عدم نظارت و تعامل سازمان ها و نهادهای دولتی در کنار سودجویی بعضی از افراد، منجر به از دست رفتن بازار گردشگری سلامت کشور شده است.
گردشگری سلامت یکی از انواع گردشگری است که در آن سفر به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از ۲۴ ساعت و کمتر از یک سال صورت می گیرد. در واقع گردشگر سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی خود را به دست آورد.
گردشگری سلامت به سه نوع گردشگری تندرستی، گردشگری درمانی و گردشگری پزشکی تقسیم می شود.
سفر به دهکده های سلامت و چشمه های آب معدنی به منظور رهایی از تنش های زندگی روزمره و تجدید قوا، بدون دخالت پزشک، گردشگری تندرستی است. در واقع گردشگر برای بهره مندی بیشتر از طبیعت شفابخش اقدام به سفر می کند.
سفر به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی (آبهای معدنی، نمک، لجن و غیره) که معمولا برای درمان برخی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی صورت می گیرد، گردشگری درمانی گویند.
گردشگری پزشکی نیز نوعی دیگر از گردشگری سلامت است که مسافر به منظور درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان ها و مراکز درمانی اقدام به سفر می کند.
گردشگری سلامت به سه نوع گردشگری تندرستی، گردشگری درمانی و گردشگری پزشکی تقسیم می شود
به سبب نوع خدماتی که گردشگران سلامت در طول سفر خود دریافت می کنند، درآمد حاصل از این نوع گردشگری بیشتر از سایر انواع گردشگری است. زمانی که مسافر اقدام به سفر می کند، عرضه کنندگان متعددی چون مراکز اقامتی، مراکز پذیرایی، مراکز ارائه کننده خدمات حمل و نقل و نیز سایر عرضهکنندگان، خدمات خود را به گردشگران ارائه می دهند. حال آنکه در گردشگری سلامت به ویژه در گردشگری پزشکی علاوه بر ارائه خدمات ذکر شده، خدمات درمانی نیز به مسافر عرضه می شود.
خدمات درمانی هزینههای متعددی چون هزینه ویزیت، دارو، آزمایش، هزینه های ناشی از حضور همراه بیمار و در صورت لزوم هزینههای مربوط به جراحی و بستری، و غیره را شامل می شود. بنابراین درآمد حاصل از گردشگری سلامت به مراتب بیشتر از سایر انواع گردشگری است.
به سبب نوع خدماتی که گردشگران سلامت در طول سفر خود دریافت می کنند، درآمد حاصل از این نوع گردشگری بیشتر از سایر انواع گردشگری است
در سال های اخیر با توجه به درآمد بالای گردشگری سلامت، کشورهای مختلفی در سراسر جهان در تلاش هستند تا بیشترین سهم را از گردشگری سلامت کسب کنند. طبق گزارش ارائه شده از سوی یکی از موسسات جهانی کانادا، بریتانیا و سنگاپور برترینهای مقاصد گردشگری سلامت جهان هستند.
در سال های اخیر از کشورهای همسایه چون آذربایجان، افغانستان، پاکستان و عراق افراد بسیاری به منظور درمان به ایران سفر کرده اند
کشور ایران علاوه بر این که از نظر جاذبه های طبیعی و تاریخی کشوری غنی محسوب می شود، به لحاظ کیفیت و هزینه های خدمات درمانی نیز وضعیت مطلوب و مناسبی دارد. به طوری که در سال های اخیر از کشورهای همسایه چون آذربایجان، افغانستان، پاکستان و عراق افراد بسیاری به منظور درمان به ایران سفر کرده اند.
مزیت عمده و اصلی کشور ایران در حوزه گردشگری سلامت برتری خدمات تشخیصی و درمانی و نیز هزینه های مناسب درمان نسبت به کشورهای منطقه است
ایران ظرفیت و توانایی های لازم را برای هر سه نوع گردشگری سلامت دارد، اما اغلب گردشگران سلامتی که تا به کنون به ایران سفر کرده اند با هدف گردشگری پزشکی و تا حدودی به منظور گردشگری درمانی بوده است. گردشگران با توصیه و تجویز پزشک جهت بهر مندی از خواص درمانی منابع طبیعی چون چشمه های آب گرم به ایران سفر می کنند.
