اخلاق در گردشگری؛ ضرورت توسعه پایدار

گردشگری مبتنی بر اخلاق لازمه موفقیت در توسعه پایدار گردشگری است.

گردشگری واقعیت اجتناب ناپذیر و یکی از چشم اندازهای آینده ساز بشر است. قطعا همانند هر پدیده ای از ابعاد مثبت و منفی برخوردار بوده و به منظور استمرار حیات خود ناچار به کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت است.

برای نزدیکی هر چه بیشتر به پارادایم های گردشگری پایدار، مفهوم اخلاق در کانون توجه ی گردشگری قرار گرفته است تا از یک طرف با محیط زیست، محیط فرهنگی – اجتماعی و از طرف دیگر با جامعه میزبان و فعالان این صنعت در هر بخش به شیوه ای اخلاقی رفتار شود.

اخلاق بخشی از فلسفه است که به نظامند ساختن و معرفی رفتار های صحیح و غلط می پردازد. سه حوزه عمده در مطالعات اخلاق، فرا اخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی است. اخلاق کاربردی، همان چیزی است که فرد موظف است در شرایط یا در حوزه عمل خاص بدان عمل کند. اخلاق کاربردی در حوزه کسب و کار تکامل پیدا کرده است. اخلاق در گردشگری شاخه ای از اخلاق کاربردی محسوب شده و در واقع به وسیله اخلاق، بستری برای مسئولیت پذیری مشترک در گردشگری فراهم می شود.

توسعه ی کنترل نشده ی گردشگری در دهه های 1970 و 1980 بدون توجه به اصول پایداری منجر شد رویکردهایی به کار گرفته شود که تنها درصدد تحقق حداکثری منافع تعداد محدودی از ذی نفعان باشد. پیامدهای ناشی از این نوع نگاه منجر شد، اخلاق در گردشگری بیش از پیش مورد تاکید قرار گیرد.

رسیدن به اصول توسعه پایدار نیازمند توجه به مفاهیم اخلاقی در گردشگری است. در چند دهه ی اخیر نیز گردشگری مسئولانه به عنوان روندی قابل توجه در جهت اتخاذ شیوه های بازاریابی و مصرف اخلاقی در گردشگری مطرح شده است.

گردشگری اخلاقی اما اصطلاحی است جدید و زمانی اتفاق می افتد که مسافرین یک مقصد یا افرادی که قصد توسعه گردشگری در منطقه ای خاص را دارند، به مسائل اخلاقی چون عدالت اجتماعی، حقوق بشر، رفاه حیوانات و حفظ محیط زیست توجه نمایند. در حقیقت گردشگری اخلاقی، تشویق مصرف کنندگان و فعالان صنعت به پرهیز از مشارکت در فعالیت هایی است که از نظر اخلاقی منفی تلقی می شوند.

کد های اخلاقی یکی از شناخته شده ترین جنبه های اخلاق گردشگری اند که برای تضمین گردشگری پایدار و مسئولانه طراحی شده و می توانند راهنمای عمل دست اندرکاران توسعه در مقاصد گردشگری باشند.

در پارادایم پایداری و در راستای حفظ منابع و برقراری رابطه ی برد – برد میان گردشگر و جامعه میزبان، اخلاق در گردشگری مطرح می شود. در توسعه گردشگری عنصر مهمی که اغلب نادیده گرفته شده است، تعهدات و ضوابط اخلاقی است زیرا گردشگری عاملی مهم در تغییرات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی به شمار می رود. در نتیجه، تدوین ضوابط اخلاقی از اهمیتی خاص برخوردار است زیرا گردشگری مبتنی بر اخلاق لازمه ی موفقیت در توسعه پایدار گردشگری است.

معمولا اخلاق به شکل کد های اخلاقی مطرح می شود و به باید و نباید ها می پردازد؛ بدین ترتیب افراد و گروه ها می توانند با در نظر داشتن ملاحظات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی از حداکثر منافع مورد انتظار برخوردار باشند.

با این حال بسیاری از گردشگران پا به سرزمین هایی گذاشتند که هیچ گونه قرابت فرهنگی و تاریخی با آنها نداشته و در نتیجه بسیاری از سنت های جامعه میزبان را نادیده گرفتند؛ برای تامین آب هتل ها از سفره های آب زیرزمینی استفاده کردند و مردم محلی مجبور شدن برای تامین آب مصرفی به کیلومترها دورتر بروند؛ حضور گردشگران زباله های بسیاری را در محل زندگی مردم برجای گذاشت؛ افزایش تعداد گردشگران در منطقه باعث شد تا گونه های حیوانی در معرض خطر شکار شوند و محصولات مورد علاقه ی گردشگران تولید شود؛ و جانوران در معرض انقراض قرار گرفتند. سازمان های متولی گردشگری، ذی نفعان و گردشگران هر کدام بی رحمانه و بدون هیچ تعهدی منابع جامع میزبان را مصرف کردند و همین امر موجب شد تا سازمان جهانی جهانگردی، به عنوان بزرگترین نهاد بین المللی گردشگری در دنیا، کدهای اخلاق گردشگری را در دستور کار خود قرار دهد و بعد از آن تلاش برای متعهد کردن جوامع جهانی به حفاظت از محیط زیست و رعایت اخلاق در توسعه گردشگری مورد توجه سازمان ها و نهاد ها قرار گیرد.

