مع های مومی دست ساز بر سردر خانه ها، کلبه ها، آغل ها و در نهایت بر روی مزار مردگان روشن و جشن مردگان از صبح زود آغاز می شود، آئینی که به تاریخ اسطوره ای این سرزمین باز می گردد.
بر مدار حرکت زمین، در 26 عید ماه زمینی (برابر با 28 تیرماه خورشیدی)، هنگام برگزاری جشن مردگان است، یادگاری که از دوره پیش دادیان تاکنون در مناطق کوهستانی مازندران، به ویژه در سوادکوه، بر جای مانده است.
روزگاری که هنوز روشنایی برق به روستاها سوادکوه نرسیده بود، در شبی از سال، اگر از آسمان به روستاها و آبادی های این دیار می نگریستی، هزاران ستاره روشن سوسو می زدند.
در این جشن که هنوز هم در بسیاری از مناطق کوهستانی مازندران، به ویژه در روستاهای شهرستان سوادکوه بر پا می شود، مردم از صبح زود بر سر مزار مردگان خود جمع می شوند و تا عصر در آنجا با پخش غذاهای سنتی، شیرینی و میوه یاد عزیزان از دست رفته خود را گرامی می دارند.
در برخی روستاها در کنار آرامستان ها بازارچه های کوچک و بزرگ به راه می افتد. در روستاهایی همچون ده میان، امامزاده حسن، مانند و تاجیم مسابقه نشان واره برگزار می شود، در برخی دیگر، مانند روستای کارمزد مسابقه طناب کشی نیز به راه می افتد و در گذشته نیز در برخی از آن ها، همچون روستای ملرد، مسابقات اسب سواری نیز برگزار می شد.
عابد رحمتی، یکی از اهالی منطقه، در رابطه با برگزاری این آئین باستانی در روستای اجدادی خود می گوید: غذای سنتی که در این روز در روستاهای بهمنان و امیرکلا پخته می شود شیر برنج، ترش پلو و آش ترش است، مردم از صبح به مزار مردگان خود می آیند و بر روی مزار مردگان خود تعزیه خوانی می کنند.
وی افزود: مردم این روستا چه در باران و چه آفتاب، از راه های دور و نزدیک به روستای اجدادی خود می آیند و این مراسم را برگزار می کنند، امسال نیز برای اولین بار، این مراسم به صورت رسمی از سوی دهیاری روستا برگزار خواهد شد و علاوه بر اجرای مراسم هرساله، نمایشگاه صنایع دستی و غذای سنتی، و مسابقه نقاشی کودکان نیز برگزار خواهد شد.
علی یوسفی ارفعی، کارشناس میراث فرهنگی، در رابطه با پیشینه این آیین می گوید: طبق تاریخ اسطوره ای کشور، جنگ فریدون با ضحاک در مازندران و در البرز کوه اتفاق افتاده است و در نهایت فریدون بر ضحاک پیروز می شود، مراسم جشن مردگان، تلفیقی از جشن پیروزی و پاسداشت کشته شدگان این نبرد است.
به گفته وی، جشن مردگان، برگرفته از آئین و اعتقادات مردم منطقه است که سینه به سینه انتقال یافته است. این مراسم، هر سال در بیست و ششمین روز از آخرین ماه طبری به نام عید ماه برگزار می شود و مهم ترین شاخصه این مراسم این است که مردم در صبح زود بر سر مزار عزیزان از دست رفته خود می روند، شمع روشن می کنند. همچنین از دیگر شاخص های این جشن، پختن غذاهای سنتی، پخش شیرینی و میوه، برگزاری مسابقات و تفریح و ... است.
یوسفی با بیان اینکه در منطقه آلاشت و امامزاده حسن، این مراسم با برگزاری کشتی نشان واره آغاز می شود افزود: این رقابت نیز خود ریشه در داستان تاریخی دیگری دارد. داستانی که بیانگر نزاع مردم بومی و غریبه بر سر تملک خاک و سرزمین است، از این رو است که در این مسابقات، پهلوانان از یک منطقه با هم کشتی نمی گیرند و حتما باید یک سمت این مسابقه مردم دشت و سمت دیگر مردم بالا دشت یا همان کوهستان باشند.
وی در ادامه افزود: با پررنگ شدن کشتی نشان واره در منطقه امامزاده حسن، این کشتی در چند سال پیش، توسط میراث فرهنگی به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس به ثبت کشوری رسید، اما متأسفانه آیین جشن مردگان مورد غفلت واقع شد، هرچند امسال، در چند روز مانده به این جشن، این آئین نیز با عنوان جشن مردگان مازندران به ثبت ملی رسیده است.
