28 مارس 2024 - 19:17

کارگاه مشارکتی را چگونه راه بیندازیم؟

26 دسامبر 2015 - 12:00 dsfr.ir/yl7r6

کارگاه مشارکتی را چگونه راه بیندازیم؟
دنیای سفر
کارگاه مشارکتی، مشورتی و آموزش طرح مدیریت مشارکتی منطقه حفاظت شده گلول و سرانی

مدل های مشارکتی چند سالی است که مورد توجه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و انواع پروژه های ملی و بین المللی بر اساس آن ها انجام می شود. اما یک کارگاه مشارکتی چگونه برگزار می شود؟

آنچه در زیر می خوانید مثالی از آغاز شکل گیری یک پروژه از ابتدا تا رسیدن به اولین کارگاه مشارکتی (کارگاه مشارکتی، مشورتی و آموزش طرح مدیریت مشارکتی منطقه حفاظت شده گلول و سرانی با رویکرد ایجاد پارک صلح و ذخیره گاه زیستکره فرامرزی) است.

پیشنهاد ایجاد ذخیره گاه زیستکره فرامرزی در کوهستان کپه داغ را اولین بار اسکندر گردمردی، کارشناس ارشد اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان شمالی در سال 1387 با همکاری شیرین ابوالقاسمی، بهرام زهزاد، مسعود صانعی، و سهیلا باقری میشنی، در مقاله ای با عنوان «یکپارچه سازی اکورژیون کپه داغ با ایجاد منطقه حفاظت شده فرا مرزی» به سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت محیط طبیعی ارائه داد. با پیگیری های او و پس از برگزاری چندین نشست، تیمی از گروه دیده بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران (مریم عطاریه، محمود بهادری، عباس محمدی) و محمدتقی فرور از موسسه توسعه ی پایدار و محیط زیست (سنستا) با همراهی اسکندر گردمردی، از 20 تا 24 شهریور 1390 سفری به بجنورد و شیروان انجام دادند. در این سفر آنها برای بیان ضرورت امر به گفتگو با مدیران ادارات کل حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، و امور عشایر پرداختند. این تیم همچنین یک بازدید دو روزه از منطقه حفاظت شده گلیل و سرانی داشت و چهار تن از آنان تا قله چوپان که بلندترین قله منطقه است، صعود کردند. سپس نامه ای به ناصر مقدسی، مدیرکل وقت دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست زده و از آن دفتر برای ایجاد چنین اندوختگاهی، درخواست کمک و همکاری شد.

اما گروه در آن سال پاسخ روشنی از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت نکردند تا اینکه  در سال 93 این موضوع از سوی اسکندر گردمردی با همکاری مینا استقامت در مقاله ای با عنوان «Integrated Conservation of Kopet Dag Eco-region in Iran - With a view to feasibility of establishing a Biosphere Reserve/ TBC in collaboration with Turkmenistan» در کنگره جهانی پارک ها در سیدنی استرالیا مطرح و مورد توجه مخاطبین قرار گرفت. پس از آن اسکندر گردمردی با همکاری مینا استقامت، مدیرعامل موسسه زی پاک، این موضوع را پیگیری و حمایت اداره کل محیط زیست خراسان شمالی را برای تهیه پروژه ای تحت عنوان "مدیریت مشارکتی منطقه حفاظت شده گلیل و سرانی با رویکرد ایجاد ذخیره گاه زیستکره ی فرا مرزی (TBR) و پارک صلح (TBPA)" جلب کردند. در ادامه قراردادی بین اداره کل محیط زیست و مهندسین مشاور ایده پردازان توسعه منعقد و ضمن گفتگوهای متقابل قرار شد موسسه زیپاک و انجمن کوهنوردان ایران، مطالعات اولیه و اجرای پروژه را با مدیریت مینا استقامت عهده دار شوند.

