گلایه های یک کارآفرین و فعال اقتصادی از بروکراسی مناطق آزاد. کیش همزمان با دوبی منطقه آزاد شد اما این کجا و آن کجا؟ منطقه آزاد که جای گردشگر نیست.
منطقه آزاد کیش و دبی با هم ایجاد شد در حالی که کیش آنچنان آزاد و قطب تجاری نشده اما دبی به دلیل عدم بروکراسی اداری پیشرفت فراوانی داشته است. مدیران دولتی و سیستم دولتی با اعمال نفوذ در مناطق آزاد مانع شکوفایی اقتصادی این مناطق هستند به نحوی که دولتی بودن یکی از نقاط ضعفی است که مناطق ازاد را با چالش هایی مواجه کرده است
امروزه مناطق آزاد به عنوان پدیده ای فراگیر و ابزاری برای تحقق استراتژی های توسعه برون نگر با تاکید بر سیاست توسعه صادرات مورد توجه قرار گرفته اند. به طوری که اکثر کشورهای در حال توسعه، به احداث یک یا چند منطقه آزاد مبادرت کرده اند. هدف از ایجاد این مناطق، فراهم کردن شرایط مناسب به منظور افزایش تولید و صدور کالاهای صنعتی از طریق جذب سرمایه های خارجی، ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی، افزایش درآمد حاصل از توریسم، تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز صنایع، برقراری پیوندهای صنعتی با داخل کشور، رشد رفاه اقتصادی و مادی مردم مناطق و سپس منافع ملی است. ایجاد مناطق آزاد در هر کشور را نه به صورت اقدامی مجزا از اقتصاد ملی، بلکه باید به منزله ابزاری برای توسعه صنعتی و بخشی از راهبردهای مکان بر سر توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تلقی کرد.
قدس آنلاین در گفتگو با مهندس ناصر واثقی سرمایه گذار و کارآفرین در مناطق آزاد و فعال اقتصادی به بررسی چالش های پیش روی مناطق آزاد در ایران پرداخته است.
- قوانین تا چه حد در عدم کارآیی مناطق آزاد تاثیرگذار هستند؟
فلسفه منطق آزاد، آزاد شدن از مزاحمت هایی است که برای صادرات و واردات و توسعه اقتصادی در کشور ایجاد شده است از این رو کشورهای مختلف برای تسریع در این موضوع در فکر تاسیس وایجاد منطقه ای هستند که موجب تسریع کار و فعالیت های اقتصادی-تجاری شود تا در انجام کارها و فعالیت های اقتصادی پیشرفت های محسوسی صورت گیرد. مثلا اگر بخواهید یک منطقه نمونه گردشگری در کشور ایجاد کنید و یا منطقه ای را برای سرمایه گذاری خارجی در کشور فعال کنید با مشکلاتی مواجه می شوید که عموما چندین سال به طول می انجامد به نحوی که سرمایه گذار از چنین سرمایه گذاری منصرف می شود. بنده در حال حاضر یک نمونه را از نزدیک می شناسم که برای دریافت مجوز منطقه نمونه گردشگری ده سال تلاش کرده و یقینا سرمایه گذار بعد از ده سال مسلما از چنین فعالیتی منصرف می شود چرا که شرایط اقتصادی در طول یک دهه تغییرات زیادی را به خود می بیند. در حقیقت موقعیت های اقتصادی ماندگار نیستند و نمی توان برای چندین سال انتظار یک روند و استمرار آن را از اقتصاد داشت. مثلا در یک سال ساختن هتل به صرفه اقتصادی است اما نمی توان قطع به یقین گفت که پنج سال آینده نیز چنین مساله ای به صرفه و اقتصادی است. بی تردید شرایط اقتصادی دائما در حال تغییر است از این رو مدیریت و نگاه به توسعه هم باید همزمان با آن و به روز باشد در حالی که پروسه دریافت مجوز و گذراندن هفت خوان قوانین دست و پا گیری که مانع تجارت و توسعه اقتصادی هستند آنچنان پا بر گلوی اقتصاد کشور گذاشته اند که دست و پا گیری قوانین ایران در هیچ جای دنیا مشاهده نمی شود.
