در سال های اخیر بارها عبارت «دیپلماسی گردشگری» بکار رفته و با وجود تجربه های مثبت و منفی این موضوع در اقتصاد و روابط سیاسی کشورهایی چون ترکیه و مالزی، در ایران هنوز چارچوب روشنی در این زمینه تعریف نشده است.
تقریبا دو سال پیش هنگامی که «مرتضی رحمانی موحد» معاون گردشگری کشور در حاشیه مراسم معارفه خود در جمع خبرنگاران حضور یافت، اعلام کرد که برنامه ریزی، تدوین و اجرا از جمله مشکلات این حوزه هستند که برای برطرف کردن آن باید بحث حمایت، هدایت و نظارت را پیشه کرد و از طرفی دیگر باید دیپلماسی گردشگری را مد نظر قرار داد.
رحمانی موحد که با کوله باری از تجربه فعالیت در وزارت خارجه پا به معاونت گردشگری گذاشته بود تاکید داشت که «آن چیزی که ما به دنبال آن هستیم دیپلماسی گردشگری است. ارائه تعریف درستی از میهمان و میزبان را در نظر داریم تا به جهانیان نشان دهیم. باید به همگان نشان دهیم که فرهنگ ایرانی و اسلامی ما تا چه اندازه ظرفیت میزبانی دارد.»
اگرچه که در دو سال و اندی که از انتصاب او گذشته تلاش های زیادی نیز برای بهبود یا احیای روابط با کشورهای مختلف به ویژه کشورهای منطقه برای توسعه تبادل گردشگر صورت گرفته با این حال هنوز به نظر می رسد که تعریف روشنی از آنچه که به عنوان دیپلماسی گردشگری یاد شده، ارایه نشده است چنانکه در این اظهارات نیز تنها به ذکر عبارت اکتفا شده و هیچ توضیح روشنی در این باره نیست.
از دیگر سو تجربه کشورهای مختلف به ویژه در سال گذشته از کشورهای اروپایی که در معرض فروپاشی طرح شینگن یا به اصطلاح رویای اروپای واحد هستند؛ گرفته، تا مشکلات ناشی از تنش دیپلماتیک میان روسیه و ترکیه نشان داد که گردشگری نه فقط در برابر هر تغییر سیاسی و اقتصادی آسیب پذیر است بلکه خود نیز می تواند بر کیفیت روابط دیپلماتیک کشورها نیز تاثیری تعیین کننده داشته باشد.
این نکته ای است که تصمیم اخیر دولت مالزی در مورد گردشگران منطقه خاورمیانه اهمیت آن را به وضوح اثبات می کند: رد طرح امنیتی مالزی برای حذف تسهیلات صدور ویزا برای گردشگران خاورمیانه! این طرح در آخرین نشست سران دولت رد شد اما چنانکه از اظهارات وزیر گردشگری مالزی بر می آید مهم ترین دلیل در رد این طرح امنیتی، نگرانی از بروز مخاطرات احتمالی در روابط دیپلماتیک مالزی با کشورهای خاورمیانه بوده است.
به گزارش صباح؛ وزیر گردشگری مالزی اعلام کرده است که 4 دلیل عمده در رد این طرح در کابینه دولت مطرح شده است.
نخست این که تروریست ها می توانند از هر منطقه ای از جهان باشند و فعالیت تروریست ها منحصرا در کشورهای خاورمیانه صورت نمی گیرد و بسیاری از تروریست ها از کشورهای دیگر جهان دست به عملیات ویرانگر زده اند. بنابراین وضع چنین مقرراتی برای مردم و گردشگران خاورمیانه غیرعادلانه است.
دلیل دیگر این که ترور مسئله ای مربوط به امنیت داخلی است و بنابراین آنچه که مهم است تقویت و تحکیم امنیت در کشور و در مرزهاست نه آن که مقررات جدید ویزا بر علیه گردشگران خاورمیانه ایجاد شود.
دلیل سوم که وی به آن اشاره کرد وجود قراردادها و توافق های دوجانبه با برخی کشورهای منطقه است و اجرای چنین طرح های محدود کننده ای مستلزم آن است که مالزی پیش از هر تصمیمی با کشورهای طرف قرارداد گفتگو کند.
دلیل چهارم نیز به گفته وزیر گردشگری مالزی آن است که مالزی با همه کشورهای خاورمیانه که اکثرا اعضای سازمان همکاری های اسلامی نیز هستند، روابط دیپلماتیک خوب و سازنده ای دارند و این کشور به هیچ وجه حاضر نیست با اعمل چنین مقرراتی روابط دیپلماتیک خوب خود را با این کشورها به خطر بیندازد.
امروزه تاثیرگذاری که گردشگری در اقتصاد کشورها دارد، موجب شده تا توریسم به عنوان یکی از پایه های گفت و گوهای هیات های بلندپایه خارجی درآید. به عبارت دیگر «دیپلماسی بر پایه گردشگری» شکل گرفته و موفق شده آرام آرام جای خود را در معاهده ها و قراردادهای بین المللی باز کند.
با این حال دیپلماسی گردشگری بی شک محدود به راهروها و سالن های سفارتخانه های مختلف نمی شود هرچند که راه گردشگران برای گذشتن از مرزها ابتدا از سفارتخانه ها می گذرد و دولت هم به سفرایش به عنوان بلندپایه ترین نمایندگان خود اختیارات زیادی داده و آن ها مستقیم و غیرمستقیم نقش تعیین کننده ای در جذب یا رد و نیز صدور تسهیلات برای پذیرش گردشگران ایفا می کنند.
تجربه کشورهایی چون مالزی و ترکیه به عنوان دو تجربه با عواقب مثبت و منفی از اهمیت و نقش دیپلماسی در اقتصاد و به ویژه گردشگری حکایت دارد. دو نمونه گویا که به خوبی عواقب ناگوار بی توجهی به روابط و از آن مهم تر عرف دیپلماتیک روشن می کند. مسایلی که شاید هنوز در چارچوب آنچه که در کشور با عنوان «دیپلماسی گردشگری» به آن اشاره می شود، هنوز چنانکه باید تعریف نشده، در حالی که در سال های گذشته در کشور خود نیز به وضوح شاهد تاثیر بسیار مستقیم روابط و مناسبات دیپلماتیک در مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و از جمله بر صنعت گردشگری و صنایع هوایی خود بوده ایم.
« دنیای سفر » این نوشته را از « خبرگزاری میراث فرهنگی » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
به نظر می رسد برای تدوین دیپلماسی گردشگری به یک تفاهم روشن، صریح و جامع بین قوۀ مقننه، سازمان میراث فرهنگی و دستگاههای ذیربط انیتی نیاز داریم.