طبق آمار سالانه ای که از سوی نهادهای ذی صلاح منتشر می شود، اقبال عمومی مردم ایران به سفر با تور در مقایسه با دیگر اشکال آن بسیار کمتر است.
طبق آمار سالانه ای که از سوی نهادهای ذی صلاح منتشر می شود، اقبال عمومی مردم ایران به سفر با تور در مقایسه با دیگر اشکال آن بسیار کمتر است. حالا هم که در فصل اوج سفرهای داخلی هستیم، بسیاری از مردم ترجیح می دهند با اتومبیل های شخصی خود سفر کنند تا با تورهای گردشگری؛ مساله ای که اصلی ترین دلیل آن مقایسه هزینه های سفر با تور با سفر انفرادی عنوان می شود اما بسیاری معتقدند که اینطور نیست.
دبیر انجمن صنفی راهنمایان گردشگری در این باره می گوید: «بر خلاف کشورهای توسعه یافته که نگاه شان به موضوع اوقات فراغت بسیار جدی است و برای سفر به عنوان یکی از گزینه های گذران این اوقات برنامه های ویژه دارند و بودجه ای را برای سفر کارکنان نهادهای مختلف درنظر می گیرند، در ایران به سفر به دیده یک امر فانتزی نگریسته می شود و از همین رو یکی از نخستین اموری است که در بحران های اقتصادی و در زمان رکود و تورم از سبد مصرفی خانوارها حذف می شود.»
به گفته مهسا مطهر در نتیجه حاکم بودن احساس عدم ثبات اقتصادی در میان جامعه، درآمد در دسترس افراد کم و این دقیقا همان بخشی است که هزینه های مربوط به سفر از محل آن تامین می شود. وی اضافه می کند: «در چنین شرایطی باید گفت که سفر در کشور ما موضوعی نهادینه شده نیست و در مجموع تعداد سفرها در ایران برخلاف باور عمومی پایین است.»
این راهنمای گردشگری در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» تصریح می کند: «در حالی که به دلایل مذکور تقاضا برای سفر در کشور در این اندازه محدود شده و به عبارتی تقاضای انبوهی برای سفر وجود ندارد، بدیهی است که تولید انبوه هم برای بنگاه های اقتصادی به صرفه نباشد.»
مطهر خاطرنشان می کند: «اگر تمام این واقعیات موجود را کنار بگذاریم و فرض کنیم که تقاضا برای سفر در کشور بالاست، به دلایل فرهنگی، بسیاری از مردم ما همچنان سفر به صورت انفرادی را بر سفر با تور ترجیح می دهند.» وی ادامه می دهد: «ما با یک جامعه درونگرا مواجهیم علاوه بر آن، تعصبات خانوادگی و همچنین نگاه خودی و ناخودی حاکم بر اذهان، در کنار دور بودن از فرهنگ تقسیم کار، مدیریت زمان و عدم نگاه بلندمدت که در شکل برنامه ریزی های ما خود را نشان می دهد، سبب می شود طرف عرضه وارد میدان نشود و با کمبود سطح عرضه و شکل نگرفتن بازار رقابتی، قیمت بسته های سفر که در قالب تور عرضه می شود تعدیل نشده و این خود از سویی دیگر بر کاهش تقاضا برای سفر به صورت گروهی اثر می گذارد.»
این راهنمای تور همچنین با تاکید بر اینکه با تصحیح رویه های موجود، سفر با تور می تواند از نظر زمانی و مالی مقرون به صرفه تر باشد، می افزاید: «از آنجا که در کشور ما شرکت های فراملیتی فعال نیستند و مبادلات مالی ما در یک فضای بسته صورت می گیرد، حتی در صورت وجود تقاضای بالا برای سفر با تور، فعالان اقتصادی ما به تنهایی قادر به انجام سرمایه گذاری های انبوه نیستند.»
مطهر با اشاره دوباره به عدم حاکمیت نگاه بلندمدت بر برنامه ریزی های ما که توجیهات اجتماعی و تاریخی زیادی آن را توضیح می دهند، اذعان می کند: «اگر فرهنگ برنامه ریزی بلندمدت در کشور در میان عامه مردم وجود داشت، افراد از ماه ها پیشتر برای سفرهای خود برنامه ریزی کرده و در صورت انتخاب گزینه سفر با تور، از چند ماه قبل برای خرید آن اقدام می کردند؛ در این صورت گردانندگان تور نیز می توانستند به گونه ای دیگر برنامه ریزی کرده و با بستن قراردادها در زمان های مناسب و با در نظر گرفتن یک زمانبندی مشخص، قیمت ها را شکسته و بسته های سفر با قیمت مناسب تر را به مسافران ارائه دهند.»
چرا سفر با تور بهتر است؟
در همین حال یک استاد مدعو دانشگاه نبریکای اسپانیا با نظر به شرایط فعلی جامعه ایران، ترویج فرهنگ سفر با تور را بهترین گزینه موجود برای اصلاح اشکال گوناگون سفر که سفر به صورت انفرادی و خانوادگی متداول ترین آنهاست، دانسته و می گوید: «از آنجایی که استفاده پایدار از محیط زیست و همچنین شیوه های صحیح مراوده با جوامع محلی و میزبان آن گونه که باید از طرف گردشگران داخلی مدنظر قرار نمی گیرد، سفر با تور به بهترین صورت ممکن می تواند این آموزش ها را منتقل کند.»