در این راستا، ابتدا یک بازدید دو روزه با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست و اداره محیط زیست شیروان در تاریخ 21 و 22 مرداد ماه 1394 از منطقه صورت گرفت. سپس بر اساس نتایج حاصل از این بازدید و مذاکرات صورت گرفته با نمایندگان دستگاه های ذیربط و جوامع محلی منطقه، یک کارگاه مشارکتی-مشورتی-آموزشی از سوی موسسه زیپاک و انجمن کوهنوردان ایران، با حمایت اداره کل حفاظت محیط زیست و استانداری خراسان شمالی در این استان برگزار شد. هدف از برگزاری کارگاه نیز ارزیابی ظرفیت ها و تهدیدهای موجود در مدیریت و حفاظت مشارکتی/همگردانی منطقه حفاظت شده گلول و سرانی با رویکرد حفاظت فرامرزی و ایجاد ذخیره گاه زیستکره تعیین گردید.

در این راستا گفتگو با نمایندگان گروه های عشایری و روستاییان منطقه به منظور آشنایی با مشکلات آنان و دریافت نظرات شان در برنامه کاری قرار گرفت. همچنین قرار شد با حضور شماری از مدیران و مسوولان منطقه، مفاهیمی مانند پهنه های حفاظت شده و ذخیره گاه های زیستکره، هدف از ایجاد این گونه پهنه ها، ارزش تنوع زیستی، و ارزش های خاص و منحصر به فرد کوهستان کپه داغ مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور هماهنگی های لازم برای دعوت از نمایندگان گروه های ذینفع مختلف در روزهای متوالی این کارگاه با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان شمالی، اداره محیط زیست شیروان و سازمان های مردم نهاد استان صورت گرفت.

روز اول کارگاه: بجنورد، استانداری خراسان شمالی

در آغاز، اسکندر گردمردی درباره ی هدف های کارگاه توضیح داد، و سپس معاون استاندار ضمن توضیحاتی اظهار کرد: در گذشته نگاه سازمان حفاظت محیط زیست به مردم از بالا بوده است، اما قرار است که از این پس با مشارکت مردم و به ویژه با استفاده از ظرفیت های مردم محلی، به حفاظت پهنه های طبیعی بپردازیم.

بهزادفر از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان نیز در این نشست گفت: در سند آمایش سرزمین استان، برنامه های توسعه ی روستایی و تقویت معیشت روستاییان، کاهش وابستگی به منابع طبیعی، ارتقای جایگاه منابع طبیعی و محیط زیست، و افزایش سطح منطقه های حفاظت شده به 21 درصد سطح استان تا سال 1410 در نظر گرفته شده است.

عباس محمدی، مدیر گروه دیده بان کوهستان انجمن کوه نوردان ایران (دکا) در یک ارایه با عنوان "منطقه های حفاظت شده، برای زندگی" توضیحاتی درباره ی انواع پهنه های حفاظت شده (از جمله: اندوختگاه های زیست سپهر)، ارزش تنوع زیستی، و ویژگی های منطقه ی کپه داغ که آن را مناسب ایجاد اندوختگاه فرا مرزی می سازد، داد.

مینا استقامت، مدیر عامل موسسه ی زیپاک و مدیر پروژه، جزییات بیشتری را درباره ی اندوختگاه های زیست سپهر و ویژگی هایی که باید داشته باشند در میان گذاشت، و درباره ی چگونگی مدیریت مشارکتی این مناطق توضیح داد. او گفت: هدف از ایجاد اندوختگاه های فرا مرزی، بازیابی توان اکولوژیکی منطقه، بهره مندی پایدار از منابع منطقه، ترویج صلح و دوستی میان ملت ها، ارتقای معیشت مردم محل، و حفظ چشم اندازهای هویت بخش منطقه است. سرفصل مطالبی که استقامت به آن پرداخت شامل موارد زیر است:

