اما و اگرهای بسیاری در رابطه با اقدامات کمیته طبیعت گردی در خصوص اقامتگاه های بومی و نیز در مورد آیین نامه تصویب شده، نحوه درجه بندی اقامتگاه ها و نیز وام وعده داده شده برای احداث اقامتگاه بومی مطرح هست.
اقامت به عنوان یکی از مهم ترین بخش های صنعت گردشگری همیشه مطرح بوده و هست اما در سال های اخیر اقامتگاه های بومی به عنوان یکی از اشکال جدید اقامتی محبوبیت بیشتری را نسبت به سایر انواع اقامتگاه ها کسب کرده و به شدت مورد استقبال گردشگران ورودی واقع شده اند.
در این اقامتگاه ها گردشگران می توانند علاوه بر اقامت در خانه ای بومی، غذای محلی، صنایع دستی محلی و رویدادهای محلی را تجربه کنند.
اقامتگاه های بوم گردی برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی اقامتگاه های بوم گردی در سال 1394 در خلیج ماهو در جزایر ویرجین آمریکا مطرح شد.
طبق تعریفی که سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری از یک اقامتگاه بومی ارائه می دهد، این اقامتگاه ها در محیط های طبیعی با رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه احداث شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعت گردان را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده در محیط های طبیعی فراهم می کنند.
این اقامتگاه ها همچنین به عنوان یکی از الگوهای توسعه پایدار طبیعت گردی سبب ارتقا و توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت سرمایه گذاران بومی می شود و با ایجاد فرصت های شغلی جدید در مناطق بومی از یک طرف به رشد اقتصادی و بهبود معیشتی جامعه بومی کمک کرده و از طرف دیگر از رشد بی رویه مهاجرت به شهرهای بزرگ جلوگیری می کند.
اقامتگاه های بوم گردی باید کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد کنند، کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطراف بگذارند، متناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شوند. علاوه بر این از روش های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی استفاده کنند و میزان مصرف آن را کاهش دهند. به منظور دفع پسماندها و پساب ها نیز باید از سیستمی کارآمد بهره مند باشند و از همه مهمتر به توسعه پایدار منطقه کمک کنند.
اشکان بروج فعال و پژوهشگر در حوزه اقامتگاه های بومی، در مصاحبه با دنیای سفر به تقسیم بندی اقامتگاه های بومی بر اساس محیط جغرافیایی اشاره کرد و گفت: بوم کلبه ها نوعی از اقامتگاه های بومی در محیط های روستایی و طبیعی هستند. دسته دوم اقامتگاه های بومی سنتی هستند که در محیط های شهری و بافت تاریخی شهر واقع اند و با معماری منطقه سازگارند. نوع سوم نیز با نام اقامتگاه های عشایری تجربه اقامت در چادرهای عشایری را برای گردشگران فراهم می سازند.
وی در ادامه دسته بندی دیگری بر اساس کارکرد اقامتگاه های بومی ارائه داد. در این دسته بندی اقامتگاه های بومی به سه نوع اکولوژ، اکوکمپ و اکوهتل تقسیم می‌شوند. واژه اکو در هر سه نوع اقامتگاه بومی بر رعایت معیارهای زیست محیطی تاکید دارد. اکولوژها بوم کلبه هایی هستند که در محیط های روستایی و طبیعی فعالیت می کنند. اکوهتل ها، هتل های سنتی هستند که در بافت تاریخی شهر قرار دارند و ملاحظات زیست محیطی در آن رعایت می شوند. سازه اکوکمپ ها بر اساس چادر است و برخلاف اکولوژها یا اکوهتل ها در آن ها از مصالح ساختمانی چون گل و آجر و خشت و .... استفاده نشده است.
