بعد از رفع تحریم ها و از بین رفتن ایران هراسی، ایران در ذهن مردمان بسیاری از کشورها چهره دیگری پیدا کرده است. با مذاکرات طولانی و فشرده تیم مذاکره کننده ایران، حالا ایران می تواند دیده و مقصد تازه گردشگران جهان شود.
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی با اشاره به اینکه «رفع تحریم ها موجب افزایش قابل ملاحظه رزرو تورهای سفر به ایران از سوی شهروندان آمریکایی شده» نوشته است: آمریکایی ها برای سفر به ایران توجهی به هشدار وزارت خارجه مبنی بر خطرناک بودن این کشور خاورمیانه ندارند.
چندی پیش نیز نشریه گاردین در گزارشی با عنوان «سال 2016 کجا برویم؟» به معرفی بهترین انتخاب های گردشگری در سال جاری میلادی از سواحل مرجانی استرالیا تا آفریقای جنوبی و اسکاتلند پرداخت و ضمن پیشنهاد ایران به عنوان یکی از بهترین انتخاب ها برای سفر در سال 2016، همگان را به آشنایی با تاریخ کهن این سرزمین دعوت کرد، هفته گذشته نیز یکی از مسئولان دفتر حفاظت منافع ایران در واشنگتن با اشاره به هجوم بی سابقه گردشگران برای دیدار از ایران در ماه های اخیر گفت که این دفتر تا کنون بیش از 9 هزار روادید برای ورود به ایران صادر کرده است.
همین باعث شد تا کارشناسان و گردشگران ایرانی متوجه فرا رسیدن روزهای روشن گردشگری ایران شوند. برای بررسی فرصت ها و چالش های پیش روی صنعت گردشگری کشور با اشکان بروج کارشناس ارشد جهانگردی و مدرس دانشگاه به گفت و گو نشستیم.
- با توجه به افزایش گردشگر در فضای پساتحریم چالش های صنعت گردشگری را چگونه ارزیابی می کنید و به نظر شما چطور می توان در صنعت گردشگری به توسعه پایدار رسید؟
در حال حاضر بزرگ ترین مشکل نداشتن سیاست کلی گردشگری در دولت است. تا وقتی که گردشگری در اولویت های اقتصادی کشور نباشد و اقتصاد کشور یکی از عناصرش گردشگر نباشد و تا وقتی که مفهوم گردشگر به عنوان جاسوس در کشور مطرح می شود گردشگری این مملکت به نتیجه نمی رسد.
داشتن یک برنامه ریزی و یک نظام جامع گردشگری هماهنگ و یکپارچه در کل کشور از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد نه اینکه شرق یک ساز بزند غرب یک ساز. با وجود یک نظام جامع گردشگری وقتی رئیس سازمان می گوید هدف اصلی ما رشد گردشگری است همه استان ها باید این را بدانند و سرلوحه شان باشد و برنامه داشته باشند. نه اینکه یکی بگوید من دوست دارم بوم گردی کار کنم یکی بگوید من ترجیح می دهم روی فضا کار کنم؛ این می شود عدم یکپارچگی. یکپارچه بودن این است که وقتی یک سیاست می آید می گویند همه باید دست به دست هم دهیم با پتانسیل استان مان و توانایی ها و توانمندی هایمان برویم به سمت و سوی رشد و توسعه زیرساخت گردشگری.
موضوع بعدی بحث نظارت و ضمانت اجرایی برنامه های گردشگری است. به طور مثال برنامه تا ماه سوم باید اجرا شود، نشد توبیخ شوند. صنعت گردشگری صنعتی با ماهیت خدماتی است و اثر تکاثری اقتصادی د ارد و برای همه سودمند است اشتغالزایی و ارزآوری می آورد که گفته می شود صادرات نامرئی. من نمی دانم با چه زبانی باید گفت بی خیال نفت و خودرو شوید بی خیال خیلی چیزهایی که وقت و هزینه از شما می گیرد. در اکثر کشورها گردشگری اولین منبع اقتصادی است حتی امارات که منابع گردشی زیادی ند ارد. برای رسیدن به توسعه پایدار هم در صنعت گردشگری باید مدیرانی با مدیریت پایدار داشته باشیم.
