ورودیه گرفته شده از گردشگر در بسیاری از مناطق و آثار طبیعی به جیب خزانه دولت، سازمان میراث فرهنگی و یا حتی شهرداری می رود و سازمان محیط زیست نمی تواند با اینکه وظیفه حفاظتی این مناطق را به عهده دارد از عواید مالی انها در راستای سیاست های حفاظتی استفاده کند.
ایمان هادی، مدیر واحد طبیعت گردی سازمان حفاظت محیط زیست در مصاحبه با دنیای سفر در خصوص فعالیت های اکوتوریستی این سازمان گفت: کمیته ملی طبیعت گردی با همکاری سه سازمان حفاظت از محیط زیست، جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، با هدف برنامه ریزی و مدیریت پایدار اکوتوریسم در مناطق مختلف کشور از جمله مناطق چهارگانه حفاظتی تشکیل شد و هم اکنون دبیرخانه این کمیته در معاونت گردشگری سازمان میراث واقع است.
وی افزود: در راستای شکل گیری چنین تشکلی، واحد طبیعت گردی سازمان محیط زیست به طور رسمی تر با هدف تحقق و تسهیل سیاست های کمیته ملی طبیعت گردی شروع به فعالیت کرد. ضمن اینکه سازمان حفاظت از محیط زیست نیز درصدد است با استفاده از مزایای مالی و غیر مالی ناشی از اکوتوریسم اقدامات لازم در جهت حفاظت، احیا و بازسازی را در مناطق تحت حفاظت سازمان محقق سازد.
ایمان هادی، با اشاره به این نکته که در حال حاضر در بسیاری از کشورهای پیشرو در حفاظت از محیط زیست و اکوتوریسم، بهره برداری پایدار از طبیعت امری معمول است، گفت: تجارب مثبت اکوتوریستم در ایالات متحده آمریکا، آلمان، کانادا و استرالیا و ... به عنوان یکی از راهکارهای مدیریتی در تمام مناطق طبیعی خصوصا مناطق حفاظت شده از موثر بودن این راهکار در امر حفاظت و احیا، فرهنگ سازی، ایجاد معیشت های جایگزین برای جامعه محلی (متناسب با توان اکولوژیک منطقه) حکایت دارد.
وی با اشاره به تعداد روز افزون اکوتوریست ها در سطح جهانی و ملی اظهار کرد:
استفاده از درآمدهای اکوتوریسم توسط سازمان های حفاظتی و جامعه محلی می تواند در انجام هرچه بهتر امر حفاظت مفید واقع شود.
مدیر واحد طبیعت گردی سازمان با تاکید بر تفاوت نگاه سازمان حفاظت محیط زیست با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کمیته ملی طبیعت گردی بیان کرد: حفاظت، احیا و بازسازی رکن اساسی تمام فعالیت های سازمان حفاظت محیط زیست است و چنانچه گردشگری این اصل را تحت شعاع قرار دهد، به سرعت کنار گذاشته می شود. اما اولویت سازمان میراث فرهنگی بر عواید اقتصادی و فرهنگی گردشگری است و حفاظت نقش کلیدی در این امر ندارد.
ایمان هادی افزود: اگرچه کمیته ملی طبیعت گردی از مشارکت 3 سازمان مذکور شکل یافته است اما همچنان فرآیند اخذ مجوز سرمایه گزاری و راه اندازی تاسیسات گردشگری در حوزه طبیعت گردی در دست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
وی در ادامه گفت: اولین همکاری این سه سازمان در قالب نگارش سند ملی طبیعت گردی محقق شد و پس از ویرایش های چند باره همچنان نتوانست در سطح اسناد بالادستی دولت مطرح شود.
مدیر واحد طبیعت گردی سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: این سازمان همکاری های بسیاری با سازمان میراث فرهنگی دارد. یکی از آنها مشارکت در معرفی جاذبه های طبیعی کشور به منظور ثبت جهانی یونسکو است. از طرف دیگر واحد طبیعت گردی سازمان در قالب کمیته ملی طبیعت گردی در ستاد هماهنگی خدمات سفر خصوصا در ایام تعطیل و پرتقاضا مانند نوروز، با همکاری سایر سازمان ها و اعضا در تلاش است تسهیلات لازم برای مسافران را در نظر گیرد و راهکارها، اقدامات و هماهنگی های لازم برای پذیرش گردشگر را در مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست انجام دهد. به عنوان مثال هر ساله قبل از اسفند ماه این واحد موظف است با انجام مکاتبات مربوطه با مناطق تحت حفاظت سازمان اقداماتی را در جهت پذیرش گردشگران، چاپ و نشر بروشور، مدیریت و پخش کیسه زباله انجام دهد.
ایمان هادی در توضیح زون بندی های تفرجی در طرح های مطالعاتی سازمان محیط زیست گفت: پس از انجام مطالعات توجیهی و تفصیلی توسط مشاورین و متخصصین سازمان محیط زیست و تعیین لایه های مختلف پوشش گیاهی، جانوری، زمین شناسی، جامعه بومی، مسیرهای تفرجی سنتی و ... و رو هم قرار دادن این لایه ها، کلیه زون ها تعیین شده و بدین ترتیب مرزبندی ها انجام می شود. در این مهم از نظرات جامعه محلی نیز در مرزبندی زون ها استفاده می شود البته تا جایی که حیات گونه ای منحصر به فرد به خطر نیافتد.
امروزه هتل شرایتون به عنوان یکی از مهمترین کمپانی های هتل سازی جهان، درصدد ساخت اکولوژ است.
