29 مارس 2024 - 13:44
بررسی روند افت و خیز تجارت فرش و دست بافته های سنتی

گره گشایی از تار و پود فرش و صنایع دستی

30 می 2016 - 11:20 dsfr.ir/zg9w9

گره گشایی از تار و پود فرش و صنایع دستی
میثم رودکی - دنیای سفر
غرفه استان خراسان شمالی در نمایشگاه صنایع دستی تهران

در شرایطی فرش از صنایع دستی جدا شده که کارشناسان می گویند در همه جای دنیا سنگ های قیمتی و فرش مربوط به صنایع دستی هستند.

نگاهی به آمار صادرات غیرنفتی سال 1394 نشان می دهد در بین پنج گروه صادراتی، بخش فرش و صنایع دستی با صدور 12 هزار تن به ارزش 333 میلیون دلار، جایگاه آخر را به دست آورده و تنها سهم 0.8 رصدی را به خود اختصاص داده است.

در روزهایی که بیست و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی درحال برگزاری است و غرفه های فرش و گلیم نیز از استان های مختلف در این نمایشگاه حضور دارند، برخی کارشناسان معتقدند یکی از مهم ترین مسائل مربوط به این حوزه، روند صادرات و فروش آن به کشورهای دیگر به شمار می رود که با دشواری هایی روبه رو بود؛ گرچه حالا با پایان یافتن تحریم ها امیدها نیز برای بهبود اوضاع افزایش یافته است.

صنعت فرش به لحاظ ساختار سازمانی از صنایع دستی جدا شده و به اعتقاد معاون صنایع دستی کشور جدایی فرش، سنگ های قیمتی و دیگر اقلام که بعضا نزد این معاونت مدیریت می شوند بزرگ ترین آسیب را به این حوزه وارد آورده، در سال های اخیر حوادث مختلفی را از سر گذرانده است.

نگاهی به وضعیت اخیر فرش

در سال 1388 و پیش از تشدید تحریم ها، ایالات متحده آمریکا بزرگ ترین وارد کننده انواع فرش و محصولات مشابه نظیر صنایع دستی از ایران بود و پس از آن آلمان، امارات و لبنان دیگر واردکنندگان عمده فرش های مختلف از ایران بودند. مجموع صادرات انواع فرش و منسوجات کفپوش ایران در این سال به حدود 516 میلیون دلار می رسید و وزن آن بالغ بر 10 هزار تن بود. این امر به معنی آن بود که هرکیلوگرم از این محصول 51.82 دلار ارزش داشت. در زمینه فرش دستباف نیز ترکیه رتبه اول واردات از ایران را داشت که در سال های بعد آلمان جای این کشور را گرفت و ترکیه به مرور واردات خود را بسیار پایین آورد. پس از ترکیه، آلمان، امارات، برزیل و لبنان مهم ترین کشورهای واردکننده فرش دستباف و سوماک از ایران در سال 1388 بودند.

بین سال های 1388 تا 1393 که تحریم های شدیدتری علیه ایران اعمال شد، نتیجه بر اقتصاد ایران و از جمله بازار این محصول نیز اثرگذار بود. طی این مدت صادرات فرش دستباف و سوماک (یک نوع گلیم) ایرانی که در سال 1390 (2011) به اوج خود رسیده و بیش از 23 میلیون دلار شده بود، تا 15 میلیون دلار در سال 1393 کاهش یافت. از طرفی، صادرات انواع فرش و منسوجات کفپوش تا سال 1390 به 588 میلیون دلار رسیده بود که وزن این میزان صادرات بالغ بر 10 هزار و 590 تن بود، اما از این سال به بعد ارزش صادرات ایران در انواع فرش و سوماک و فرش دستباف به رغم افزایش وزن صادراتی، کاهش شدیدی داشت و تا سال 1392 به 354 میلیون دلار رسید. سپس در سال 1393 تا 153 میلیون دلار سقوط کرد.

همانطور که گفته شد، در سال 1393، صادرات انواع فرش ایران بالغ بر 153 میلیون دلار و وزن صادرات آن حدود 8 هزار و 600 تن بود. از این بین فرش دستباف و سوماک 497 تن را در بر می گرفت که ارزش آن حدود 15 میلیون دلار بود. بزرگ ترین واردکنندگان فرش دستباف در سال 1393، آلمان، دانمارک، امارات متحده عربی، انگلستان و کلمبیا بودند اما از نظر واردکنندگان کلیه انواع فرش و محصولات کفپوش منسوج، کشورهای آلمان، پاکستان، عراق، لبنان، انگلستان و سوئد برترین رتبه ها را داشتند.