- چرا شما معتقدید که ایران جاذبه گردشگری ندارد؟ در صورتی که کشور ما با قدمت تاریخی ای که دارد میراث ارزشمندی دارد که برای توریست اروپایی شگفت آور است؟
ایران جاذبه گردشکری ندارد اما منابع گردشگری فراوانی دارد. از نگاه مردم عادی و خیلی از مدیران جاذبه آن است که یک چیزی را ثبت کنیم تا مردم را به خود جذب کند. اما در تعریف گردشگری از نگاه سیستم گردشگری جاذبه علاوه بر اینکه مردم را به خودش جذب می کند باید مدیریت و برنامه ریزی داشته باشد. شما دو، سه جاذبه نام ببرید که مدیریت صحیحی داشته باشد. به طور مثال برج میلاد برنامه اش مشخص است؛ می دانی چند وقت سال نمایشگاه دارد.
جشنواره اش مشخص است و مدیریت دارد. اما تخت جمشید مدیریت و برنامه ریزی ندارد، هنوز مسیر حرکتش مشخص نیست، هنوز موزه اش مشکل دارد؛ به هیچ وجه نمی شود اسمش را جاذبه گذاشت. وقتی اسم جاذبه را می آوری ایفل را مطرح می کنند. از راهنمای دم درش از ساعت ورود و خروجش؛ از نوع برخوردی که انجام می شود؛ از نوع مرمت هایی که صورت می گیرد؛ از نوع مسیری که برایشان تعریف می شود؛ از تایمی که وقتی موزه بسته است با نورپردازی مردم را به سمت خودشان می کشند.
- نبود سیستم های بانکی و خدمات بانکداری الکترونیکی که امنیت مالی گردشگر را تامین نمی کند یکی از آسیب های دوران تحریم در ایران است اما در حال حاضر هم ایران از نظر شاخص بانک الکترونیک در بین 149 رتبه 149 را دارد؛ به نظر شما گردشگر با این موانع به ایران سفر می کند؟
بله، نبود سیستم های بانکداری الکترونیک یکی از بزرگ ترین معضلات است. گردشگر در اروپا 500 یورویی دستش باشد هیچکس نمی گیرد، 200 یورویی هیچکس نمی گیرد مگر اینکه یک هتل بروید یک مبلغ زیادی باشد و بگویید من پول درشت دارم می توانم به شما بدهم آن هم با کلی مکافات و گرفتن پاسپورت شاید قبول کنند. پولی جا به جا نمی کنند و تمام معاملات شان الکترونیکی صورت می گیرد وقتی به ایران می آیند کسی که 500 یورو همراهش نیست باید 10 هزار یورو در جیبش باشد چرا چون می خواهد یک هفته در ایران سفر و خرید کند.
یکی از مشکلات ما در خدمات به گردشگر خدمات بانکی است و دیگری بحث توالت که کشوری مثل اتریش یا هلند آلارم می زنند که وضعیت ایران خوب شده تروریستی نیستند ولی برای سفر به ایران قرص ادرار همراه تان باشد چون در ایران وضعیت دستشویی مناسب نیست؛ توالت فرنگی ندارند در نتیجه دچار بحران خواهید شد.
- با وجود قوانین محدود کننده در کشور ما برای توریست ها علی الخصوص محدودیت های حجاب و استفاده کامل از شبکه های ماهواره چطور می توان مخاطب را به ایران جذب کرد؟
یکسری محیط ها روی ما تأثیر می گذارند که رقابتی هستند. محیط خرد و کلان. محیط خرد قابل کنترل ماست و ما می توانیم آن را عوض کنیم مثل همین قانون هایی که خودمان می گذاریم مثلا ماهواره را آزاد کنیم این محیط تحت کنترل است. محیط کلان دست شما نیست و شما تابع آن هستی؛ فقط تحت تأثیر قرار می گیرید مثل همین قانون ویزای آمریکا مثل تحریم هایی که علیه ایران می شود. این محیط خرد و کلان است ولی باید چیزهایی را حذف کنیم که تحت کنترل باشد. می توانیم قانون آمریکا را عوض کنیم؟ خیر حتی آقای ظریف هم نمی تواند. باید فضا را طوری تلطیف کنیم که توریست را با هر اتفاقی که می افتد به سمت گردشگری ایران جذب کنیم.