وی در ادامه بیان کرد: زون های تفرجی در دو قالب گسترده و متمرکز تعیین می شوند و با کمک اداره کل و انجام ماموریت های مشخص، پس از شناسایی جاذبه ها و قابلیت های موجود، برنامه ریزی های مربوطه صورت می پذیرد. با این حال در تعیین زون های تفرجی وضعیت فعلی و مسیر سنتی گردشگری مردم منطقه بسیار مهم است. خصوصا در تعیین زون متمرکز این لایه نقش تعیین کننده دارد. فقط در صورتی احتمال تغییر منطقه تفرجی سنتی وجود دارد که به سبب در خطر قرار گرفتن گونه ای ارزشمند و در راستای حفاظت و احیای آن الزام به خالی کردن منطقه و سبک کردن بار و فشار انسانی درک شود. در غیر این صورت معمولا همان منطقه گردشگری قدیمی به عنوان زون تفرج متمرکز انتخاب می شود.
مدیر واحد طبیعت گردی سازمان افزود: در زون گسترده، مسیرهای تفرجی تعبیه می شود که با داشتن جاذبه های متنوع، مجموعه فعالیت های فراغتی سبک و خاصی مانند پرنده نگری، دوچرخه سواری، شترسواری را تعریف می کند. در این زون ها اسکان در نظر گرفته نشده و گردشگران به صورت گذری از جاذبه های انها استفاده می کنند. اما در زون های تفرجی متمرکز که در فاصله منطقی از زون های گسترده قرار دارند و در کناره های مناطق حفاظت شده تعریف می شوند، امکانات اسکان در قالب اکولوژها قابل تعبیه است.
ایمان هادی با تاکید بر اهمیت ساخت اکولوژها در چنین مناطقی اظهار کرد: یکی از زیرشاخه های مهندسی عمران، مهندسی منظر است که می تواند در ایجاد و طراحی اکولوژهای طبیعت گردی مفید باشد زیرا در طراحی اکولوژها استفاده از مصالح محلی و انطباق بصری چشم انداز اکولوژ با فضا و محیط اطراف بسیار مهم است.
وی در ادامه گفت: اهمیت این موضوع تاحدی است که امروزه هتل شرایتون به عنوان یکی از مهمترین کمپانی های هتل سازی جهان، درصدد ساخت اکولوژ است. اکولوژها از دو طبقه تجاوز نمی کنند و اکثرا یک طبقه و بومی هستند. از طرف دیگر بحث انرژی های نو نیز در انها در نظر گرفته می شود.
بسیاری از جاذبه های طبیعی کشور به سبب بی توجهی به اصول اکوتوریسم و حساسیت و شکنندگی بالا، به شدت آسیب دیده اند.
ایمان هادی با اشاره به محدودیت های سازمان گفت: طرح های مدیریتی و اکوتوریستی سازمان محیط زیست به طور کامل تحقق پیدا نکردند. در حال حاضر تنها قانونی که در زمینه اکوتوریسم در سازمان اجرا شده است اخذ هزینه ورودیه و اجازه ورود گردشگر به مناطق حفاظت شده در زون های تفرجی گسترده و متمرکز است. تنها زمانی می توان ادعا کرد که این طرح ها محقق شده اند که تمام اهداف در نظر گرفته شده مانند اهداف حفاظتی، بازسازی و احیا، طبیعت گردی، مشارکت جامعه محلی و ... در کنار هم صورت گیرد.
مدیر واحد طبیعت گردی سازمان محیط زیست با اشاره به این واقعیت که ورودیه گرفته شده از گردشگر در بسیاری از مناطق و آثار طبیعی به جیب خزانه دولت، سازمان میراث فرهنگی و یا حتی شهرداری می رود و سازمان محیط زیست نمی تواند با اینکه وظیفه حفاظتی این مناطق را به عهده دارد از عواید مالی انها در راستای سیاست های حفاظتی استفاده کند، اظهار کرد: تنها ورودیه مناطق محدودی به دست خود سازمان محیط زیست می رسد. به عنوان مثال ورودیه دریاچه گهر در منطقه حفاظت شده اشتران کوه و اثر طبیعی ملی غار سهولان و قوری قلعه توسط میراث فرهنگی اخذ می شود.
وی اضافه کرد: بسیاری از جاذبه های طبیعی کشور به سبب بی توجهی به اصول اکوتوریسم و حساسیت و شکنندگی بالا، به شدت آسیب دیده اند و زیبایی آنها تا حد زیادی تحت الشعاع قرار گرفته است. چشمه های تراورتن ساز باداب سورت و منطقه گندم بریان از جمله مناطقی است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بدون در نظر گرفتن اصول و برنامه های حفاظتی به بازاریابی و معرفی انها پرداخته و در نتیجه امروز با مشکلات و آسیب های بسیاری رو به رو هستند.
این کارشناس حوزه اکوتوریسم ادامه داد: در بازدید از جاذبه های طبیعی مسائل علمی بسیاری باید در نظر گرفته شود که سازمان میراث فرهنگی به سبب عدم برخورداری از تخصص و سیاست لازم، توانایی برخورد و حل انها را ندارد. اما خوشبختانه در کمیته طبیعت گردی ملی سازمان محیط زیست این تخصص و دغدغه ها به نوعی بررسی می شوند.
ایمان هادی در پایان گفت: برای تحقق طرح های اکوتوریستی و حفاظتی سازمان، منابع مالی را باید سازمان محیط زیست اخذ کند. از طرف دیگر دولت می تواند با نظارت بر نحوه ی هزینه کرد این درآمد سازمان، از بهینه مصرف شدن آن مطمئن شود. تاز مانی که خلاهای قانونی و عدم هماهنگی های بین دستگاهی برای دریافت های مالی بر طرف نشود تضمینی برای سالم ماندن بسیاری از اثار طبیعی مالی وجود ندارد.
