می دهد که اگر رئیس آتی بخواهد با بخش خصوصی همراه باشد و تعامل مناسبی با این بخش ایجاد کند، شخصا به عنوان رئیس یکی از تشکل های مهم در این صنعت، تلاش می کند مجموع افراد بخش خصوصی را با او همراه کند.
ریشه یابی تغییر
مشاور کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی تهران هم معتقد است که تغییر مدیر ارشد یک سازمان در ماه های پایانی یک دولت نشان از مشکلی ژرف تر و مزمن تر داشته و به باور او، به نوعی بیانگر نبود برنامه ملی برای توسعه کشور است. یعقوب امین زاده به خبرنگار ما می گوید: «نقشه راه توسعه کشور که بر اساس آن برنامه های دستگاه ها، وزارتخانه ها و سازمان ها تدوین می شود، برگرفته از سند چشم انداز 20 ساله است که متاسفانه به طرحی استراتژیک ترجمه نشده است.
از این رو تغییر مدیران مساله ای دور از انتظار نیست.» البته امین زاده در کنار این موضوع، ترکیب مجلس گذشته را عامل دیگری می داند که به صورت خاص در این دوره، امکان روی کار آمدن گزینه های مورد نظر دولت را از او گرفت و منجر به انتصاب هایی شد که دولت را از موفقیت در اجرای برنامه هایش دور می کرد.
با این همه مشاور کمیسیون گردشگری اتاق تهران تاکید می کند که تغییر مدیر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، صرف نظر از تمامی بحث هایی که در حاشیه این جابه جایی ها مطرح است، می تواند فرصتی مغتنم باشد. او در این باره توضیح می دهد: «در حالی که با گذشت سه سال از روی کار آمدن دولت یازدهم، کاستی های زیادی در اداره امور مربوط به سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وجود دارد، یک انتخاب درست حتی در اندک زمان باقی مانده تا پایان عمر این دولت، امکان ایجاد تحولات مثبت و سازنده را فراهم و زمینه را برای اداره کار در دولت آینده هموار می کند.»
امین زاده با اشاره خاص به حوزه گردشگری و عدم تدوین برنامه جامع گردشگری تا به امروز، مهم ترین رسالت مدیر جدید سازمان را اهتمام به نگارش این برنامه می داند و ملاک های چنین سرپرستی را اینگونه مطرح می کند: «نظرخواهی از بخش خصوصی برای انتخاب این فرد مهم ترین نکته ای است که توجه به آن می تواند به محک تجربه ای نو در عرصه مدیریتی دولت بینجامد و بنده معتقدم که این اتفاق نتایج مثبتی را به دنبال داشته و به دیگر عرصه ها نیز تعمیم می یابد.» وی یادآور می شود: «انتخاب فردی که مورد تایید بخش خصوصی باشد، در کنار داشتن نگاه آکادمیک و دانشگاه محور، به مدیر جدید وجهه ای اثرگذار خواهد بخشید؛ همچنین این فرد باید به ابزار ارتباطات کارآمد و موثر با تمامی بخش های دولتی نیز مجهز باشد و با داشتن تفکر مدیریت استراتژیک، حوزه تفکر و عمل را به یکدیگر پیوند بزند.»
گزینه های بیرون از سازمان
در این میان اما زمزمه برخی گزینه ها به گوش می رسد و برخی رسانه ها و گروه ها، تمایلات شخصی و گروهی خود را به عنوان گزینه های مطرح اعلام می کنند. با این همه در این بین، گزینه های موجهی نیز مطرح شده اند. محسن مهرعلیزاده که پیش از این نیز در قامت معاونت رئیس جمهوری ظاهر شده است، یکی از این گزینه ها است. گرچه اخباری که از اتاق تهران می رسد چنین شایعه ای را تایید نمی کند، اما به نظر می رسد چنین فردی از چند جهت می تواند به عنوان گزینه ای جدی مطرح شود؛ نخست آنکه اکنون مهرعلیزاده رئیس بخش گردشگری پارلمان بخش خصوصی در تهران است و دیگر آنکه او ویژگی های سیاسی لازم برای معاونت رئیس جمهوری را هم دارد. او پیش از این کاندیدای ریاست جمهوری بود و عملکردش در سازمان تربیت بدنی نسبتا توجه همه را به خود جلب کرد؛ تا جایی که بسیاری او را از مدیران برجسته می دانند. علاوه بر او، نام غلام حیدر ابراهیم بای سلامی نیز مطرح شده است.