علاوه بر این، بهای فرش دستباف و سوماک ایرانی نیز در سال های اخیر تنزل یافته است. میانگین قیمت هر کیلو فرش دستباف ایرانی از 62 دلار در سال 1388 دچار نوسان شد و در نهایت در سال 1390 به 58 دلار رسید؛ اما از این زمان به بعد روندی نزولی را آغاز کرد و به بهای 30 دلار در ازای هر کیلو در سال 1393 تنزل یافت. از طرفی، قیمت فرش ایران به طور کلی شامل انواع گلیم و منسوجات کفپوش، در طول سال های اخیر کاهش یافته و در حدود 30 دلار برای هر کیلوگرم متوقف شده است. قیمت فرش های مختلف از فرش دستباف بسیار کمتر است.

رفع تحریم و ظهور افق های نو در بازار فرش

ایالات متحده آمریکا در سال 1388 (2009) قبل از وضع تحریم های خود علیه فرش ایران، در کل 82 میلیون دلار فرش و انواع کفپوش های منسوج از ایران وارد کرده بود که تنها گلیم، سوماک، کارامانی و فرش های دستباف بالغ بر 362 هزار دلار می شد. بزرگ ترین رقم واردات آمریکا از ایران در فرش و محصولات مشابه نیز مربوط به فرش و کفپوش های بافته شده از مو یا کرک حیوانات بود که از مرز 8/ 81 میلیون دلار می گذشت. این رقم در سال بعد یعنی 1389 (2010) به 85/ 75 میلیون دلار رسید که سهم فرش دستباف در آن نسبت به سال قبل افزایش یافته بود.

با آغاز تحریم های فرش از سوی آمریکا در سال 2010، رقم واردات فرش از ایران توسط ایالات متحده تقلیل یافت و در سال 2011 (1390) به 400 هزار دلار رسید و سهم واردات آن کشور از فرش دستباف نیز قطع شد. در سال 1391 (2012) واردات فرش آمریکا از ایران بار دیگر کاهش یافت و به 234 هزار دلار رسید. این روند در سال های بعد نیز حفظ شد و در 1392 (2013) به 55 هزار دلار و در سال 1393 (2014) به 33.5 هزار دلار تنزل پیدا کرد.

این موضوع بر صادرات فرش ایران به خصوص فرش دستباف اثری منفی داشت. با شنیدن خبر رفع تحریم فرش ایرانی از فهرست تحریم های آمریکا می توان امیدوار بود که این محصول بار دیگر راه خود را به خانه های آمریکایی ها پیدا کند و رشد زیادی داشته باشد؛ زیرا همان طور که اشاره شد قبل از تحریم شدن، تقاضای فرش دستباف نسبت به سال قبل آن دو برابر شده بود. تمام این موارد به شرطی است که به کیفیت این محصولات نیز توجه شود تا بتواند مشتریان قدیمی را دوباره به بازار فرش ایران برگرداند.

دورنمای بازار فرش

هرچند خبرها حاکی از آن است که در شرایط پسابرجام، صادرات فرش به کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا از سر گرفته شده و این می تواند خبر خوشی برای افزایش صادرات این محصول باشد، اما پیش از این سیدرضی حاجی آقامیری، نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف، در گفت و گو با «ایسنا» اظهار کرده است که فرش های صادراتی که برای نخستین بار پس از وقفه ای چندساله به این کشور صادر شده اند، کیفیت چندانی نداشته و از نازل ترین و بی کیفیت ترین نوع فرش ها بوده و به صورت فله ای به آمریکا صادر شده است. این اتفاق و تداوم آن می تواند بر وجهه فرش ایرانی در جهان خدشه ای ترمیم ناپذیر وارد کند و از نظر جنبه های اقتصادی نیز به زیان تولیدکنندگان فرش دستباف در کشور تمام شود.

علاوه بر این در شرایطی فرش از صنایع دستی جدا شده که کارشناسان می گویند در همه جای دنیا سنگ های قیمتی و فرش مربوط به صنایع دستی هستند. همه اینها درحالی است که همراهی ساختاری فرش و صنایع دستی می تواند هم افزایی ویژه ای بین آنها ایجاد کند و به بهبود وضعیت هر دو بینجامد. توسعه صادرات فرش و صنایع دستی به عنوان صادرات غیرنفتی بی شک می تواند در بلندمدت علاوه بر اشتغال زایی رونق اقتصادی را نیز به ارمغان بیاورد.

« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1