شگفت انگیزترین بناها را می توان اینجا دید، جایی که بیش از 100 پل تاریخی یکجا جمع شده است؛ با این همه اعتبار پایتخت پل های تاریخی دنیا در تب بی اعتباری همچنان خواب جهانی شدن می بیند.
استان لرستان با موقعیت استراتژیک خود همواره در طول تاریخ به عنوان یکی از مهم ترین گذرگاه های شمال به جنوب کشور مطرح بوده به طوری که این استان در دوره مادها، هخامنشی، ساسانی و اسلامی در مسیر هگمتانه شوش در موقعیت ویژه ای قرار داشته و پل کشکان نیز در 50 کیلومتری جنوب خرم آباد در این مسیر احداث شده است. پل های گاومیشان، شاپوری، پل آجری، پل دختر، کلهر، کشکان و شکسته از جمله پل های تاریخی لرستان هستند که بیش از هزار و 400 سال قدمت تاریخی دارند و از معماری و هنر و پل سازی منحصر به فرد برخوردارند.
منحصر به فردترین پل های تاریخی دنیا
تعداد زیادی از این پل های حیرت انگیز با طول بیش از 200 متر و چشمه طاق هایی به طول بیش از 30 متر جلوه هایی از فناوری و معماری پیشینیان خردمند این دیار را به نمایش گذارده اند. به عنوان مثال پل تاریخی «کشکان» دارای پایه هایی به مساحت بیش از 200 متری و همچنین ارتفاع بلندی به اندازه یک ساختمان 12 طبقه است که مساحت پایه ها و ارتفاع پل کشکان در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد.
همچنین پل «شکسته» لرستان نیز که متعلق به دوره ساسانی است تنها پلی در دنیاست که تمام سنگ بوده و حجم بزرگ این پل نیز از دیگر ویژگی های منحصر به فرد پل شکسته استان لرستان است. پل «گاومیشان» نیز از دیگر پل های منحصر به فرد لرستان است که ویژگی خاص آن مربوط به دهانه این پل است به طوری که پل گاومیشان بزرگ ترین دهانه پل های تاریخی جهان را به خود اختصاص داده است.
عظمت و موقعیت قرارگیری پل تاریخی «پلدختر» و همچنین «سلسله بودن» پل تاریخی «کلهر» از جمله ویژگی های خاص این بناهای تاریخی است که در مورد هیچ پل دیگری در دنیا صادق نیست. همچنین ویژگی منحصر به فرد دیگر پل تاریخی «کلهر» این است که متعلق به دوره های مختلف تاریخی بوده به طوری که پل کلهر مربوط به پنج تا شش دوره تاریخی است.
پل های تاریخی که در نوبت ثبت جهانی خاک می خوردند
این در حالیست که پایتخت پل های تاریخی ایران سال هاست چشم به راه تحقق وعده جهانی شدن این پل های شگفت انگیز است و به رغم گذشت سال ها از قرارگیری این آثار در فهرست موقت جهانی هنوز استان لرستان با وجود ظرفیت غنی میراث تاریخی و فرهنگی موفق به ثبت هیچ اثری در فهرست جهانی نشده است.
ثبت جهانی پل های تاریخی لرستان که در جریان سفرهای مختلف هیئت دولت به عنوان مصوبه در حوزه میراث فرهنگی اعلام شد همچنان درگیر اما و اگرهایی است که تاکنون کار ثبت جهانی این آثار را با مشکلاتی مواجه کرده است. در حالی مصوبه مربوط به ثبت جهانی پل های تاریخی لرستان مربوط به سال 85 است که به نظر می رسد طی حدود 9 سال گذشته عزم چندانی در مسئولان استان برای جهانی شده این میراث شگفت انگیز وجود نداشته است.
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی استان با گلایه مندی از عدم معرفی استان لرستان به عنوان استانی با ظرفیت های فراوان تاریخی، گردشگری و توریستی معتقد هستند که تاکنون عزم جدی نسبت معرفی و ثبت آثار تاریخی لرستان در سطح جهانی صورت نگرفته است که البته عوامل مختلفی در ناکامی در ثبت جهانی آثار تاریخی لرستان دخیل هستند.
پل هایی که از نو ساخته می شوند!
عدم ثبت جهانی پل های تاریخی لرستان در حالی رخ می دهد که عمده این بناهای تاریخی مربوط به دوره ساسانی بوده، در حالی که برخی بناهای تاریخی استان های هم جوار که ثبت جهانی نیز شده اند مربوط به دوره صفویه هستند.
در راستای ثبت جهانی پل های تاریخی لرستان ابتدا باید پرونده این بناهای تاریخی تشکیل و کار مرمت این پل ها صورت گیرد؛ موضوعی که طی سال های گذشته مغفول مانده تا حرکت هایی که در مسیر مرمت این بناهای تاریخی نیز صورت گرفته با انتقادات کارشناسان مواجه شود و مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در سخنانی بگوید: «برای مرمت پل های تاریخی استان هر کسی به سلیقه خودش اقدام کرده و کارهای صورت گرفته در برخی پل های تاریخی مرمت نبوده بلکه نوسازی پل بوده است.»