- تعریف مدیریت مشارکتی و فواید اجرای آن در منطقه
- بیانیه سازمان ملل متحد در مورد مردمان بومی
- تعریف منطقه حفاظت شده، پارک صلح و ذخیره گاه زیستکره به نقل از مجامع بین المللی
- مشخصات، عملکردها و زون بندی ذخیره گاه زیستکره
- فرایند انتخاب و معرفی کردن ذخیره گاه های زیست کره با توجه به شاخص ها و استانداردهای تعیین شده
- مرور ذخیره گاه های زیستکره موجود در ایران و جهان
- معرفی برنامه انسان و کره مسکون به عنوان نهاد بین المللی مسئول در انتخاب و نظارت بر ذخیره گاه زیستکره
- معرفی شبکه جهانی ذخیره گاه های زیستکره
- ارائه نمونه هایی از پارک های صلح و ذخیره گاه های زیستکره در سایر مناطق دنیا
- معرفی سازمان ها و نهاد های بین المللی مرتبط با محیط زیست و همچنین کنوانسیون ها و پروتکل های زیست محیطی و بررسی تعهدات ایران در ارتباط با توسعه مناطق و ارتقاء حفاظت در آنها به عنوان عضو کنوانسیون های مذکور
- بررسی ماتریس طبقه بندی مناطق حفاظت شده توسط اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت (IUCN) و جایگاه مدیریت مشارکتی در آن
- معرفی پروژه، ضرورت، هدف و ضرورت اجرای آن در منطقه
- معرفی گروه های ذینفع در اجرای پروژه
- چشم انداز منطقه کپه داغ و مناطق حفاظت شده موجود در آن
- ارزشهای تنوع زیستی و فرهنگی و همچنین فرصت ها و تهدیدهای موجود
- ارائه راهکارهای مدیریت مشارکتی و ارتقای منطقه به عنوان ذخیره گاه زیستکره
- ارائه گزارش از بازدید صورت گرفته پیشین از منطقه و نتایج آن
- ارائه پیام های کلیدی در خصوص ضرورت مشارکت گروه های ذینفع در مدیریت مناطق و جمع بندی

مهندس وحید از اداره منابع طبیعی نیز  در این نشست توضیحاتی درباره وضعیت پوشش گیاهی منطقه داد و گفت: در خراسان شمالی 433000 هکتار جنگل وجود دارد که حدود 15000 هکتار آن جنگل هیرکانی و بقیه از نوع جنگل های خشک با گونه  شاخص اورس است. او گفت که تنوع زیستی منطقه چشم گیر است و برای نمونه، چهار گونه اورس، یک ذخیره گاه پسته ی وحشی، و یک جامعه   فندق وحشی در استان وجود دارد.

مریم عطاریه از دکا، در یک ارایه به تشریح تجربه  های خود از یک دوره ی آموزشی سه ماهه در آلمان با موضوع ذخیره گاه  های جنگلی پرداخت و گفت: اندوختگاه  های زیست سپهر، الگویی از همزیستی انسان با طبیعت را ارایه می کنند.

نشست، با شنیدن پاره ای نظرات حاضران و جمع  بندی مطهری مدیر کل محیط زیست استان، در ساعت 13:30 پایان یافت.

روز دوم کارگاه: فرمانداری شیروان

نشست در ساعت 8:30 با حضور حدود پنجاه تن از مدیران و مسوولان استان و شهرستان، شماری از اهالی روستاها، و نمایندگانی از عشایر و سمن های محیط زیستی منطقه آغاز شد.
در نشست این روز، فرماندار ضمن خوشامدگویی و اظهار خرسندی از برگزاری چنین نشست هایی، حمایت مقام  های شهرستان را از طرح  های مربوط به حفاظت محیط زیست منطقه اعلام کرد. محمد درویش، مدیر کل آموزش و مشارکت  های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز درباره  پاره  ای مشکلات طبیعت ایران و لزوم وارد ساختن مطالب محیط زیستی به فضای آموزشی کشور سخن گفت و اظهار امیدواری کرد که با ایجاد ذخیره گاه زیستکره در این منطقه، وضعیت حفاظت بهبود حاصل کرده و مشکلات اقتصادی اجتماعی مرتفع گردد.