یکی از دغدغه های مهم تا قبل از سال 1999، نبود اصول اخلاق جهانی بود. اما در سال 1999 با هدف ارتقا مسئولیت پذیری و پایداری در گردشگری، کمیته اخلاق گردشگری در سازمان جهانی گردشگری آغاز به کار کرد و کد های جهانی اخلاق گردشگری مطرح شد. کد های جهانی اخلاق در گردشگری مجموعه ای از شیوه های مهم و فراگیر است که با هدف هدایت اقدامات سرمایه گذاران، حکومت ها، مجریان و متخصصین صنعت گردشگری و بازدید کنندگان در راستای توسعه گردشگری با شیوه های پایدار تدوین شده و در ارتباط با مصالح جهانی مانند تجارت مشروع، تامین امنیت و آسایش، توسعه اجتماعی و مسائل بشر دوستانه است.

کد های اخلاقی یکی از شناخته شده ترین جنبه های اخلاق گردشگری اند که برای تضمین گردشگری پایدار و مسئولانه طراحی شده و می توانند راهنمای عمل دست اندرکاران توسعه در مقاصد گردشگری باشند. اما، نکته حائز اهمیت این است که کد های اخلاقی، داوطلبانه و بدون پشتوانه ی قانونی بوده و نوعی از خود کنترلی محسوب می شوند.

کد های جهانی اخلاق گردشگری پنج هدف عمده را دنبال می کنند: تسهیلگر ارتباط بین دولت و سایر بخش های بدنه ی گردشگری است؛ به منظور مدیریت همه جانبه ی اثرات زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی در دولت و صنعت گردشگری ایجاد آگاهی می کند؛ گردشگران را نسبت به رفتار مناسب خود آگاه می سازد؛ برای حفاظت از منابع طبیعی، جامعه میزبان را آگاهی می سازد؛ بخش های دولتی، جامعه میزبان، صنعت و سازمان های مردم نهاد رابه همکاری با یکدیگر تشویق کند.

وجود کد های اخلاق گردشگری به نظامند شدن ساختار گردشگری کشور کمک خواهد کرد. زیرا این کدها بازیگران هر بخش را از گردشگران گرفته تا جامعه میزبان، از تعهدات و وظایف اخلاقی خود آگاه می سازد و با رعایت آنها تجربه ی با کیفیت تری برای طرفین خلق می کند.

کدهای جهانی اخلاق گردشگری در پی آن است تا اصول نهادینه ای را که هم در جوامع میزبان و هم در بین گردشگران منجر به ایجاد رفتارهای بهینه می شوند، گسترش دهد. این کدها توسط سازمان جهانی جهانگردی در ده ماده تدوین شده اند:

مادۀ اول: شناخت و احترام متقابل بین مردم و جوامع

ماده دوم: گردشگری به منزلۀ وسیله ای برای شکوفایی فردی و اجتماعی

ماده سوم: گردشگری به منزلۀ یکی از عوامل توسعۀ پایدار

ماده چهارم: جایگاه میراث فرهنگی در گردشگری و نکات لازم برای بهبود آن

ماده پنجم: گردشگری به منزلۀ فعالیتی سودمند برای کشورهای میزبان و جوامع محلی

ماده ششم: تعهدات گروه های ذی نفع در توسعۀ گردشگری

ماده هفتم: حقوق گردشگران

ماده هشتم: آزادی گردشگران در جابه جایی

ماده نهم: حقوق کارکنان و کارآفرینان در صنعت گردشگری

ماده دهم: اجرای اصول قوانین اخلاقی جهانی برای گردشگری

این کدهای اخلاقی به عنوان منشور کدهای اخلاقی گردشگری سرلوحه ی عمل کشورها در گردشگری است اما کدهای اخلاقی بسیاری در مقوله گردشگری تدوین شده اند که مربوط به کشور و منطقه ی خاصی بوده و با توجه به تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی و فراخور نیازهای آنها تنظیم شده اند.

ایران نیز عضو کمیته کدهای جهانی اخلاق گردشگری بوده و خبرها حاکی از آن است که کد های اخلاق گردشگری کشور ایران تهیه شده است اما تا به اکنون چیزی در این زمینه انتشار نیافته است. در این روزها که توجه رسانه ها به گردشگری ایران جلب و بسیاری از تحریم ها و موانع برداشته شده، انتظار ورود گردشگرانی را می کشیم که به واقع نمی دانند باید چه اصول اخلاقی را رعایت کنند تا شک فرهنگی و اجتماعی کمتری در جامعه شکل گیرد.

وجود کد های اخلاق گردشگری به نظامند شدن ساختار گردشگری کشور کمک خواهد کرد. زیرا این کدها بازیگران هر بخش را از گردشگران گرفته تا جامعه میزبان از تعهدات و وظایف اخلاقی خود آگاه می سازد و با رعایت آنها تجربه ی با کیفیت تری برای طرفین خلق می کند.