- متاسفانه برخی قوانین در ایران کهنه شده و مربوط به دهه های گذشته است و بازنگری در آن می تواند رمز توسعه اقتصادی باشد شما قائل به این موضوع هستید؟
یقینا این گونه است. این قوانین نه تنها برای تجارت و حوزه های مختلف اقتصادی دست و پای سرمایه گذاران و تولید کنندگان را بسته حتی در عرصه های فرهنگی نیز اگر شما بخواهید صاحب امتیاز یک مجله خانوادگی شوید باید از هفت خوان رستم بگذرید آیا به شما مجوز بدهند یا ندهند؟ رد شدن از دالان تنگ و دراز مسولین که اتفاقا نظرات متفاوتی از هم دارند و قوانین را آنچنان دست و پا گیر کرده اند که حتی در حوزه سلامت به شما به سهولت اجازه نمی دهد که یک باشگاه سلامتی برای تندرستی شهروندان راه بیاندازید که هم اشتغالزایی است هم کمک به ارتقای سلامت شهروندان، تاسیس یک کارخانه یا واحد تولیدی در ایران آنقدر سخت است که تولید کننده به جای رفت و آمدها و بالا و پایین شده ها ترجیح می دهد سرمایه اش را در حاشیه امنی بی دردسر چون بانک بگذارد و این مساله یعنی بیکاری؛ آسیب دیدن تولید ملی و رکودی که در حال حاضر سایه بر سر اقتصاد کشور انداخته است. در حقیقت کشورهای مختلف که دچار این معضل بودند به یک نتیجه واحد برای حل این مشکل رسیدند و همگی در یک اجماع به این نتیجه دست یافتند که در گوشه ای از کشورشان منطقه ای را به عنوان منطقه آزاد تجاری قرار دهند تا این منطقه از شرایط بوروکراسی و بیابروهای وزارتخانه ای و امضا دادن ها و ... راحت باشد و اگر قرار است برای یک کار تولیدی یا تجاری ده وزارتخانه اعمال نظر کنند در منطقه آزاد فقط یک موسسه مسوول بررسی چنین کاری باشد بنابراین این منطقه آزاد است یعنی آزاد از بروکراسی اداری و مزاحمت های اداری که رون تصویب سرمایه گذاری، تولید و تجارت را دشورا می کند و در منطقه آزاد تجاری می توان با سهولت بیشتری مجوز کار یا ادامه کار را گرفت. در حال حاضر بسیاری از سرمایه گذارانی که از سرمایه گذاری و ایجاد واحدهای تولیدی و تجاری فراری هستند از دردسرهای مالیاتی و بیمه و دارایی و ... فرار می کنند و از عدم محاسبه های درست و زیان خود می نالند بنابراین به بازارهای امن که تولیدی نیست کشیده می شوند در حالی که اگر منطقه ای عاری از این مسائل ایجاد شود یعنی به سرمایه گذاران بگویند شما در این منطقه آزاد مالیات نپردازید می توانید به راحتی ایجاد اشتغال کنید و تکنولوژی وارد کنید و با سرمایه گذاران خارجی در توسعه و وارد کردن تکنولوژی سهیم شوید مسلما چون ورود و خروج کالا آزاد شده است و این کالاها از گمرک معاف هستند پس برای کارآفرینان یک بهشت ایجاد شده است تا در کنار هم بتوانند با تولید و ایجاد اشتغال و وارد کردن تکنولوژی و فناوری کل کشور را در این عرصه سهیم کنند. وقتی کارآفرینی بتواند فورا ظرف 3 یا 5 روز مجوز بگیرد و ظرف یک ماه کارخانه اش را راه بیندازند مسلما در این زمان و حالت است که می توان گفت اولا یک منطقه آزاد تجاری ایجاد شده و ثانیا آن زمان است که می توان از اقتصاد مطلوب سخن گفت.
- آیا رشد و پیشرفت مناطق آزاد داخلی با کشورهای همسایه قابل قیاس است؟
متأسفانه در ایران تعریف واحد و بین المللی از منطقه آزاد وجود ندارد از هر کسی بپرسید که منطقه آزاد چیست ممکن است تعاریف مختلفی ارائه شود زیرا مشخص نیست که این منطقه آزاد از چه چیزهایی آزاد شده است! متاسفانه همان بروکراسی که در کلان شهرها و همه جای کشور وجود دارد عینا در منطقه آزاد شاید به مراتب سخت گیر تر هم لحاظ شده است علاوه بر وزارت خانه ها باید جوابگوی معاونت ها، شرکت های دولتی و دیگر موسسات هم بود و آن ها باید درباره تداوم و ایجاد فعالیت در منطقه مثلا آزاد نظر بدهند در نتیجه کاری که باید در ظرف 3 روز انجام شود ماه ها طاقت فرسا می شود و سرمایه گذار را پشیمان می کند جالب است که مسولین این سوال را مطرح می کنند که هنوز نمی دانیم چرا منطقه آزاد شکست می خورند. شما نگاه کند کیش همزمان با دبی ایجاد شد آیا کیش کنونی را می توان با دبی یکسان دید؟ با این که دبی خود را آزاد نمی داند و منطقه جبل علی را آزاد می خواند اما چقدر پیشرفت کرده و مناطق آزاد ما مثل کیش، قشم، چابهار همچنان در حال درجا زدن هستند و باز همان بروکراسی اداری همان مدیران دولتی با همان سیستم دولتی در منطقه آزاد جمع شده اند تا سیستم دولتی خود را بر منطقه آزاد اعمال کند بنابراین با صراحت می توان گفت دولتی بودن یکی از نقاط ضعف بزرگی است که مانع رشد مناطق آزاد می شود.
