تعطیلی عمارت مسعودیه در هفته گذشته، پس از چند سالی که از واگذاری آن به یک شرکت خصوصی برای مرمت و احیا در قالب واحد اقامتی و پذیرایی می گذشت، به یکی از خبرسازترین موضوعات در حیطه میراث فرهنگی کشور بدل شد.
درحالی که با وجود مخالفت بسیاری از فعالان عرصه میراث فرهنگی با اصل واگذاری ابنیه تاریخی به عنوان میراث ملی کشور به بخش خصوصی، این امر با استناد به ادله بسیار و با تاکید بر نظارت سرسختانه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بر فرآیند احیا، تغییر کاربری و بهره برداری از این بناها طی چند سال اخیر با راه اندازی صندوق احیا عملیاتی شده بود، اتفاقات مسعودیه بار دیگر به این پرسش ها و نگرانی ها دامن زده است.
این اتفاق در شرایطی به وقوع پیوست که مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و در راس آنها صندوق احیا، با برگزاری نشست های بسیار با مسوولان استان ها سعی در آشناسازی و جا انداختن فرهنگ احیا در کشور داشتند. آنها همچنین با طرح این موضوع در مجلس شورای اسلامی جهت دریافت حمایت های قانونی لازم، تعداد زیادی از نمایندگان را هم با این مقوله آشنا و با خود همراه کردند.
سابقه واگذاری
عمارت مسعودیه از پنج سال پیش تاكنون، با مصوبه صندوق احیا و بهره بردارى اماكن تاریخى و فرهنگى كشور به منظور مرمت، احیا و بهره بردای به بخش خصوصى واگذار شد. این واگذارى از همان ابتدا با مخالفت هایی روبه رو بود؛ از جمله مدت و نحوه واگذارى یك بناى تاریخى كه از آن به عنوان یک بناى نفیس یاد مى شد. با این وجود، مرمت و امتیاز بهره برداری از این بنا به شرکت عظام اعطا شد که در ادامه به دلیل پایبند نبودن مسوولان این نهاد خصوصی به تعهدات قرارداد، بارها و بارها از سوی مسوولان صندوق احیا مورد اعتراض قرار گرفت؛ تا آنجا كه در اردیبهشت ماهی که گذشت حتى مدیرعامل صندوق احیا از فسخ قرارداد بهره بردارى از این بنا خبر داد. با این حال از آن زمان تا چند روز پیش بهره برداران عمارت مسعودیه همچنان به روال كارى خود ادامه دادند و در نهایت این عمارت هفته گذشته از بهره بردار پس گرفته شد.
تعلل صندوق یا سوءبهره برداری طرف قرارداد؟
پس از بازپس گیری مسعودیه توسط صندوق احیا و در حاشیه بازدید خبرنگاران از این عمارت، مدیرعامل این صندوق در نشستی با خبرنگاران، در پاسخ به پرسشی مبنی بر جزئیات دلایل فسخ قرارداد با شرکت متصدی مرمت و بهره بردار این عمارت، گفت: «علت اصلی فسخ این قرارداد عدول این شرکت بهره بردار از مفاد قرارداد واگذاری مبنی بر تبدیل این عمارت یه یک واحد پذیرایی و اقامتی بود.»
محمدرضا پوینده ادامه داد: «مسوولان این شرکت پس از آنکه این عمارت را با تعریف تغییر کاربری مشخصی تحویل گرفتند، در ادامه و ضمن کار اذعان داشتند که این بنا قابلیت تبدیل شدن به واحد اقامتی و پذیرایی را نداشته و باید به یک مجموعه برای برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری تبدیل شود.» به گفته این مقام مسوول گرچه بدون هماهنگی با صندوق و بر خلاف توافقات مشخص شده در قرارداد، این شرکت اقدام به برگزاری رویدادهای متعدد و فرهنگی متنوع در این عمارت کرد، مرمت بنا را نیز که یکی از اصلی ترین تعهدات آنها در این قرارداد بود نادیده گرفت. پوینده افزود: «مثلا آنها حوضخانه را به سالن تئاتر تبدیل کردند. از آنجا که امکان سنجی در خصوص اینکه این بنا برای این تغییر کاربری مناسب است یا نه، صورت نگرفته بود، علاوه بر اینکه به این ترتیب خسارات زیادی به بنا وارد شد، حتی جان شرکت کنندگان در این مراسم نیز به خطر افتاد.»
این گفته ها در حالی اظهار شد که پرسش خبرنگاران حاضر در این مراسم هم دقیقا حول این موضوع بود؛ اینکه چرا با وجود آگاهی سازمان و صندوق از چنین تخلفات مشهود و واضحی تا این اندازه سهل انگارانه با موضوع برخورد شده و تا به امروز تعلل کرده اند.