یوسفی با بیان اینکه این جشن می تواند یک فرصت گردشگری برای منطقه باشد، افزود: این آئین به همراه بازار محلی، غذاهای سنتی می تواند هم از نظر فرهنگی و هم اقتصادی برای مردم جذاب باشد.
وی با بیان اینکه این مراسم هر ساله به صورت خودجوش توسط مردم در آرامستان ها برگزار می شود، افزود: این مراسم می تواند در قالب یک جشنواره فرهنگی با همکاری سازمان های فرهنگ و ارشاد اسلامی، گردشگری و میراث فرهنگی، و اداره ورزش و امور جوانان هر سال در یک روستا به صورت دوره ای برگزار شود و مختص یک مکان نباشد تا منجر به شناخت فرهنگ همه روستاها نیز شود.
یوسف موسوی شیخ، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان سوادکوه، در رابطه با جشن مردگان می گوید: این جشن، آئینی کهن است که از گذشته دور به صورت شفاهی نسل به نسل منتقل گشته است و امروز با نام جشن مردگان معروف است. این جشن، به نسبت دیگر مناطق مازندران در سوادکوه و سوادکوه شمالی با جدیت و انگیزه مردمی بیشتری پیگیری و برگزار می شود.
به بیان وی، این جشن به نوعی زنده نگه داشتن یاد مردگان است و با مقایسه ای در مراسم هایی که برای مردگان برگزار می شود، می توان متوجه شد که مراسم اول، سوم، هفتم، چهلم، سال و سالگرد برای عزیزان از دست رفته در مازندران به نسبت دیگر استان ها پررنگ تر است و برخی از این روزها حتی در تاریخ تقویمی یادبود مردگان دیگر استان ها وجود ندارد. شاید بتوان گفت سابقه تاریخی برخی از این یادبودها همین آئین باشد. این جشن به معنای پرستش مردگان نیست بلکه یادآوری و زنده نگه داشتن یاد مردگان و از دست رفتگان است.
وی گفت: این آئین، در هر دوره، متناسب با مقتضیات همان دوره برگزار می شد. در طی چند سال اخیر که این جشن با ماه رمضان تلاقی داشته است، این مراسم به شکل افطار دهی برگزار شده است.
موسوی شیخ با بیان اینکه این مراسم قابلیت تبدیل به یک جشنواره قوی در شهرستان برای جذب گردشگر را دارد، افزود: سعی داریم امسال مراسم را به صورت رسمی در نورالشهدای زیرآب برگزار کنیم. اکثر مردم شهرستان در این روز به نوعی احساس دین می کنند تا در آرامستان ها حضور یابند، اعضای خانواده های گسترده از دور و نزدیک، بر مزار مردگان خویش در کنار هم جمع می شوند و این امر خود در بحث صله رحم نیز مؤثر است.
فرهنگ و تاریخ هر ملتی، نه فقط در موزه ها و کتاب های تاریخی بلکه به صورت زنده در آئین های آن سرزمین قابل لمس هستند. بخشی از آگاهی و هویت یابی ما متأثر از همین آیین هاست و حفظ آن وظیفه ای همگانی است. آئین هایی مانند جشن مردگان با حفظ ارزش های سنتی ایران و با رنگ پذیری از حوادث تاریخی ملی-مذهبی، بر حسب ضرورت نیاز و خواست مردم برای احترام به جان فشانی در راه سرزمین، ظلم ستیزی و گرامیداشت یاد کشته شدگان، پس از طی قرن ها همچنان پابرجا مانده است.
از این رو، پاسداشت آئین های اسطوره ای ملی-سنتی که ارتباط تنگاتنگی با اعتقادات و باورهای مردم دارد، شایسته جایگاهی ارزشمند است و ثبت ملی این آئین ها می تواند گامی در شروع روند احیای آن ها باشد.
این آئین ها علاوه بر کارکرد هویت بخشی و وحدت بخشی در میان مردم بومی منطقه می توانند موجب توسعه نیز شوند. توجه به این آئین ها به عنوان یک جاذبه گردشگری مناسبتی و برگزاری منسجم و پیوسته آن ها در درازمدت، می تواند منجر به ایجاد یک برند گردشگری شود که علاوه بر بازتولید سرمایه فرهنگی قادر به تولید سرمایه اقتصادی نیز هست.