مینا استقامت، مدیرعامل زی پاک و مدیر پروژه درباره ی ذخیره گاه های زیستکره و پارک های صلح توضیح داد. وی در ابتدا تعریفی از ذخیره گاه های زیستکره ارائه و در ادامه با بیان فواید این نوع از حفاظت، وضعیت آنها را در جهان و ایران بررسی و سپس فرایند انتخاب و معرفی مناطق را به عنوان ذخیره گاه زیستکره تشریح کرد. او همچنین به معرفی پروژه، تاریخچه، اهداف و وضعیت پیشرفت آن پرداخت و با مرور پتانسیل ها و تهدیدات موجود در منطقه ضرورت احداث ذخیره گاه زیستکره در منطقه کپه داغ را از اولویت های استان دانست. در پایان استقامت ضمن برشمردن فواید ناشی از این طرح، کلیه گروه های ذینفع را برای دستیابی به نتایج مطلوب به مشارکت و تعامل سازنده دعوت کرد.

عباس محمدی از دیگر سخنرانان این نشست بود که گفت: هشیار باشیم تا از واژه "پارک" در عبارت هایی مانند پارک ملی و پارک صلح این برداشت صورت نگیرد که گویا باید در این منطقه ها اقدام به ایجاد تاسیسات تفریحی کرد، او از فرماندار درخواست کرد مراقب باشند تا اشخاصی با عنوان سرمایه گذار وارد موضوع پارک صلح نشوند. در ادامه بهزادفر به عنوان نماینده سازمان مدیریت و برنامه ریزی این نوید را به حضار داد که مذاکرات اولیه برای حضور نماینده جامعه محلی در جلسات برنامه ریزی و تصمیم گیری صورت گرفته است.

نمایندگان اداره کل منابع طبیعی و گردشگری و صنایع دستی نیز در این نشست به پتانسیل های موجود در منطقه اشاره  و برای همکاری در این پروژه اعلام آمادگی کردند. لازم به ذکر است که بیش از نیمی از وقت نشست این روز که تا ساعت 13:30 ادامه داشت، به شنیدن نظرات نمایندگان سمن ها و جوامع بومی منطقه اختصاص یافت.

روز سوم کارگاه: روستای کوسه

این روستا در شمال شهر شیروان (و شمال شهرهای زیارت و لوجَلی و روستاهای پالکانلوی بالا و پایین) در نزدیکی مرز جنوبی منطقه ی حفاظت شده ی گلیل و سرانی قرار دارد. در شمال شرقی کوسه، روستاهای ملوانلو، سیل سپرانلو، زینه دانلو، و نومانلو، و در غرب آن روستاهای نظرعلی و نظرمحمد قرار دارند.

در مسیر حرکت به سوی کوسه، چیزی که بسیار جلب توجه می کرد، فرسایش شدید خاک در دامنه های کوهستانی بود؛ به گونه ای که روی بیشتر دامنه ها آبکندهای عمیق شکل گرفته و سنگ مادر به راحتی به چشم می خورد. همچنین، توده های خاک به ارتفاع چند متر در کنار جاده دیده می شد که ناشی از رانش دامنه ها پس از بارندگی اخیر (و پاک سازی جاده) بود. فقر پوشش گیاهی در این منطقه در دیگر موارد مورد توجه قلمداد می شد.

از ساعت 9 صبح، شماری از عشایر و اهالی کوسه و روستاهای اطراف که از طریق اداره محیط زیست شهرستان شیروان، دهیاران، محیط بانان و دیگران در جریان برگزاری کارگاه قرار گرفته بودند، به مسجد روستا آمدند. در ساعت 10 حدود 70 مرد و 15- 10 زن و چند بچه به مسجد آمدند و کارگاه شروع شد.

در آغاز، مهندس خالقی رئیس اداره محیط زیست شهرستان شیروان، ضمن خوشامد گویی به تشریح وضعیت منطقه و سوابق اجرایی در آن پرداخت و توضیح مختصری از پروژه پیش رو به حضار ارائه داد. سپس رئیس اداره منابع طبیعی و بخشدار منطقه به ارایه سخنرانی و بیان ضرورت های اجرایی در منطقه پرداختند. رئیس اداره منابع طبیعی همچنین درباره وضعیت چرای دام در منطقه و همچنین عدم تطابق مجوزهای چرای دام و همچنین تعداد دام مجاز با واقعیت های موجود در منطقه توضیحاتی ارائه داد.