آسیب های عمارت
بنابر مشاهدات عینی خبرنگار دنیای اقتصاد، سقف عمارت مسعودیه که یک ساختمان تاریخی مربوط به دوره قاجار است و در سال 1377 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده، به دلیل استقرار و علم کردن داربست های فلزی در جای جای آن که به منظور مرمت بنا صورت گرفته با خطر ریزش مواجه است. نیمه کاره گذاشتن پروژه مرمت و برگزاری مراسم فرهنگی بسیار از جمله کنسرت و تئاتر، بدون انجام مطالعه و محاسبات علمی برای سنجیدن توان و تحمل این بنا در برابر این حجم از ارتعاشات و تردد افراد، خود به نوبه دیگر مسعودیه را به یک عمارت رو به زوال تبدیل کرده است.
از سوی دیگر، عبور مترو از نزدیکی این بنا و همچنین قرار گرفتن آن در خیابانی پرتردد که می توانست با سنگفرش شدن و ممانعت از ورود وسایل نقلیه موتوری مورد محافظت قرار گیرد، از دیگر دلایلی است که به پیکره این بنا آسیب های زیادی وارد کرده است. در همین حال پوینده اظهار کرد: «با وجود اتفاقات واقع شده و اختلافات میان صندوق و شرکت مذکور، دستگاه قضایی نوبت دادگاه رسیدگی به این پرونده را به آبان ماه موکول کرده است.» وی همچنین بخشی از اتفاقات و صدمات وارده بر مسعودیه را نتیجه اهمال مسوولان قبلی این صندوق دانست و بر جدیت مجموعه تحت نظارتش برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقاتی تاکید کرد.
تیغ دو لبه احیا
محدودیت مالی نهادهای دولتی در حفظ و مرمت ابنیه تاریخی به علت تعدد و پراکندگی آنها در ایران که به خودی خود می تواند به عنوان یک امتیاز و فرصت ویژه و منحصربه فرد برای هر کشوری مطرح شود، ایده واگذاری این بناها به بخش خصوصی را برای احیا و تغییر کاربری به میان کشید. این فرآیند که تحت نظارت صندوق احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی تحت ضوابطی مشخص انجام می شود، تملک بنا را تحت ضوابط مندرج در قراردادی مشخص پس از برگزاری مزایده، به یکی از شرکت کنندگانی که شرایط کافی را احراز کند، واگذار می کند.
این تجربه در تعدادی از کشورها نظیر ایتالیا و با اهدافی نظیر پیوند فرهنگ و تاریخ گذشته با زندگی امروز، تامین بخشی از هزینه مرمت و نگهداری این بناها با کمک بخش خصوصی، کسب درآمد و جذب گردشگر، حفظ تاریخ و اصالت فرهنگی با نمادهای سازه ای و معماری که خود روایتگر بخشی از تاریخ و فرهنگ ملت ها هستند و نیز ایجاد مسوولیت اجتماعی در افراد جامعه نسبت به حفظ و پاسداشت میراث و تمدن سرزمینشان به خوبی آزموده و نتایج درخشانی نیز داشته است. با این همه شکست پروژه مسعودیه نباید مانع نادیده گرفتن سایر تجارب موفق صندوق احیا در این حوزه شود؛ چرا که در این حوزه نمونه های موفقی همچون کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین، خانه مستوفی در شیراز، خانه شاپوری در شیراز و نیز هتل لاله و باغ نمیر تفت در یزد وجود داشته است.
همچنین تعدادی بنا نیز بوده اند که در حین انجام فرآیند احیا به دلیل انجام تخلفات بسیار و تخطی نسبت به موارد مورد توافق در قرارداد، توسط صندوق باز پس گرفته شده اند. اتفاقی که در مورد عمارت مسعودیه به وقوع پیوست و آنچه در این میان محل سوال و اعتراض است، تاخیر و اهمال مسوولان در باز پس گیری این عمارت بود که در نهایت مسوولان صندوق احیا پاسخ درستی به آن نداده و در عین تاکید بر عدم ضعف احکام قانونی در این حوزه، زمانبر بودن فرآیند قانونی برای بازپس گیری این بنا را علت عمده طولانی شدن فسخ قرارداد میان صندوق احیا و شرکت عظام عنوان می کنند.
به باور بسیاری از کارشناسان، ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی می تواند به منظور تامین هزینه های مرمت و در نهایت بهره برداری از بنای مرمت شده صورت گیرد و فاز اجرایی از جمله مرمت و بازسازی ابنیه، به پژوهشکده ها و جامعه دانشگاهی سپرده شود؛ راه حلی که آسیب ها را در این زمینه به حداقل خواهد رساند.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.