اسرافیل شفیعی زاده با تاکید بر مثبت بودن سیاست های اجرایی مسافرت با تور ادامه می دهد: «سفر در قالب تور با کاهش ازدحام در جاده ها در زمان های اوج سفر، مصرف سوخت و آلودگی هوا را کاهش خواهد داد؛ از میزان تصادفات و خسارت های جانی و به تبع آن هزینه هایی که شرکت های بیمه ای باید متقبل شوند، می کاهد. همچنین به دلیل وجود راهنمایان و افراد آشنا به محیط و بافت طبیعی و اجتماعی مقصد، امکان بهره بردن بیشتر گردشگران را از سفرهایشان افزایش خواهد داد.»
این استاد دانشگاه البته به این مساله نیز اشاره می کند که با ثابت دانستن تمام متغیرها، یعنی محل اقامت و میزان برابر هزینه کرد گردشگران در جوامع میزبان، گردشگران با یک حساب سرانگشتی متوجه خواهند شد که ممکن است سفر با وسیله نقلیه شخصی ارزان تر از سفر با تور باشد. او این نتیجه گیری را به خاطر ارزانی سوخت در ایران و نیز سطح پایین عرضه و کاستی زیرساخت های گردشگری مناسب از جمله سیستم های حمل و نقل عمومی می داند. شفیعی زاده در عین حال تاکید می کند: «گرچه در محاسبه به این صورت سفر با تور گرانتر به نظر می رسد اما مساله این است که در سطح کلان به نفع اقتصاد کشور خواهد بود و از هزینه ها خواهد کاست.»
وی گسترش فرهنگ سفر با تور را نتیجه فعالیت و تعامل دو بخش خصوصی و دولتی دانسته و توضیح می دهد: «به اعتقاد بنده، بخش خصوصی در حد توانش در این عرصه ایفای نقش کرده و اکنون دیگر وقت آن است که نهاد دولتی متولی گردشگری کشور نیز با درک اولویت ها و مطالعه آماری و تحلیلی آثار اشکال گوناگون سفر و مقایسه آن ها با یکدیگر، توجه بیشتری نسبت به ترویج این شکل از سفر از خود نشان دهد و زمینه های اجرایی شدن آن را فراهم کنند.»
این کارشناس اقتصاد گردشگری با مقایسه ایران و کشورهایی که در زمینه گردشگری داخلی موفق عمل کرده اند، خاطرنشان می کند: «به دلیل آنکه فرهنگ سفر در چنین کشورهایی رشدیافته تر است و گردشگران نحوه تعامل سازنده با محیط های طبیعی و انسانی مقاصد سفر خود را بهتر می شناسند و همچنین به دلیل توسعه یافتگی سیستم های حمل ونقل عمومی، شاید تفاوت چندانی میان صرفه های اقتصادی ناشی از سفر به صورت گروهی و یا انفرادی وجود نداشته باشد.»
این در حالی است که مطهر نیز به این مساله اشاره می کند و معتقد است که امروز صورت سفر در دنیا در حال تحول است. این راهنمای تور در این باره می گوید: «در کشورهای پیشرفته تاکیدی بر سفر با تور وجود ندارد و آژانس های مختلفی به صورت مشخص و جداگانه در زمینه رزرو هتل، تهیه بلیت سفر و در نهایت تورهای درون شهری و یا راهنماهایی که به صورت انفرادی گردشگر را همراهی می کنند، وجود دارد. گردشگر می تواند با استفاده از خدمات این مجموعه ها سفری فردی و یا خانوادگی را با حمایت های کافی و با خاطری آسوده تجربه کند. »
چرا تورها گاهی گران ترند؟
در همین حال، مدیر یکی از آژانس های گردشگری نیز سفر با تور را از هر لحاظ مقرون به صرفه تر می داند و برای توضیح این باور به دلایل مختلفی استناد و اظهار می کند: «خرید بلیت در تعداد بالا و رزرو محل اقامت توسط آژانس ها، بر اساس اصول حاکم بر بازار که کاهش هزینه ها را در خرید به صورت انبوه به دنبال دارد، هزینه سفر با تور را در مقایسه با شکل فردی سفر، منطقی تر می کند.»
رقیه حاتمی پور در پاسخ به این پرسش که در عمل گاهی چنین معادله ای حاکم نیست و افراد به دلیل آنکه سفر با تور را گران تر ارزیابی می کنند، به صورت فردی به سفر می روند، می گوید: «متاسفانه به دلیل کمبود زیرساخت ها و در واقع پایین بودن سطح عرضه این مساله در برخی مقاصد وجود دارد اما نکته اصلی پیروی نکردن همه آژانس ها از یک دستورالعمل مشخص و عمل کردن به صورت سلیقه ای است.» او با این همه سفر با تور را به دلایل دیگری همچون حفظ حقوق گردشگر و جامعه میزبان و نیز شکل گیری روابط دوستانه و افزایش تعاملات اجتماعی و گروهی مثبت ارزیابی و بر ترویج آن تاکید می کند.
به باور کارشناسان، با توجه به شرایط موجود، راه زیادی تا اصلاح ساختار و ساماندهی سفرهای داخلی در کشور باقی است. در دست نداشتن آمار دقیق یکی از جمله مشکلاتی است که به دشواری برنامه ریزی صحیح در این زمینه دامن می زند. در کنار این مساله، شاید بتوان به عدم آگاهی آحاد جامعه از فرهنگ سفر که نتیجه کم کاری نهادهای مسوول فرهنگ سازی و آموزشی کشور است نیز اشاره کرد؛ مواردی که در صورت وجود اهتمام برای توسعه سفرهای داخلی باید به آن ها پرداخته شود.