در ادامه مینا استقامت، مدیرعامل زی پاک و مدیر پروژه گفت: ما (نمایندگان سمن ها) مامور دولت نیستیم و فقط قرار است که با کمک و راهنمایی شما راه حل هایی برای حفاظت منطقه و بهبود معیشت در منطقه پیدا کنیم. وی یادآور شد که دولت در بسیاری از موارد با مشکلات و پیامدهای ناشی از سوء مدیریت برخورد کرده و به این نتیجه رسیده است بدون کمک و مشارکت مردمی به نتایج و دستاوردهای مورد انتظار نخواهد رسید. او اظهار امیدواری کرد با ایجاد ذخیره گاه زیستکره و همکاری و مشارکت کلیه گروه های ذینفع، مشکلات معیشتی برطرف شود و از این طریق وضعیت محیط زیست منطقه بهبود یابد. استقامت همچنین به معرفی کلیه گروه های ذینفع در منطقه پرداخت و جوامع بومی و محلی را به عنوان گروه ذینفع اصلی در این منطقه معرفی کرد که حقوق عرفی آنان بر منابع، در مجامع بین المللی به رسمیت شناخته شده است.

عباس محمدی نیز با اشاره به طرح پیشنهاد شده برای ایجاد یک منطقه ی حفاظت شده ی مشترک بین ایران و ترکمنستان، حفاظت از مرتع و جنگل و جانوران منطقه را از اولویت ها و اهداف طرح دانست و گفت:  تنها در این صورت است که ضمن حفظ زیبایی کوهستان، شما نیز میتوانید زندگی بهتری در این جا داشته باشید. او تاکید کرد: ما فقط با راهنمایی و کمک شما می توانیم این کار را انجام دهیم.

جعفری از اهالی کوسه که سال  ها در این روستا آموزگار بوده و هم  اینک نیز از فرهنگیان شیروان است، به زبان کرمانجی هدف از طرح ایجاد ذخیره گاه فرا مرزی را تشریح کرد و همچنین گزارشی از وضعیت پیشرفت فعالیت های مرتبط با جمع آوری و بازیافت زباله ارائه داد و از مردم خواست در این حرکت همکاری کنند.

سپس با ارائه توضیحات لازم از سوی مینا استقامت و مریم عطاریه، حاضران به چهار گروه تقسیم شدند و کاغذهایی در میان آنان پخش شد تا روی آن نقشه ی منطقه را بکشند و روستاها، عارضه  های طبیعی و پدیده  های شاخص را مشخص سازند. رسم نقشه جغرافیایی روستا با كمك اهالی، موجب می شود اعضای محلی با منابع روستا به خوبی آشنا شوند و منابع و ظرفیت های اجتماع محلی را برای اقدامات خود در جهت توسعه آن، شناسایی نمایند. این تكنیك به ویژه در نیازسنجی و تأمین منابع بسیار قابل استفاده است.

همچنین از آنان خواسته شد در کاغذهای کوچک تر، مشکلات خود و منطقه  شان را بنویسند و پیشنهادهایشان را ارایه دهند. تسهیلگران (مینا استقامت، مریم عطاریه، افسانه جدیدی، فرهنگ میرزایی، عباس محمدی و اسکندر گردمردی) هم در جمع اهالی به فرآیند ترسیم نقشه و گردآوری نظرها و پیشنهادها کمک می کردند و یادداشت بر می داشتند. در ادامه یکی از نقشه های مشارکتی تهیه شده، توسط نماینده گروه ترسیم کننده از جامعه محلی برای حضار ارائه شد.