با وجود قانون ها و محدودیت هایی که برای توریست ها داریم آمار گردشگران در حال افزایش است و هفته پیش 9 هزار آمریکایی تقاضای ورود به ایران را داشتند و موج جدیدی از آمریکایی ها می خواهند به ایران سفر کنند. پس سیاست هایی مثل خنده های ظریف در حقیقت نشان داد که ایران امن است، ایران تروریست نیست و خیلی قصه های دیگر باعث می شود با آن قانون مبارزه مسالمت آمیز داشته باشیم. ما نمی توانیم هیچ وقت قانون حجاب را در این مملکت عوض کنیم نمی توانیم قانون خوردن مشروب را در کشور تغییر دهیم این ها محیط های کلان قانونی ماست نمی توانیم ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم؛ گردشگر نه برای ماندن در هتل به ایران می آید نه برای نوشیدن مشروبات و برداشتن حجاب چون دنبال یک چیز بهتر و خاص تر است اگر یک هفته مشروب نخورد هیچ اتفاقی نمی افتد.
- ارزانی سفر به ایران مهم ترین عامل اقبال جهانی به گردشگری کشور در شرایط کنونی و پس از رفع موانع تحمیلی است با وجود این هتل های ایران در مقایسه با رقبای هم تراز جهانی خود بسیار گران ترند و در مقایسه با رقبای هم قیمت خود خدمات مطلوبی را ارائه نمی دهند؛ این موضوع تا چه میزان در جذب گردشگر می تواند موثر باشد؟
البته گردشگران خارجی برای هتل به ایران نمی آیند و فقط یک جای خوب و تمیز برای استراحت می خواهند ولی ما حتی آن را هم نداریم که صدایشان در می آید. اندازه یک هتل و مهمانسرای دو ستاره هم در هتل ها خدمات نمی دهند. نیروی انسانی یکی از بزرگ ترین مشکلات ماست. به جرات می شود گفت یکی، دو هتل در ایران بیشتر نیست که از نظر نیروی انسانی استاندارد بین المللی داشته باشد. اوضاع ما در بحث هاسپیتالیتی (مهمان نوازی) واقعا خراب است. باید دقت کرد که یک بعد گردشگری سخت افزاری است و بعد دیگر آن بعد نرم افزاری است که باید به آن توجه کرد.
وقتی با مسافرانی که به ایران سفر می کنند صحبت می کنیم همه می گویند که ایران باید به هاسپیتالیتی (مهمان نوازی) توجه کند. در واقع از نظر بسیاری از کارشناسان گردشگری ایران در مهمان نوازی از مسافران و گردشگران خود بسیار خوب عمل می کند حتی بسیاری از کارشناسان گردشگری خارجی گفتند که این میهمان نوازی باید به عنوان یک میراث ناملموس در یونسکو ثبت شود. در واقع همه ما مهمان نوازیم اما آنچه ما به عنوان هاسپیتالیتی در دنیا می شناسیم استانداردهایی است برای ارائه خدمت به گردشگر که هنوز هم که هنوز است لوکس ترین رستوران های تهران و اصفهان حتی توانایی اینکه چطوری از مشتریان خود به درستی و روی قاعده پذیرایی کنند را ندارند.
خارجی ها و گردشگران این ها را می بینند و می نویسند که ایرانی ها خیلی مهمان نواز و خونگرم اند اما از لحاظ خدمت دادن ضعیف اند. حالا این همان دو و سه میلیون گردشگری اند که الان به ایران آمده اند، اگر این جمعیت به 5 یا 6 میلیون نفر برسد این 5 میلیون که برگردند با گفتن اینکه ایران خیلی امن و آرام است اما به لحاظ کیفیت خدمات دهی مناسب نیست و شیوه درست خدمت دادن را نمی دانند دوباره یک تصویر منفی ای از ایران ایجاد خواهند کرد.
