امید به آزادی محیط بانان طبیعت ایران، با احیای سنت دیرین قاشق زنی
چهارشنبه سوری، جشنی زیبا و میراثی از ایران باستان است که هر ساله برای پیشواز از بهار در آخرین شب چهارشنبه سال و در غروب آفتاب روز سه شنبه برگزار می شود. این جشن به عنوان پیش درآمد نوروز همیشه و در طول سالیان متمادی در بین اقوام و در شهرهای مختلف ایران با رنگ و لعاب محلی مزین و برپا می شود. جشنی که چه با حمایت دولت همراه باشد یا نباشد، برگزار شده و خواهد شد. اما متاسفانه این نفی دولتی و عدم حمایت درست منجر به تبدیل شدن این میراث ناملموس به پدیده ای شد که دیگر نام و نشانی از اصالت آن برجای نمانده است.
جشنی که شاید در این چند سال گذشته همه خود را برای فرا رسیدن از آن آماده می کنند. اما این آماده سازی نه برای استقبال از این سور کهن و باستانی، بلکه برای گریز و امتناع از آن است. والدین نکات ایمنی را به فرزندان خود گوش زد می کنند و افراد اغلب تصمیم می گیرند در این روز از خانه های خود تنها در صورت ضرورت بیرون بیایند. نوجوانان و جوانان که شوق برپایی این رویداد را دارند، یا اجازه خروج از خانه را ندارند و یا در صدد تبدیل فضای شهری به منطقه جنگی هستند. انواع و اقسام صداها نشان از تنوع ادوات و ابزارالات آتش بازی و ترقه بازی دارد. تنها تعداد محدودی ممکن است آتش روشن کنند و چهارشنبه سوری را آنگونه که باید، به جا آورند.
اما آن چه که فراموش نشدنی است، دلهره و اضطرابی است که بر تمام فضای شهری سایه می افکند. گهگاه اخبار سوختگی، جراحات و صدمات جدی وارده به افراد، کودکان و نوجوانان، شیرینی آغاز سال نو را با تلخی حسرت و پشیمانی در می آمیزد.
چیست آن سنت هایی که از این میراث کهن، رخت بر بسته اند؟
بوته افروزی، فالگوش نشینی، قاشق زنی، کوزه شکنی، فال کوزه، آش چهارشنبه سوری، آجیل مشگل گشا و بسیاری دیگر، آداب و رسوم این شب به شمار می رفته اند که اکنون حتی شاید نام خیلی از آن ها نیز برای ما آشنا نباشند.
زیباترین و شاید قدیمی ترین سنت چهارشنبه سوری آتش افروختن و شادی در کنار آن است. آتشی که همه را به دور یکدیگر جمع می کند و نماد روشنی، پاکی، طراوت، سازندگی، زندگی و تندرستی است. در گذشته های دور، تقریبا در تمام ایران در شب چهارشنبه سوری، توده هایی از بوته خودروی بیابانی جمع می شده و زن و مرد و پیر و جوان در صحن خانه یا در میدانهای عمومی و بر سر چهارسوها و چهارراه های شهری از روی این اخگرهای افروخته یکی پس از دیگری می جستند و در هر پرشی با گفتن «زردی من از تو سرخی تو از من» بیماری ها، ناراحتی ها و نگرانی های سال کهنه را به آتش می سپارند، تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند و در آخر خاکستر ان را نیز از خانه به در می کردند.
کوزه های کهنه ی خود را از بام های خود به پایین می انداختند و می شکستند؛ در کوی و گذر و در پشت دیوار خانه ها فالگوش می ایستادندو به حرف عابران گوش می کردند و با تفسیر آن، پاسخ نیات خود را در می یافتند؛ لُرک، آجیل شور و شیرین مشکل گشا را از هفت نوع ميوه خشک شامل پسته، بادام، سنجد، كشمش، گردو، برگ هلو، انجير و خرماي خشك می خوردند و از شگون و خوش یمنی آن بهره مند می شدند؛ آشی که برای برآورده شدن حاجت و یا بهبود بیماران می پختند تا بیماری آنها به سال بعد نکشد؛ اشعاری که در کوزه ای می ریختند و سپس با بیرون کشیدن آن ها برای یکدیگر فال می گرفتند؛ و قاشق زنی.
قاشق زنی یکی از آداب زیبای چهارشنبه سوری بود که سالها است از یاد و خاطره بسیاری فراموش شده است. فلسفه قاشق زنی کمک و خیرخواهی ایرانی، نکویی و بخشش بی منت بود. کمک به نیازمندان و حاجت مندان در آستانه بهاری دوباره، سنتی نیکو بود که ایرانیان را به نوع دوستی در روزهای جشن و پایکوبی دعوت می کرد. افراد روی خود را می پوشاندند و با قاشق و کاسه ای مسی به در خانه ها می رفتند و بی آنکه حرفی بزنند پی در پی قاشق را بر ظرف می کوبیدند. صاحب خانه نیز اندکی شیرینی، آجیل، برنج و اندکی پول از در نیم باز خانه در کاسه می ریخت و قاشق زنان می رفتند.
قاشق زنی؛ راهکاری برای آزادی محیط بانان کشور
بنا بر گفته های محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، امروز شاید واجب ترین محتاج نیکی‌های ما، طبیعت ایران باشد که سخت مجروح و دردمند شده است. برای درمان آلام بی‌شمارش، صندوقی مردمی موسوم به گنجه پشتیبان زیست بوم ایران شده است. این صندوق اینک می‌کوشد با جلب و جذب کمک‌های مردمی در آستانه نوروز 1395، بخشی از آلام طبیعت ایران و پاسداران سلحشورش را کم کرده و دیه لازم برای آزادی چند محیط بان دربند در زندان‌های یاسوج و کرمان را هم فراهم آورد.
با احیای سنت دیرین و خوشایند قاشق زنی که از سوی فعالان گردشگری مورد حمایت قرار گرفته است می توان با یک تیر، دو نشان زد. از یک سو، هزینه های خرید ترقه ها و فشفشه های چینی را خرج قاشق زنی و نجات محیط بانان دربند کنیم و از سوی دیگر، خسارت های محیط زیستی چهارشنبه سوری را کاهش داده و با مهار آلودگی های صوتی و کم کردن میزان انتشار آلاینده های گازی، این رسم دلپذیر و شاد ایرانی را با آموزه های محیط زیستی همراه سازیم.
امید داریم که امسال، چهارشنبه سوری نه به آن صورت که هر سال برگزار می شد، بلکه به شیوه ای که شایسته این فرهنگ و میراث ارزشمند باستانی است با نمودهای اصیل خود بر پا شود و حفظ و صیانت از میراث ناملموس کشور با نگاهداشت از طبیعت و قدردانی از کسانی که عمر خود را صرف حفاظت ازآن می کنند، گره خورد. با فرا رسیدن سال جدید، امید می بندیم که محیط بانان و حافظان در بند طبیعت این کشور بتوانند آزادی را دگر بار از فراز کوه ها، دشت ها و جنگل های ایران نظاره گر باشند.