در طول برگزاری این نشست، هریک از افراد شرکت کننده که تمایل به صحبت داشتند نیز برای ارائه نقطه نظرات و دلگویه های خود به پشت تریبون دعوت شدند. در این میان، نماینده امور عشایر شهرستان، استاد دانشگاه گرگان از اهالی روستای کوسه، کارشناس اصلاح نژاد اهل شیروان، نمایندگان سازمان های مردم نهاد و سایر نمایندگان جوامع بومی و محلی از روستا ها و طوایف مختلف به ارائه سخنرانی و بحث و تبادل نظر در جمع پرداختند.

این نشست بعد از ناهار و نماز نیز تا رسیدن به نتایج مورد انتظار ادامه یافت. نکته ی در خور توجه، استقبال اهالی از کارگاه و مشارکت فعال آنان در کار بود. پس از حدود دو ساعت، تعداد زیادی یادداشت از اهالی دریافت شد و نکته هایی تسهیلگران از یادداشت ها برداشت کردند. در زیر، خلاصه ای از  مشکلات منطقه از نظر اهالی محل، و همچنین چند پیشنهاد که از سوی اهالی یا دیگران داده شد، نقل می شود (بدیهی است که هر یک از این مشکلات می تواند فقط مساله ی شخص بیان کننده باشد و همه گرفتار آن نباشند. همچنین ممکن است مشکلاتی وجود داشه باشد که در اینجا ذکر نشده است.):

مشکلات منطقه

• نه گوسفند داریم و نه باغ و کشتزار، و زندگی مان با سختی بسیار (فقط با اتکا به یارانه ی نقدی دولت) می گذرد [سخن چند فرد سالخورده].
• 25- 20 تا گوسفند داریم که از آن ها 5 تا بره در سال برداشت می کنیم و با فروش آن ها در حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان به دست می آوریم؛ آیا با این پول، یک خانوار می تواند زندگی کند؟!
• اداره ی منابع طبیعی (یا محیط زیست؟) به ما (عشایر) سه ماه اجازه ی حضور در منطقه ی گلیل را  می دهد، و چهار ماه هم می توانیم در اطراف مراوه تپه مستقر باشیم، پنج ماه دیگر را کجا باید زندگی کنیم؟
• مراتع اطراف روستاها بسیار فرسوده شده و توان خوراک دهی به دام ها را ندارد.
• یونجه کاری مان پیر شده و پول کافی برای تجدید کاشت آن نداریم.
• زمین کشاورزی داریم، اما کار کشاورزی سوددهی ندارد.
• توان مالی برای راه اندازی دام داری صنعتی نداریم.
• اداره ی منابع طبیعی، اجازه ی کاشت یونجه و دیگر فعالیت های کشاورزی (در عرصه ی مراتع) را نمی دهد.
• کنسانتره (خوراک دام) کیلویی هزار تومان است و یونجه ی خشک کیلویی هفتصد تومان، اما پشم را کیلویی هزار تومان می خرند و گوسفند زنده را هر کیلو زیر ده هزار تومان!
• تبعیض وجود دارد؛ به عده ای برای چرای دام (در خارج از فصل) اجازه می دهند و به بعضی دیگر، نه.
• اجازه ی ساخت خانه در باغ یا زمین کشاورزی نمی دهند.
• پوشش بیمه ای برای جبران خسارت هایی که گراز به کشتزار و باغ، یا گرگ به گوسفندان  وارد می سازد، وجود ندارد.
• سد گلیل در جایی ساخته شده که محل چادرهای ییلاقی چند خانواده ی عشایری بوده و با آبگیری سد، این چادرگاه غرق شده است. هم اینک، این چند خانواده با از دست دادن چادرگاه عرفی خود با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند.
• جاده ای که برای دسترسی به ساختگاه سد گلیل ساخته شده، سبب ساده سازی دسترسی به منطقه و افزایش شکار غیرمجاز و ریخت و پاش زباله از سوی گردشگران شده است.
• روستاها در زمینه ی آب آشامیدنی سالم، برق برای شماری از خانه ها، پوشش اینترنت، جاده ی مناسب، سوخت، و سالن ورزش کمبود دارند. شماری از جوانان، حتی با داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی بی کار هستند و شماری از افراد پیر، پوشش بیمه و تامین اجتماعی ندارند.
• چندی پیش یک تعاونی در روستای کوسه تاسیس می شود، اما (به دلیل کمبود اعتماد کافی در میان اعضا، یا تامین نشدن آوردی که دولت می بایست تامین می کرد؟) منحل شده است.

