28 مارس 2024 - 19:30

چغازنبیل اولین اثر ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو

6 سپتامبر 2016 - 20:30 dsfr.ir/q88gb

چغازنبیل اولین اثر ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو
wikimedia.org
چغازنبیل | معبد زیگورات

این سازه در 1979 اولین اثر تاریخی ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است.

چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامی ها) و در حدود 1250 پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به جا مانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد. این سازه در 1979 اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است. خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می دانند.

جایگاه

چغازنبیل در جنوب غربی ایران، در استان خوزستان و در شهرستان شوش واقع شده است. این سازه در 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش (شهر باستانی) و 35 کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است، اما به دلیل واقع شدن در غرب رودخانه دز، مرز این دو شهرستان، در تقسیمات کشوری جزء شهرستان شوش محسوب می شود.

تاریخچه

مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شوش (شهر باستانی) و 35 کیلومتری غرب شهر شوشتر، در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه است. دسترسی به این اثر باستانی از جاده ای انحرافی در جاده شوش به اهواز و همچنین از جاده شوشتر به هفت تپه (جاده کشت و صنعت کارون) مقدور است.

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا است، واژه ای محلی و مرکب از دو واژه «چُغا» (در زبان لری به معنی «تپه») و زنبیل (به معنی «سبد») است که اشاره ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند. این مکان نزد باستان شناسان به «دور-اونتَش» معروف است که به معنای «دژِ اونتش»» است.

اونتاش گال پادشاه ایلام باستان است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع ترین بخش آن است.

این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود 1250 پ. م.)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شوش (شهر باستانی)، ساخته شده است. و در حمله سپاه خونریز آشور بانیپال به همراه تمدن ایلامی ویران شد. در سال 1890 میلادی زمین شناس سرشناس ژاک دو مورگان گزارش می دهد که در ناحیه چغازنبیل معادن نفت وجود دارد. گویا شرکت نفت ایران در پی همین گزارش بود که پایه گذاری شد. پس از گذشت 50 سال مهندسانی که سرگرم فعالیت های نفتی در چغازنبیل بودند آجری را یافتند که روی آن نوشته هایی بود. آجر را برای باستان شناسانی که در شوش کاوش می کردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوش هایی در چغازنبیل صورت گرفت که به کشف معبد چغازنبیل و آثار مهم دیگری انجامید. سده های متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری شد. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان شد، اما پس از گذشت حدود 50 سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها آسیب های فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصا باقی مانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است.

چغازنبیل جزو معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. در بعضی از کتب تاریخی قدیمی، شوش (شهر باستانی) را چغازنبیل نامیده اند.

متن کتیبه

در چغازنبیل کتبه ای با متن زیر پیدا شد.

من اونتاش گال: آجرهای طلائی را حکاکی کردم. من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و ابنشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم. باشد که کارهای من که هدیه ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود.

اندازه

بلندی آغازین این بنا 52 متر و 5 طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است. زیر بنای چغازنبیل یک مربع 105 متر در 105 متر است، یعنی دو برابر یک زمین فوتبال.

1