او اکنون عضو شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین رئیس هلدینگ گردشگری تامین اجتماعی است. بای سلامی دبیر اجرایی همایش سرمایه گذاری در صنعت گردشگری بود که در ماه گذشته در تهران برگزار شد؛ همایشی که تعدادی از برندهای هتل سازی را به ایران کشاند. او در گفت وگویی که با خبرنگار ما داشته است، درباره شایعه حضورش در سازمان می گوید: «موضوعاتی مطرح شده اما نمی توانم درباره آن حرف بزنم.» این استاد دانشگاه ویژگی های رئیس آینده گردشگری را نیز برمی شمرد و می گوید: «باید بدانیم گردشگری امری دانش بنیان و تخصصی است و به رغم آنکه ظاهرا ساده به نظر می رسد، اما مباحثی پیچیده دارد.»
به گفته بای سلامی، کشورهای توسعه یافته در عرصه گردشگری به این موضوع توجه می کنند و گردشگری را به عنوان امری فرابخشی می بینند. او تصریح می کند: «به همین دلیل باید رئیس بعدی دانش و تخصص در این زمینه داشته باشد، از طرح های ملی و منطقه ای درحال اجرا یا در دستور کار، آگاه و اطلاعاتش به روز باشد تا بتواند در سیاست گذاری ها موثر عمل کند.» عضو شورای عالی گردشگری تاکید می کند: «برای اولین بار، مسوولان باید تصمیم بگیرند که افراد ناآشنا را برای این سمت برنگزینند.»
محمد بهشتی نیز طی روزهای اخیر به عنوان یکی از گزینه های روی میز معرفی می شود؛ یکی از کسانی که گفته می شود حضورش در سازمان، گردشگری را به حاشیه خواهد راند. او که از سال 76 تا 83 ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را البته در زیر مجموعه وزارت ارشاد بر عهده داشت، کارنامه میراثی قوی ای دارد. بهشتی اکنون رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری و رئیس کمیته ملی ایکوم ایران است و پیش از این رئیس سازمان میراث فرهنگی، مدیر جشنواره فجر و مدیر عامل بنیاد سینمایی فارابی و مشاور ارشد سازمان میراث فرهنگی نیز بوده است. البته خود او در گفت وگو با «ایلنا» در مورد شایعه انتصابش به ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ضمن ابراز بی اطلاعی از این مساله گفته است: «اکنون اصلا در ایران نیستم.» وی البته پیشنهادی نیز برای ریاست این سازمان ارائه نکرده و اظهار کرده است: «چیزی در این مورد به ذهنم نمی رسد.»
گزینه دیگر هم مهدی حجت است؛ از روسای اسبق و بنیان گذاران سازمان میراث فرهنگی و کسی که اکثر قریب به اتفاق فعالان گردشگری چندان موافقتی با او ندارند. او وقتی نجفی به ریاست سازمان رسید، به عنوان قائم مقام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این سازمان حضور یافت و البته با رفتن نجفی، او نیز استعفا کرد. برخی از فعالان صنعت گردشگری معتقدند چنانچه او در سمت قائم مقامی خود باقی مانده بود، شاید گردشگری به این سطح از توجه در سازمان مربوطه نمی رسید.
در این گیرو دار حالا نام جمشید حمزه زاده، رئیس جامعه هتلداران هم از سوی یکی از سایت های وابسته به این جامعه به گوش می رسد، البته ظاهرا این گزینه چندان جدی نیست؛ زیرا رئیس جامعه تورگردانان به خبرنگار ما می گوید که روز دوشنبه با وی جلسه داشته و چنین موضوعی را از او نشنیده است. با اینهمه، حمزه زاده گرچه پیش از این در دوره ریاست بقایی، در این سازمان حضور داشته اما بسیاری از کارشناسان تاکید می کنند چندان گزینه مناسبی در این زمینه نیست. حمزه زاده البته یکی از فعالان گردشگری است و در قامت استاد دانشگاه نیز در گردشگری نقش آفرینی می کند، اما به اعتقاد کارشناسان به کارگیری افرادی از بدنه بخش خصوصی می تواند شائبه رانت را در آینده ایجاد کند.