اما مزیت عمده و اصلی کشور ایران در حوزه گردشگری سلامت برتری خدمات تشخیصی و درمانی و نیز هزینه های مناسب درمان نسبت به کشورهای منطقه است. همین امر دلیل کافی برای حضور گسترده گردشگران از کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای همسایه شد.
از آنجایی که کشور ایران به لحاظ شرایط سیاسی، فرهنگی و مذهبی گزینه های محدودی را برای بهره مندی از در آمد غیر نفتی چون صنعت گردشگری دارد، رشد گردشگری سلامت فرصت مغتنمی برای صنعت گردشگری ایران است.
نکته جالب توجه حضور گسترده گردشگران سلامت از کشورهای منطقه در شرایطی است که هزینهای برای تبلیغات و جذب گردشگران صرف نشده و این اتفاق به صورت خود جوش در کشور در حال شکل گرفتن بود.
متاسفانه عده ای افراد سودجو و زیاده خواه با کوته نگری های خود، منافع کوتاه مدت و شخصی خود را بر منافع بلند مدت و ملی ترجیح دادند. تا دو سال پیش حدود 80 درصد از گردشگران شهر تبریز، گردشگران سلامت بودند که به دلیل قرابت زبانی و فرهنگی اغلب از کشور آذربایجان می آمدند. در این شرایط دلالان در قالب راننده های تاکسی بیماران را از مرز بیله سوار جهت درمان، به تبریز می آوردند. این افراد با دریافت مبالغ نجومی از بیماران خدمات اقامتی، پذیرایی و حتی خدمات درمانی بی کیفیتی را برای گردشگران فراهم کردند.
متاسفانه در این فرصت پیش آمده برای شهر تبریز همه عوامل از جمله عدم نظارت و تعامل سازمان ها و نهادهای دولتی و همچنین سودجویی افراد، دست به دست هم دادند تا تجربه بد و ناخوشایندی برای گردشگران سلامت پیش آید
البته نا گفته نماند که این کوتاهی صرفا از جانب رانندگان صورت نگرفت، بلکه از جانب سایر مراکزی چون داروخانه ها، پزشکان، مراکز رادیولوژی و آزمایشگاهی نیز بود.
این مسائل به مرور زمان موجب بی اعتمادی و نارضایتی مسافران آذربایجان در تبریز شد. به طوری که اکنون تعداد بسیار محدود و ناچیزی جهت درمان از کشور آذربایجان به ایران و تبریز سفر می کنند.
گردشگری سلامت نه تنها در شهر تبریز بلکه در سایر شهرهای ایران چون یزد، مشهد، گیلان، تهران، اصفهان، شیراز و غیره بنا به برتری هایی که در تخصص های مختلف پزشکی دارند در حال رشد و شکل گیری است. اما مهم مدیریت و سامان دهی آن است.
متاسفانه در این فرصت پیش آمده برای شهر تبریز همه عوامل از جمله عدم نظارت و تعامل سازمان ها و نهادهای دولتی و همچنین سودجویی افراد، دست به دست هم دادند تا تجربه بد و ناخوشایندی برای گردشگران سلامت پیش آید.
البته فعالان حوزه گردشگری سلامت دلایل مختلفی را برای از دست رفتن این بازار مطرح می کنند. از جمله این که برخی بر این باورند خود کشور آذربایجان طی چند سال اخیر به منظور جلوگیری از سفر اتباع خود جهت درمان به کشورهای دیگر اقدام به فراهم ساختن زیرساخت های لازم نموده است. بیمارستان های مجهز راه اندازی کرده؛ نیروی انسانی لازم را نیز تربیت کرده و حتی از تبریز نیروهای ماهر را به کار گرفته است.
علاوه بر ترکیه، کشورهای دیگری چون هند، سنگاپور، مالزی، دبی و اردن رقبای ایران در بازار گردشگری سلامت هستند
عده ای حضور کشور ترکیه در بازار گردشگری سلامت را دلیل این امر می دانند. کشور ترکیه نیز همانند کشورهای دیگر به منظور کسب بیشترین سهم از بازار گردشگری سلامت اقدام به فراهم کردن زیرساختهای لازم برای توسعه گردشگری سلامت نموده است. در سال های اخیر ترکیه موفق شده تا با ارائه خدمات درمانی با کیفیت و با هزینه های مناسب بیماران بسیاری را از دیگر کشورها به ویژه از کشور آذربایجان جذب کند.
