بازآفرینی و خلق مسیرهای پیاده گردشگری در درون بافت تاریخی تهران در کنار تعریف کاربری های متناسب با گردشگری و فعالیت های خدماتی-فرهنگی علاوه بر توسعه گردشگری شهری پایتخت می تواند حفاظت و صیانت از بافت های ارزشمند شهری را ممکن سازد.
شهر یک پدیده اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، تاریخی و جغرافیایی است. برای تحقق گردشگری در این پدیده چند وجهی، شهرها نیازمند رعایت الزامات مشخصی هستند. به ویژه هنگامی که توسعه گردشگری به عنوان استراتژی توسعه شهر مطرح باشد، بستر سازی ها، ایمن سازی ها و زیبا سازی ها بیش از پیش مورد توجه قرار خواهند گرفت.
تهران به عنوان پایتخت کشور و اولین مبدا ورود گردشگران خارجی، در توسعه گردشگری کشور نقش مهمی بر عهده دارد. نقشی که شاید به سبب مدیریت شهری نادرست و افزایش ترافیک و آلودگی های صوتی و تنفسی، بی برنامهگی ساخت و سازها و بی قواره شدن کالبد شهری در کنار بریده شدن درختان و محو باغاتش به عنوان تنها منبع تامین کننده اکسیژن و تنها عامل تعدیل کننده دمای طاقت فرسای تابستانه، این روزها کم رنگ تر نیز شده است. حتی بافت های تاریخی شهر نیز از این دست درازی ها در امان نمانده و فشار سرسام آور بهره برداری ها بر دوش آن ها سنگینی می کند.
ورود گردشگر به شهر یک چیز است و ایجاد رضایت و طولانی کردن مدت اقامت او در شهر امری دیگر. برای اینکه بتوان انگیزه لازم را در گردشگر برای سفرهای مجدد به مقصد مورد نظر فراهم ساخت باید دست به اقداماتی اساسی زد. فضای فعلی بافت های تاریخی تهران به گونه ای است که گردشگر به محض ورود ترجیح می دهد از ان خارج شود. ازدحام، هیاهو، ترافیک، دود، سر و صدا وسایل نقلیه این نیاز را در گردشگر ایجاد می کند که حتما پس از پایان سفرش به ایران برای استراحت و تمدد اعصاب حتما به مسافرت دیگری برود.
یکی از مواردی که همیشه فقدان آن در توسعه گردشگری شهری تهران احساس شده است ایجاد پیاده راه هایی است که برای هدایت مسیر گردشگران باید در نظر گرفته شود. مسیرهایی که به قلب بافت های تاریخی پایتخت می روند و نمایشی از جاذبه های فرهنگی، اجتماعی و هنری پایتخت نشینان اند. مسیری که نه تنها پس از گذشت سال ها هنوز که هنوز است ایجاد نشده بلکه با رشد نامتوازن، کاربری های نامتجانس محیط پیرامونی بافت، ترافیک و آلودگی های شدید جذابیت گردشگری تهران را مخدوش ساخته است.
تعریف مسیر گردشگری برای جذب گردشگر به داخل شهر ضروری است. بستر سازی پیاده روها و احداث پیاده راه ها، حذف مشاغل مزاحم از معابر، روان سازی حرکت پیاده ها، بهسازی منظر شهری، تجهیز بافت قدیمی و تامین امنیت گردشگران در طراحی عرصه های شهری برای گردشگران باید در مدیریت شهری قرار گیرد.
حال که کشور در آستانه جهش به سمت صنعت گردشگری است لزوم توجه به چنین موضوعاتی بیش از پیش حس می شود. متاسفانه جزیره ای بودن سایت ها و جاذبه های گردشگری شهر تهران تنها از طریق تعریف مسیرهایی مشخص و بهینه که امکان حرکت روان و لذت بخش گردشگر را در درون خود مهیا سازد، می تواند خاطره ای خوشایند را برای گردشگر به ارمغان آورد و بازگشت مجدد او را تضمین کند.
مسیرهای پیاده گردشگری به عنوان یکی از اشکال فضای شهری مکان هایی هستند که فعالیت انتخابی گردشگری شهری را در خود جای می دهند. حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابه جایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزشها و جاذبه های نهفته در محیط است. بازآفرینی و خلق مسیرهای پیاده گردشگری با هدف حفاظت از بافت های ارزشمند شهری و رونق بخشیدن به صنعت گردشگری یکی از مهم ترین اقدامات برای باز زنده سازی شهرها به شمار می رود.
اما برای طراحی و ایجاد چنین مسیرهایی باید فاکتورهای بسیاری در نظر گرفته شود. مسیر ایده آل پیاده گردشگری باید از ایمنی و امنیت کافی برخوردار باشد. در طول این مسیر باید کاربری های فرهنگی، تفریحی و فراغتی تعریف شود. سازگاری فرم شهری با کاربری ها وجود داشته باشد. کیفیت ادراک عینی و ذهنی محیط یعنی همان منظر های عینی و ذهنی حفظ شود. یعنی مقیاس انسانی، نمای شهری، مبلمان شهری، تناسبات بصری، پوشش گیاهی، حس زمان، تحکیم پیوند با گذشته و کاراکتر مکان به خوبی در طراحی مسیر در نظر گرفته شوند. علاوه بر این کیفیت محیط کالبدی، کیفیت حسی (از بویایی، شنوایی و حسی) و کیفیت خرد اقلیم مانند میزان آفتاب گیری و سایه اندازی به خوبی رعایت شوند. در نهایت نیز باید تلاش شود تا از میزان آلودگی ها کاسته شود.