متاسفانه حتی در هتل های تهران هنوز استانداردهای جهانی حوزه هتلداری و مهمان نوازی رعایت نمی شود و هنوز نمی دانند که از کدام سمت غذا باید سرو شود، آشغال را چطور بردارند، به توریست دست نزنند. بحث حریم های خصوصی افراد را هنوز نمی دانیم آن هم در برخورد با توریست ها به خصوص آلمانی ها، آمریکایی ها و فرانسوی ها.
- در دوران ریاست آقای مشایی در سازمان میراث فرهنگی عنوان شد که ایران جزوه 5 کشور برتر در زمینه طبیعت و 10 کشور برتر در زمینه میراث فرهنگی و تاریخی است؛ این آمار را قبول دارید؟ آخرین آماری را که جایگاه ایران را در گردشگری مشخص می کند در دست دارید؟
طبق آخرین گزارش انجمن جهانی اقتصاد (World Economic Forum) در حوزه صنعت گردشگری (2015)، شاخص رقابت پذیری ایران در زمینه سفر و گردشگری از بین 141 کشور، رتبه 98 است که نسبت به رتبه 138 سال های پیش رشد خوبی داشتیم!
شاخص رقابت پذیری خود دارای زیرشاخص هایی است که ارزان بودن، داشتن زیرساخت، سلامت زندگی، امنیت، ثبات سیاسی و ... هستند اما ما تنها در شاخص هزینه کم سفر و به صرفه بودن در دنیا اول هستیم. یعنی ایران کشوری ارزان است و ارزش سفر را هم دارد ولی در شاخص رقابت پذیری 98 است.
ایران از نظرشاخص منابع طبیعی برای گردشگری در رتبه 98 از 141 و با امتیاز 2.48 از 10 و از نظر منابع فرهنگی برای سفر در رتبه 37 و با امتیاز 2.59 از 10 است ایران حتی در شاخص رقابت پذیری منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا جزو 10 کشور اول هم نیست. یعنی اینقدر دهم و پنجم نکنید ایران منبع گردشگری زیاد دارد ولی از نظر جاذبه گردشگری که مهم ترین عامل سفر و نیازمند مدیریت و برنامه ریزی است جایگاه بسیار پایینی دارد. شما بروید در سایت یونسکو فقط یک جمله است که ایران با توجه به میراث جهانی ثبت شده و تاریخ و فرهنگ و تمدنی که دارد می تواند جزو 10 کشور اول در حوزه های گردشگری در حوزه فرهنگ باشد. در بحث طبیعی هم از لحاظ منابع طبیعی حتی همین دو آمار را در فرم اقتصادی مشخص کرده که ایران آخر است و این نشان دهنده بی برنامگی و عدم مدیریت در منابع طبیعی، گردشی ماست.
به طور مثال در سایت تفریحی واحه ورزنه که مکانی است با جاذبه های طبیعی برنامه ریزی و مدیریت خوبی صورت گرفته. اقامتگاه و آفروید دارد و از آن پتانسیلی که آنجا وجود دارد به درستی استفاده می شود. البته باید نظارت شود؛ از لحاظ زیست محیطی چک شود، برای مردم محلی شغل ایجاد شده که باید کنترل شود و مشکلات اجتماعی، فرهنگی برایشان پیش نیاید. ولی در بیستون که یک میراث جهانی است برنامه ای جامع وجود ندارد و هنوز یک بروشور فارسی در سایت شان پیدا نمی شود فقط برای نوروز تعدادی بروشور چاپ می شود و تعدادی هم راهنما می آورند که توضیح دهند. باید از مدیران این مجموعه پرسید که می شود مسیر حرکت تان را بگویید؟ فاضلاب توالت های این مجموعه به کجا می رود؟ می شود مسیر خوردن آب و خوراکی را نشان دهید؟ محلی برای استراحت دارید؟ نیمکت تعریف کردید که مردم بنشینند؟ آیا بلیت تان را آزاد می فروشید؟ قیمتش از کجا مشخص می شود؟ اینها مسائلی است که به آن می گوییم برنامه ریزی برای جاذبه های گردشگری که امیدوارم با این افزایش حجم گردشگر به ایران با مدیریت صحیح و برنامه ریزی گردشگری اولین منبع اقتصادی کشورمان شود.