گردشگری سلامت نه تنها در شهر تبریز بلکه در سایر شهرهای ایران چون یزد، مشهد، گیلان، تهران، اصفهان، شیراز و غیره بنا به برتری هایی که در تخصص های مختلف پزشکی دارند در حال رشد و شکل گیری است. اما مهم مدیریت و سامان دهی آن است.
حضور کشورهایی چون دبی و اردن نیز تهدیدی برای از دست دادن بیماران عرب زبان ایران است که عمدتا از عراق و عربستان به ایران سفر می کردند که البته با لغو روابط دیپلماتیک عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی تا حدود زیادی منتفی است
علاوه بر ترکیه، کشورهای دیگری چون هند، سنگاپور، مالزی، دبی و اردن رقبای ایران در بازار گردشگری سلامت هستند. به طوری که کشور مالزی علاوه بر جذب گردشگران از نقاط مختلف جهان، کشور ایران را نیز بازار هدف خود قرار داده و سالانه عده ای از ایرانیان جهت درمان به مالزی سفر می کنند. حضور کشورهایی چون دبی و اردن نیز تهدیدی برای از دست دادن بیماران عرب زبان ایران است که عمدتا از عراق و عربستان به ایران سفر می کردند که البته با لغو روابط دیپلماتیک عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی تا حدود زیادی منتفی است.
در شرایطی که رقبای ایران برای کسب بیشترین سهم از بازار گردشگری سلامت در تلاش اند، متاسفانه تاکنون اقدام جدی جهت توسعه و ساماندهی گردشگری سلامت از سوی شورای راهبردی گردشگری سلامت صورت نگرفته است
لذا گردشگری سلامت در شهرهای دیگر ایران نیز همچون تبریز در معرض خطر است. آنچه مهم است دستیابی به راهکاری منسجم برای مدیریت فرایند گردشگری سلامت با توجه به تجربه شهر تبریز است. همکاری و تعامل نهادها و ارگان های دولتی و واحدهای خصوصی جهت توسعه اصولی گردشگری سلامت ضروری است.
علارغم حضور گردشگران سلامت از چندین سال پیش در کشور، در فروردین سال 1393 شورای راهبردی گردشگری سلامت با حضور چهار دستگاه اعم از وزارت بهداشت و درمان، سازمان نظام پزشکی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وزارت خارجه تشکیل شد تا سیاست گذاری، برنامه ریزی، نظارت بر فعالان حوزه گردشگری سلامت و تدوین آیین نامه اجرایی دبیرخانه گردشگری سلامت را بر عهده گیرد.
همکاری و تعامل نهادها و ارگان های دولتی و واحدهای خصوصی جهت توسعه اصولی گردشگری سلامت ضروری است
دبیر این شورا دکتر محمد پناهی است و محل آن، در معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
از زمان تشکیل شورا جلسات متعددی برای تنظیم آیین نامه ها صورت گرفته است. این شورا با تعیین معیارها و استاندارها به بیمارستان ها و مراکز درمانی که دارای صلاحیت های لازم، اجازه فعالیت خواهد داد و براساس معیارهای تعیین شده بر عملکرد این مراکز نظارت خواهد داشت. همچنین این شورا در نظر دارد تا دلالان و واسطه های سودجو را حذف و فعالیت آنان را کنترل کند. از جمله برنامه های دیگر این شورا فعال نمودن دفاتر بازاریابی در کشورهای بازار هدف و قیمت گذاری خدمات درمانی برای اتباع خارجی است.
در شرایطی که رقبای ایران برای کسب بیشترین سهم از بازار گردشگری سلامت در تلاش اند، متاسفانه تاکنون اقدام جدی جهت توسعه و ساماندهی گردشگری سلامت از سوی شورای راهبردی گردشگری سلامت صورت نگرفته است.
حال سوال این است که آیا این شورا آیین نامه های مورد نظر را تصویب کرده است؟ با توجه به این که کشورهای رقیب به شدت در تلاش برای جدب بازار هدف ایران هستند، اگر این شورا این آیین نامه ها را تصویب کرده است، چه زمانی اجرا خواهد کرد؟ این شورا چه کشورهایی را بازار هدف قرار خواهد داد؟ و آیا برنامه ای برای بازارهای از دست رفته چون کشور آذربایجان دارد؟ و مهمتر از همه چه برنامه هایی برای رقابت با اقدامات کشورهای رقیب دارد؟