بی مهری به پل های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در رابطه با وضعیت پل های تاریخی لرستان گفت: متأسفانه پل های تاریخی استان چند سالی بوده که بسیار مورد بی مهری قرار گرفته اند. بناهای تاریخی همواره نیازمند به مراقبت هستند و نمی شود گفت که یک بنای تاریخی کار مرمت آن تمام شده و نیازی به مرمت ندارد.
اسدی با بیان اینکه پل های تاریخی نسبت به سایر بناهای تاریخی آسیب های بسیار شدیدتر می بینند گفت: این امر به این دلیل بوده که این پل ها در جاهایی واقع شده اند که هم دورافتاده و پراکنده هستند و هم فراوانی و تعداد زیاد آن ها کار مرمت شان را سخت کرده است.
سیلاب هم به پل های تاریخی لرستان رحم نکرد
اسدی با اشاره به قرارگیری پل های تاریخی در مسیر سیلاب ها عنوان کرد: همچنین عبور دام و ریختن فضولات آن ها در پی رطوبت آن رشد درخت و درختچه و گیاه موجب ایجاد مشکلات برای پل های تاریخی می شوند. در برخی مواقع طاق و پایه های پل های تاریخی دچار مشکلاتی سازه ای می شوند که اگر به این مشکل رسیدگی نشود موجب تخریب یا آسیب بیشتر پل می شود.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با بیان اینکه بحث مرمت پل های تاریخی یکی از برنامه های مهم ما در میراث فرهنگی است، تصریح کرد: در این راستا مکاتبات فراوانی داشته ایم به طوری که با وزارت نیرو مکاتباتی صورت داده ایم مبنی بر اینکه خسارت هایی که بابت سیلاب و بارندگی پرداخت می شود شامل پل های تاریخی نیز شود. در این رابطه ما 15 میلیارد تومان به وزارت نیرو اعلام خسارت کرده ایم و در این راستا مساعدت هایی صورت گرفته ولی هنوز از لحاظ تخصیص چیزی دست ما نرسیده است.
مرمت غیراصولی برخی پل های تاریخی لرستان
اسدی با اشاره به مرمت اصولی پل های تاریخی بیان داشت: قضاوت راجع به مرمت پل های تاریخی باید به متخصص آن واگذار شود. در حال حاضر همه مردم کارشناس شده اند و در هر زمینه ای اظهارنظر می کنند. با این وجود هیچ کاری 100 درصد درست و صحیح انجام نمی شود و مرمت بناهای تاریخی نیز مستثنی از این قضیه نیست. وی ادامه داد: کاری درست بوده که کمترین انتقاد را داشته باشد و یا خلاف منشورهای بین المللی نباشد. این دو فاکتور موجب می شود که بگویم مرمت قابل قبولی در بنای تاریخی صورت گرفته است.
وی با بیان اینکه در زمینهٔ پل های تاریخی لرستان طی سنوات اخیر یک سری مرمت ها غیراصولی و برخلاف همان منشورهای بین المللی بوده است گفت: با این وجود این مرمت غیراصولی کم بوده است.
استفاده از مصالح نامرغوب در مرمت بعضی از پل های تاریخی
اسدی با بیان اینکه در برخی مواقع به جای اینکه روی سازه اصلی مرمت صورت گیرد روی نما کار انجام شده است بیان داشت: بعضی از پل ها نیز بعد از مدتی سازه دچار مشکل، ترک خوردگی و یا تغییر شکل شده و نمایی را که انجام شده نیز از بین رفته است. همچنین در برخی از مواقع مصالحی که برای مرمت پل های تاریخی به کار گرفته شده نامرغوب و یا نامتناسب بوده است.
وی با بیان اینک از سال های 86 تاکنون خوشبختانه ضوابط مرمت محکم تر شده است عنوان کرد: شاید مرمت هایی که صورت گرفته به اعتقاد من که کارشناس هستم قابل قبول بوده اما نمی توان گفت بسیار عالی بوده است. مرمت نمای بنای تاریخی باید به گونه ای باشد که مرمت قدیم و یا کار قدیم و جدید در فاصله بسیار کم قابل تشخیص باشد، همچنین اگر از مصالح جدید و غیرسنتی استفاده شود باید برگشت پذیر باشند.
اجرای طرح «نقد مرمت» برای پل های تاریخی لرستان
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان ادامه داد: این امر به این معنی بوده که اگر راه بهتر، مصالح بهتر و یا راه حل بهتری در آینده برای مرمت پیش آمد بتوانیم آن را جایگزین کنیم. برای مرمت پل های تاریخی مهم ترین برنامه ما این بوده که کارهای اساسی در این رابطه انجام شود. از سال 86 تاکنون کارهای بنیادی انجام شده بااین وجود من آن ها را 100 درصد قبول ندارم. در این راستا یکی از برنامه های ما بحث «نقد مرمت» است که به طور مثال مرمت هایی که در 20 سال گذشته انجام شده ابتدا باید گزارش های میدانی و آرشیوی آن ها تهیه شود و سپس آن ها را نقد کنیم.