گزینه های درون سازمان
بسیاری از کارشناسان و فعالان گردشگری معتقدند که تا پایان دولت جاری، افرادی از درون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، بهترین گزینه ها برای تصدی پست ریاست این سازمان هستند. آنها به طور مشخص از معاونان گردشگری و سرمایه گذاری نام می برند که بیشتر در جریان اقدامات صورت گرفته در راستای توسعه گردشگری کشور هستند. به باور این کارشناسان، از آنجایی که مرتضی رحمانی موحد و سعید شیرکوند سوابق اجرایی و مدیریتی مناسبی دارند و چون در مدت حضور سلطانی فر در سازمان میراث فرهنگی، اطلاعات جامعی از فعالیت های صورت گرفته و بعضا مذاکرات انجام شده با طرف های داخلی و خارجی دارند، می توانند مانع تغییرات ناگهانی در این سازمان شوند.
مرتضی رحمانی موحد، کارشناس علوم سیاسی و کارشناس ارشد حقوق بین الملل است و با زبان های انگلیسی و آلمانی آشنایی دارد. او پیش از اینکه معاون گردشگری کشور شود، در وزارت امورخارجه پست های مختلفی را به عهده داشته است؛ کارشناس سیاسی غرب اروپا، دبیراول سفارت ایران در آلمان، رئیس دبیرخانه همکاری های اقتصادی سه جانبه، رئیس اداره تجارت خارجی و صادرات غیرنفتی، معاونت اقتصادی سرکنسول ایران در شانگهای چین، رئیس اداره دوم کشورهای مشترک المنافع و رئیس دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای در وزارت امورخارجه، سفیر ایران در نیوزیلند، کارشناس ارشد سیاسی حوزه وزیر و معاونت آسیا- اقیانوسیه، مشاور ارشد رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امورخارجه و معاون امور اجرایی مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی و رئیس سازمان ایرانی مجامع بین المللی وزارت امورخارجه تعدادی از این پست ها بوده است.
در همین حال او در گفت وگویی بسیار کوتاه با «دنیای اقتصاد»، از بیان نظر خود درباره ویژگی هایی که رئیس آینده باید داشته باشد، خودداری می کند و می گوید: «ما کارمند دولت هستیم و در دولت برای تغییر مدیریت در هر دستگاه، فرآیندی وجود دارد که باید طی شود.» رحمانی موحد با تاکید بر اینکه هر تصمیمی که رئیس جمهوری در این باره بگیرد خوب است، اظهار می کند: «صلاح نیست بنده بیشتر در این باره حرف بزنم.» سعید شیرکوند نیز که بسیاری از ابتدای حضور وی در سازمان گردشگری، انتخاب وی را شایسته می دانستند، پیش از این در دولت اصلاحات مدیرکل دفتر اقتصاد کلان وزارت امور اقتصادی و دارایی و معاون امور اقتصادی این وزارتخانه بود. شیرکوند هم تاکنون از گفت وگو در این باره خودداری کرده است.
پیشنهاد رئیس سازمان میراث فرهنگی برای تصدی وزارتخانه ورزش و جوانان، این پرسش را به ذهن متبادر می کند که چگونه فردی می تواند به دو سمت در دو حوزه جداگانه و دور از هم منصوب شود؛ امری که شائبه فردمحوری و همچنین ترجیح یک دستگاه به دستگاه دیگر را در اذهان عمومی ایجاد می کند.
در واقع مسعود سلطانی فر به دنبال عدم رای اعتماد برای در دست گرفتن سکان وزارتخانه ورزش و جوانان، در راس سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و مشخص نیست که در صورت تصدی آن وزارت، چه گزینه دیگری برای این سازمان در نظر گرفته می شد. همچنین این موضوعات به صورت تلویحی امیدواری ها را نسبت به توجهی درخور به سه حوزه تحت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کمرنگ کرده و حالا فعالان این صنعت تنها امیدوارند، گزینه ای که از سوی آنها به رئیس جمهوری معرفی می شود، مورد بررسی قرار گیرد و به ریاست سازمان برسد.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.