در همین راستا دنیای سفر در گفت و گوی اختصاصی با رجبعلی خسرو آبادی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، از اقدامات این سازمان در تحقق توسعه گردشگری شهری استان تهران جویا می شود.
خسرو آبادی در خصوص وضعیت بافت تاریخی تهران می گوید: بافت تاریخی تهران در فشار است. اینکه ما از سنگ فرش کردن خیابان های تاریخی تهران طرفداری می کنیم برای کاهش همین فشار است. به همین منظور هر اقدامی که بتواند سرعت جا به جایی ها و فعالیت ها را در بافت تاریخی تهران کم کند، از نظر ما مطلوب تلقی می شود. کسی نباید فکر کند که چنانچه از میان بافت تاریخی حرکت کند زودتر به مقصد خود خواهد رسید.
وی ادامه می دهد: متاسفانه ترافیک تهران در درون بافت تاریخی شدید است و ما سعی داریم بتوانیم این حجم ترافیکی را کاهش دهیم. بازار تهران درصد بالایی از این حجم ترافیکی را موجب می شود. اعتقاد ما بر این است که اصل بازار باید در اختیار عمده فروشی ها و بنکداری ها باشد. با انتقال درصدی از خرده فروشی های بازار به نقاط دیگر می توان حجم ترافیک را کاهش داد. از طرف دیگر افزایش تعداد افراد در محوطه بازار منجر به افزایش دست فروشان می شود و این خود تردد را با مشکلات بیشتری رو به رو می سازد.
مدیر کل میراث فرهنگی تهران با تاکید بر ضرورت ایجاد محدودیت های ترافیکی و ارتقا کیفیت دیداری از بافت تاریخی شهر بیان می کند: برای کاهش این فشار ترافیکی چاره ای جز این نیست که کاربری های فضای پیرامونی بافت تاریخی را به گونه ای تعبیه کنیم تا خدمات متناسب با بحث گردشگری و بازدید از سایت های تاریخی ممکن شود. به عنوان مثال پیرامون ساختمان کاخ موزه گلستان ساختمان های دولتی بسیاری قرار دارد که از نظر ما باید تخلیه شوند و به موزه یا مجوعه های نمایشی با کارکردهای فرهنگی خدماتی تبدیل شوند. تنها در این صورت می توان برای این بافت ها نیز کارکرد شبانه تعریف کرد زیرا ماهیت کاری ادارات دولتی و تعطیلی انها بعد از ساعت کاری پیرامون بافت تاریخی، شب مردگی را در این محوطه های تاریخی تشدید می کند.
وی ادامه می دهد: میدان مشق، میدان امام خمینی، ناصر خسرو، میدان ارگ، در حقیقت مرز هسته اصلی بافت تاریخی تهران هستند و مسیرهای پیاده گردشگری باید در حدفاصل این مناطق ایجاد شوند. هم اکنون در تهران 15 مسیر گردشگری تعریف شده است و نقشه های آن نیز موجود هست. اما مسیرهایی که گردشگر بتواند به صورت پیاده طی کند فقط در بخشی از خیابان ناصر خسرو وجود دارد.
خسرو آبادی تصریح می کند: از نظر ما این اتفاق باید برای خیابان سی تیر، حد فاصل میدان مشق تا خیابان فردوسی، پارک شهر، خیابان 15 خرداد تا ناصر خسرو پامنار نیز اتفاق بیافتد. در حقیقت همان محدوده ای که در حال سنگ فرش شدن هست و در حال ایجاد محدودیت های ترافیکی است می تواند در آینده سامان بگیرد. همین سنگ فرش شدن ها و بازپیرایی خیابان بهارستان، سعدی و سردر باغ ملی و غیره نیز نتیجه ی دو سال و نیم تلاش بوده است.
وی در پاسخ به اینکه چه عواملی در ایجاد مسیرهای پیاده گردشگری بیشترین سهم را بازی می کنند می گوید: قبل از هر چیزی شهرداری تهران باید در انجام این مهم همکاری کند. دومین موضوع منابعی است که برای تحقق چنین موضوعی باید فراهم باشد. در همین مناطقی که سنگفرش و بازپیرایی شده است، شهرداری تهران بالغ بر 140 تا 150 میلیارد تومان هزینه کرده است. نباید فراموش کرد که تبدیل بافت تاریخی شهر تهران به مجموعه ای منسجم علاوه بر زمان بر بودن هزینه ی سنگینی نیز خواهد داشت.
مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران اضافه می کند: اما دو سال و نیم گذشته ثابت کرد که تعامل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با شهرداری می تواند بستری برای توسعه این گونه بازسازی ها و اصلاحات ایجاد کند. در حال حاضر این تعامل شکل گرفته است اما این تعامل باید توسعه پیدا کند و این توسعه تنها با درخواست مردم به بهره مندی و برخورداری از چنین فضاهایی ممکن خواهد شد. مردم با حضور خود در بافت های تاریخی می توانند مطالبه خود را از شهرداری تقاضا و شهرداری را مکلف به ادامه و توسعه چنین اقداماتی کنند.