- دامداری و کشاورزی در این منطقه به تهدید تبدیل شده است.
- درآمد منطقه حداقل (صفر) است. مهاجرت های وسیع برای انجام شغل های پست انجام می شود زیرا توان مردم منطقه فقط محدود به دام داری شده است.
- وام های اختصاص یافته که با بهره زیاد پس گرفته می شود، برای هدف اولیه و مربوطه اختصاص داده نمی شوند
- تعاونی ها کارآیی لازم را ندارند. سال هاست که تشکیل شده ولی به سرانجام و نتیجه نرسیده است.
- جوانان و بیکاری: عشایر فقط دامداری و کشاورزی را بلد هستند و محل درآمد دیگری ندارند و آن هم دیگر پاسخ گو و سودده نیست.

عبدا... عاملی:
- تعداد گوسفند مجاز برای عشایر، کم تعیین شده است و پاسخ گوی نیاز خانوار نیست.
- ما در قسمت شمالی روستای کوسه، مرتع قابل توجهی داریم که یک چشمه ی کم آب دارد. اگر جهت ذخیره سازی آب اقدام شود، کمک حال خوبی برای عشایر و گل ایل است.
- کل دهستان جیرستان دارای یک سالن عشایری است که آن هم 3 سال است به حالت نیمه تمام رها شده است.

اسحق عطارودی، علی روان فر: تعداد مجوز دام های گلول و مراوه تپه با هم اختلاف دارند (با مازاد چه کار باید کرد؟). روستای کوسه 9 گله داشت که الان 4 گله بیشتر ندارد.

نظر علایی: در داخل زمین های گلول 6 هکتار زمین دارد. به همسایه ها اجازه کاشت دادند ولی به ایشان ندادند (البته کاشت یونجه یک بار است که همسایه ها هنوز برداشت می کنند و تضمینی نیست که به آن ها دوباره اجازه کاشت بدهند)

جمعی از عشایر: سهمیه دام عشایری در سر ماه می سوزد

امیر حسن زاده و یوسف علی جمشیدی: مجوز ممیزی دام به ما تعلق نمی گیرد، از بچگی هم از عشایر بوده.

علی کرامت زاده: اهمیت این طرح در توجه به محیط زیست و نقش اساسی آن در رسیدن به توسعه پایدار و کشاورزی پایدار در منطقه است. پایداری اقتصادی یکی ا اصول اساسی آن است. در این طرح، رسیدن کشاورزان و دامداران منطقه به درآمد مکفی و پایدار، چگونه دیده شده است؟

مزیت اصلی این طرح، علاوه بر حفاظت از محیط زیست، بر رفاه بومیان منطقه می باشد (اشتغال زایی، سرمایه گذاری و ...)

عطارودی:
- هر کسی که معرف داشته باشد، می تواند به راحتی در منطقه چادر بزند.
- گردشگران به شدت در منطقه تخریب می کنند (خصوصا در ماه اردیبهشت)، اما پرداخت جرایم تخریب برای جامعه محلی است

پیشنهادهای ارائه شده
(مطرح شده از سوی اهالی محل و چند تن از دیگر حاضران در کارگاه)