- بنابراین باید گفت مناطق آزاد به شرایط ایده آل خود نرسیده اند و وضعیت فعلی مناطق آزاد قابل قبول نیست؟
اصلا قابل قبول نیست به هیچ وجه. مثلا اگر در مناطق محروم دنبال ایجاد کارخانه باشید امتیازات و مزیت های خوبی به شما داده می شود و استانداری، فرمانداری و بخش داری همه به دنبال کار شما هستند تا کار شما درست شود ارزان ترین وام ها را به شما می دهند در حالی که در مناطق آزاد این مسائل دیده نمی شود. متاسفانه به گونه ای بد با مناطق آزاد رفتار شده که به جرات می توان گفت در حال حاضر مناطق آزاد از داخل کشور به مراتب عقب افتاده تر است در حالی که منطقه آزاد باید منطقه ای برای شکوفایی اقتصاد کشور باشد.
- در حال حاضر بسیاری از کارشناسان مدعی هستند که مناطق آزاد به جای اینکه ارزآوری کنند و در بحث صادرات جدیت بیشتری داشته باشند عمدتا به محلی برای واردات کالاهای خارجی تبدیل شده اند شما در این باره چه نظری دارید؟ همچنین ممکن است به لحاظ فرهنگی شائبه ای پیش بیاید آیا آزادی در تمام زمینه ها باید محقق شود متاسفانه برخی اوقات رفتارهایی در مناطق آزاد دیده می شود انگار این سرزمین جدای از فرهنگ کلی حاکم بر کشور است؟
ببینید اگر منطقه آزاد به آزادی های خاص اقتصادی بین المللی استاندارد برسد یقینا منطقه بی نظیری برای صادرات است، مسلما منطقه آزاد تماما برای صادرات نیست و چرا باید فقط واردات صورت بگیرد اگر مناطق آزاد را به دست افراد خبره بسپارند و خصوصی سازی کنند مسلما صادرات و واردات بسیار مطلوب و برابر با منافع ملی انجام می شود. منطقه آزادی که بنده عرض می کنم فقط از نظر اقتصادی و بروکراسی است؛ منظور ما آزادی در مسائل خلاف شرع و غیرفرهنگی نیست، در منطقه آزاد سایر کشورها مطابق فرهنگ کشورشان رفتار می شود مثلا منطقه آزاد در شانگهای همان فرهنگی است که در داخل چین وجود دارد. در همه کشورها همین گونه است، قرار نیست در مناطق آزاد فرهنگ متفاوتی حاکم باشد فقط از نظر اقتصادی و از نظر بروکراسی باید آزاد باشد.
مسلما اگر مناطق آزاد در دست بخش خصوص قرار گیرد می توان به شکوفایی اقتصادی امیدوار بود. ما نباید اجازه بدهیم سازمان مناطق آزاد از منطقه آزاد پول سازی کند اگر بودجه می خواهند به آن ها بودجه بدهند اما اینکه اجازه بدهند همه زمین های منطقه آزاد را بفروشند پولها خرج رانت و ... شود این گونه باشد هر کجا دلشان بخواهد مناطق آزاد ایجاد می کنند حتما منفعتی برایشان دارد زیرا منطقه آزاد فقط برای سرمایه گذاری و تجارت و تبادل کالاست نه تنها برای مسافرت های خانوادگی و یک ساک خرید و غیره.
- نظرتان درباره گردشگری در مناطق آزاد چیست؟
گردشگری چرا باید بیاید و در مناطق آزاد صورت بگیرد؟
- یعنی گردشگری حذف شود؟
منطقه آزاد یک منطقه اقتصادی است یعنی اگر گردشگر بیزنس من و تاجر باشد باید به منطقه آزاد بیاید. حالا اگر کیش جای زیبایی شده و گردشگری در آنجا توفیق پیدا کرده فرق می کند به نظرم گردشگر باید به مناطق دیگری برود. ایران و این همه محیط زیست و زیبایی از اطراف کوه های سبلان تا شیراز و اصفهان و ... وجود دارد. مثلا منطقه جبل علی در دبی جای گردشگری است یا محلی برای انبار و کارخانه سازی و تخلیه بار و بارگیری. بهتر است بین این مسائل تفاوت قائل شویم و هر کدام را از هم تفکیک بدهیم تا بتوان برای شکوفایی اقتصادی کشور گامی برداشت.