اسدی با بیان اینکه هر کدام از این گزارش ها و مرمت ها را در چارچوب های خاص مورد نقد قرار می دهیم گفت: هر کدام از این اقدامات گذشته در رابطه با مرمت بناهای تاریخی درست بوده را ادامه دهیم و هرکدام که نادرست بوده و خلاف همه منشورهای مرمتی هستند را حذف کنیم.
حفاظت و رفع خطر اولویتی مهم برای پل های تاریخی لرستان
وی با بیان اینکه ما بیش از 100 پل شناخته شده داریم و 97 مورد نیز ثبت شده اند گفت: در این راستا مرمت پل های تاریخی شاخص استان طی امسال جزو برنامه ما قرار گرفته است. بر اساس پیگیری های صورت گرفته مقرر شده که اعتباری در این رابطه به ما تخصیص دهند. طی امسال به دلیل سیلاب ها آسیب های زیادی به اکثر پل های تاریخی ما وارد شد.
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با بیان اینکه مرمت پل های تاریخی شامل چهار مرحله است عنوان کرد: یکی از این مراحل حفاظت و رفع خطر است. استحکام بخشی یکی دیگر از مراحل مرمت پل های تاریخی محسوب می شود. مرحله تکمیلی یکی دیگر از این مراحل بوده و مرحله آخر نیز مرمت جامع بوده که تمامیت بنا به حالت اول و درست باز گردد. با آسیب هایی که پل های تاریخی دیده اند مرحله حفاظت و رفع خطر جزو اولویت های ما بوده و می خواهیم بیشتر به این موضوع بپردازیم.
بار کمبود اعتبار بر شانه های نحیف پل های تاریخی
وی با بیان اینکه مطالعات و «اسکن لیزرهای» پل های اصلی استان را انجام داده ایم و قابل بازسازی هستند گفت: اما بهتر آن بوده که اگر بخشی از بنا که می تواند به عملکرد خود ادامه بدهد همان بماند و تغییری پیدا نکند. ما 6 پل شاخص و الگوی همه پل ها مانند کشکان، شکسته و ... در استان داریم که احتمال اینکه وارد مراحل دیگری مرمتی غیر از حفاظت و رفع خطر شود وجود دارد اما در مورد بقیه پل ها با توجه به اینکه اعتبارات کفاف نمی دهد و یک سری مسائل بوده حتما باید وضع موجود آن ها را در مرحله اول نگه داریم تا اعتبار لازم برای اجرای بقیه مراحل تأمین شود.
وی با بیان اینکه اعتبارات موردنیاز برای مرمت پل های تاریخی میلیاردی است گفت: برای رفع خطر و حفاظت هر پل حداقل 15 میلیارد اعتبار نیاز داریم و اگر روی پل های شاخص زوم شویم و بخواهیم هر کدام به آرمان های مدنظر برسند میلیاردها تومان اعتبار نیاز داریم. اما آنچه از اعتبارات ملی برای مرمت پل های تاریخی اختصاص یافته 90 میلیون تومان بوده است و این در حالی است که عمده این اعتبار نیز هزینه شده و این روزها صفر می شود.
این سخنان معاون میراث فرهنگی لرستان در حالی مطرح می شود که پیش از این نیز غلامرضا سلیمانی مدیرکل میراث فرهنگی لرستان در نشست خبری خود با خبرنگاران در سخنانی به مرمت پل های تاریخی لرستان اشاره کرده و گفته بود: طی امسال تنها 90 میلیون تومان اعتبار برای مرمت پل های تاریخی لرستان اختصاص یافته است. این در حالی است که برای مرمت این پل های تاریخی ما با کمبود اعتبار مواجه هستیم.
داشته های تکرار نشدنی لرستان را دریابیم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان بیان داشت: برای مرمت هر پل تاریخی به تنهایی در لرستان ما نیازمند 100 تا 200 میلیون تومان اعتبار هستیم و این در حالی است که امسال تنها 90 میلیون تومان اعتبار برای این حوزه اختصاص یافته است.
اسدی معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در پایان با بیان اینکه کمبود اعتبار موجب شده که به یک هزارم اهداف خود در زمینهٔ مرمت پل های تاریخی نرسیدیم گفت: ما در این زمینه به هرجایی که امکان داشته مکاتبه و مذاکره کرده ایم و در این رابطه قول های مساعدی به ما داده اند که اگر این روزها اعتبار برسد با توجه به فصل کاری برای مرمت پل ها می توانیم کاری انجام دهیم که به اهداف خود که همان حفاظت این داشته های تکرار نشدنی بوده برسیم.