• دولت و بانک ها به کشت یونجه و تاسیس دام داری صنعتی کمک کنند.
• دولت با نرخ مناسب (و دادن یارانه) گوسفند و شیر و پشم و دیگر محصولات دامی را بخرد تا دام داران مجبور به گرفتن قرض با سودهای کمرشکن نشوند.
• با یک آموزش ساده و اصلاح روش تغذیه ی دام، می توان بره گیری از میش ها را که اکنون در حدود 60- 50 بره از هر یکصد میش در سال است، به حدود 90- 80 بره و حتی به بیش از یکصد بره رساند (در یک ایستگاه تحقیقاتی دام در شیروان، روی این موضوع کار کرده اند). بره گیری بیشتر، می تواند بازده گله های گوسفند را با حذف گوسفندهای بالای یک سال، بالاتر ببرد و فشار بر مرتع را کم کند و موجب افزایش درآمد دام داران شود.
• کاشت گیاهانی که به آب کم نیاز دارند و محصولات گران قیمت دارند (زعفران، گیاهان دارویی،...) با کمک دولت توسعه یابد.
• به ترویج روستاگردی و طبیعت گردی کمک شود.
• امکانات خشک و بسته بندی کردن بهداشتی و بازارپسند میوه های محلی فراهم، و روش های تهیه ی محصولات ارگانیک معرفی شود تا اهالی بتوانند محصولات خود را به قیمت خوب بفروشند.
• از ورود علف چینان غیربومی که در فصل بهار گیاهان دارویی منطقه را به یغما می برند، جلوگیری شود. دستگاه های دولتی می توانند برای این کار، با دادن حکم به نمایندگان اهالی منطقه، از نیروی محلی استفاده کنند.
• روش های تولید پوسال (کمپوست) در منطقه ترویج شود تا هم مشکل دفع پسماند کم شود و هم به کشاورزی کمک شود. ممکن است پوسال و کود اضافه را بتوان به قیمت خوب به فروش هم رساند (مثلا در بسته بندی های مناسب).
• تعاونی های محلی با کمک بانک های دولتی یا حمایت استانداری و... برای حمایت از طرح های اقتصادی تاسیس شود.
• از گردشگران، ورودیه دریافت شود و به آنان تکلیف شود که پسماندهای خود را بازگردانند.

- تشکیل شوراهای تخصصی جدید و ایجاد منابع معیشتی جدید
- کارآفرینی
- پیش گامی دولت در ارایه آورده برای وام توسعه پایدار (9برابر دولت / 1 برابر مردم) – تشکیل تعاونی تا 200 خانوار روستایی با تشکیل کامل ساختار هیأت مؤسس
- امکانات اولیه زندگی برای عشایر و روستاییان فراهم شود.
- آموزش مرتبط با گیاهان دارویی
- آقای خرده مینا (کوسه)؛ تشکیل کارگروه تخصصی بررسی مشکلات از بخشدار و تحصیل کرده های منطقه، دهیارها، شوراها، معتمدین محل
- بصورت الگو و پایلوت طرح هایی مثل زیاد شدن زاد و ولد اجرا شود (میش کوردی)، سپس بین سایر خانوارها توسعه داده شود.
- امکان راه اندازی کارگاه های مختلف غیر از دام داری وجود دارد مثل ریخته گری، کابینت سازی، نجاری، کارگاه ها نباید فقط به طبیعت وابسته باشند.
- پیگیری کار مربوط به تعاونی برای احیا و یا تشکیل صندوق خرد محلی
- معیشت های جایگزین (با توجه به پتانسیل های منطقه) مثل توسعه اکوتوریسم و کارآفرینی
- تولیدات محلی را می توان گسترش داد و برای آن ها بازاریابی کرد. محصولات محلی را می توان در بسته بندی مناسب و بصورت یک محصول نهایی با کیفیت خوب ارایه کرد.

جمع بندی

هم مدیران استانی و شهرستانی، و هم سمن های منطقه و مردم محلی، استقبال خوبی از فکر ایجاد "اندوختگاه فرا مرزی زیست سپهر" در منطقه ی کپه داغ داشتند. همه با اندیشه ی حفاظت از محیط زیست و همزیستی پایدار انسان و طبیعت موافق اند (اگرچه شاید شیوه های عملی آن را خوب نشناسند) و به نظر می رسد که پتانسیل محلی بسیار خوبی برای جلب مشارکت مردم در شکل دادن این اندوختگاه وجود دارد.

1