اشکان بروج بیان می کند: هتل بوتیک ها متفاوت از اکوهتل ها و یا اقامتگاه های بومی سنتی هستند. هتل بوتیک ها در ساختمانی با معماری خاص مثل قلعه، غار و یا بافت تاریخی و سنتی در بالاترین سطح کیفیت، خدمات ارائه می دهند. در این هتل ها پرسنل و تمامی کادر هتل آموزش لازم را برای ارائه خدمات می بینند. معمولا این هتل ها در درجه بندی جزو هتل های 5 ستاره محسوب می شوند و انجمن جامعه هتلداران ایران بر فعالیت این هتل ها نظارت و ارزیابی دارد. هتل لاله صخره ای کندوان و هتل سرای عامری ها در کاشان از جمله هتل بوتیک های فعال در ایران هستند.
در حال حاضر در سطح کشور در استان های مختلفی از جمله اصفهان، فارس، خوزستان، گلستان، جزیره قشم و چادرهای عشایری شاهسون در استان اردبیل انواع مختلفی از اقامتگاه های بومی فعالیت می کنند.
متاسفانه علی رغم فرصت ناب ایجاد شده برای صنعت گردشگری ایران، این اقامتگاه ها با چالش های اساسی مواجه هستند. میزان پذیرش فعالیت اقامتگاه های بومی از سوی مردم محلی، مشارکت دادن آنان و نیز بهره مندی اقتصادی مردم محلی از فعالیت اقامتگاه ها مساله مهمی است که در صورت غفلت از آن، طرح اقامتگاه های بومی با شکست مواجه خواهد شد. اغلب در مواردی که اقامتگاه توسط افراد غیرمحلی و یا حتی در مواردی که اقامتگاه توسط افراد محلی مدیریت می شود اما ارائه خدمات و منفعت اقتصادی ناشی از آن تنها به صورت انحصاری توسط اعضای خانواده و نزدیکان آنها کسب می گردد، موجب نارضایتی مردم محلی می شود.
به نظر می رسد دلیل شکست طرح اقامتگاه های بومی در استان خراسان شمالی همین امر است.
این کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی در توضیح شبکه خوشه سار بوم گردی گفت: گروهی از گردانندگان اقامتگاه های بومی در سراسر کشور گرد هم آمده اند و شبکه ای را تشکیل داده اند تا ضمن فعالیت مستقل خود تجربه های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. اعضای این شبکه انجمنی را تشکیل دادند تا بدین ترتیب بتواند مشکلات خود را حل و خواسته های خود را پیگیری کنند.
«اداره کل نظارت و ارزیابی خدمات گردشگری» و «دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری» نیز آیین نامه ای با عنوان «شرح مشخصات و ضوابط ساخت، بهره برداری و درجه بندی اقامتگاه های بوم گردی کشور» را تنظیم کرده که براساس آن نحوه بهره برداری و درجه بندی اقامتگاه های بوم گردی مشخص شده و برای احداث اقامتگاه های بومی صدور مجوز و اعطای وام از سوی سازمان در نظر گرفته شده است.
اما و اگرهای بسیاری در رابطه با اقدامات کمیته طبیعت گردی در خصوص اقامتگاه های بومی و نیز در مورد آیین نامه تصویب شده و نحوه درجه بندی اقامتگاه ها و نیز وام وعده داده شده برای احداث اقامتگاه بومی مطرح هست.
با این حال بنا به اطلاعات غیررسمی موجود به نظر می رسد امکان تغییر و بازنگری در خصوص این آیین نامه وجود دارد و تاکنون برای هیچ یک از اقامتگاه های بوم گردی این آیین نامه به کار گرفته نشده است. آمار اعلام شده از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نشان می دهد بیش از 120 نفر مجوز اقامتگاه بوم گردی را اخذ کردند و بیش از 60 نفر دیگر در فرآیند کسب آن به سر می برند.
از طرف دیگر به نظر می رسد وام 100 میلیونی نیز به هیچ یک از موسسین اقامتگاه های بوم گردی تخصیص داده نشده است و برای اخذ وام باید به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مراجعه و نحوه دریافت وام را از آن طریق پی گیری کرد. با این حال سازمان میراث استان ها نیز تنها می توانند به عنوان یک معرف عمل کنند و شرایط معمول بانک برای طی کردن مسیر اخذ وام رعایت می شود.
