28 مارس 2024 - 01:01

هیچکس نمی داند که خوش ییلاق سرنگتی ایران بود!

24 نوامبر 2015 - 11:40 dsfr.ir/uw6jz

هیچکس نمی داند که خوش ییلاق سرنگتی ایران بود!
موسسه طنین طبیعت تیرگان
خوش ییلاق استعداد احیای دوباره با مشارکت مردم محلی را دارد

زمانی که کنترل بر این منطقه شدید بود ما در یک روز پنج قلاده یوزپلنگ هم در خوش ییلاق می دیدیم.

"هوشنگ ضیائی، کارشناس حیات وحش"

محیط بان همراهمان می گوید اینجا زردابه است، به دشت نگاه می کنیم و خاطره دهه های قبل مسئولان آن زمان سازمان حفاظت محیط زیست و عکس هایی که از آن دوره به جا مانده به یکباره محو می شود. نه نشانی از یوز و گله های قوچ و میش است و نه حتی کل و بزی که بازیگوشانه به سویی بگریزند.

خوش ییلاق سال های سال است که از گذشته پرشکوه خود آن چنان که بیژن دره شوری در مصاحبه ای از آن سخن گفته و به حضور 14 هزار میش و قوچ و آهو و پازن در این منطقه و مشاهده 7 یوز در یک روز اشاره کرده، فاصله گرفته و تنها نشانه های آن در برخی کتاب ها باقی مانده است.

اما خوش ییلاق که در دهه 50 نام سرنگتی ایران (پارکی ملی در ناحیه سرنگتی در تانزانیا که به واسطه جمعیت بالای حیات وحش مشهور است) را به خود گرفته بود چطور در دهه های بعد به منطقه ای مهجور تبدیل شد به گونه ای که هم اکنون کمتر کسی نام آن را شنیده است؟

هوشنگ ضیائی استاد دانشگاه و کارشناس حیات وحش در گفت و گو با «دنیای سفر» درباره این منطقه گفت:

خوش ییلاق را در گذشته سرنگتی ایران می نامیدند زیرا این منطقه نیز همانند سرنگتی به واسطه جمعیت بالای حیات وحش معروف بود. در خوش ییلاق ما اکثر گونه های ایران را داشتیم به این ترتیب که زیستگاه مرال، شوکا و خرس در بخش جنگلی بود و در دره گل سرخ به عنوان یکی از زیباترین دره ها سایر گونه های حیات وحش زندگی می کردند. همچنین از نظر پوشش گیاهی این منطقه بسیار غنی بود زیرا از منطقه بالادست با جنگل های هیرکانی شروع و در پایین به دشت های استپی می رسید که همین امر باعث تنوع بی نظیر گونه های جانوری و گیاهی را در این منطقه به همراه داشت؛ وضعیتی که در کمتر جایی از ایران ایران شاهد آن بودیم.

وی در همین رابطه افزود: تنوع این منطقه از پارک ملی گلستان هم بیشتر بود چون ما در آن جا یوز را نداشتیم در حالی که در خوش ییلاق یوز در جمعیت بالا زندگی می کرد. در آن دوره ما تصمیم به تکمیل تنوع جانوری این منطقه گرفتیم و گورخر که در خوش ییلاق از بین رفته بود را با یک برنامه ریزی دوباره به آنجا بازگرداندیم، با این اقدام تعداد این گونه در خوش ییلاق رو به فزونی گرفت اما در دهه های بعد با کاهش حفاظت، این گونه با خطر مواجه شد تا اینکه در نیمه دهه 80 که آخرین آن ها توسط شکارچی ها کشته شدند.

این استاد حیات وحش درباره وضعیت گذشته یوز آسیایی در خوش ییلاق اظهار کرد: زمانی که کنترل بر این منطقه شدید بود ما در یک روز پنج قلاده یوزپلنگ هم در خوش ییلاق می دیدیم به خصوص در دشت زردابه که واقعا زیبا بود؛ علفزار های زردابه به گونه ای بود که آهو در آن گم می شد و تعداد قوچ و میش هم به اندازه ای که به سایر مناطق سرریز می کرد؛ به این ترتیب طعمه های یوز به وفور یافت می شدند.

وی تصریح کرد: به واسطه همین ویژگی ها ما در آن دوره تصمیم گرفتیم خوش ییلاق را به عنوان پارک ملی اعلام کنیم اما از آن جا که قصد داشتند اجازه شکار در منطقه بدهند و بهره برداری انجام شود خوش ییلاق هیچ گاه به پارک ملی نشد.

همچنین در راستای حفاظت و بهره برداری در آن دوره در خوش ییلاق سه مهمانسرا وجود داشت و افرادی که طبیعت گرد بوده یا برای شکار می آمد در این مکان ها مستقر می شدند. ظرفیت حیات وحش در دهه های پیش به گونه ای بود که علاوه بر حیات وحش داخل منطقه برای سرریز آن در مناطق اطراف که قوچ و میش نیز پروانه شکار صادر می شد اما در داخل پناهگاه پروانه ویژه به افراد می دادند. از آنجا که شکارچی ها عمدتا خارجی به خوش ییلاق می آمدند درآمد خوبی هم از این راه کسب می شد. با این حال درگیری همواره بین اهالی روستای کلاته خیج که در حاشیه پناهگاه زندگی می کنند و محیط زیست وجود داشت.

ضیایی اضافه کرد: در گذشته زمانی که به خوش ییلاق می رفتید دلتان نمی خواست برگردید چون هر گوشه تنوع خاصی داشت و شما می توانستید انواع گونه ها را در یک منطقه محدود مشاهده کنید.

وی درباره وضعیت دام در آن منطقه در گذشته گفت: هر منطقه ای که قرق شده در آن قبلا دام بوده است که پس از قرق یا اخراج و یا به جای دیگری منتقل شدند؛ بنابراین مشابه آنچه در گلستان برای خروج دام اتفاق افتاد در خوش ییلاق نیز دام هایی بودند. در آن دوره سازمان محیط زیست منطقه هایی که به نظرش مناسب بود را می گرفت و در جای دیگری به دامداران زمین می داد. اما از انجا که مناطقی که توسط سازمان حفاظت می شد عموما پوشش گیاهی مناسبی داشت مانند دشت زردابه که تا کمر علفزار بود محلی ها تمایل بیشتری برای ورود به این مناطق نشان می دادند.

این استاد دانشگاه درباره اتفاقاتی که در سال های بعد برای خوش ییلاق افتاد گفت:

بعد از انقلاب مردم با این تصور که مناطق چهارگانه محیط زیست از اموال خاندان پهلوی است به مناطق هجوم آورند و از آنجا که نیروی محیط زیست هم کاملا ضعیف شده بود، آسیب هایی جدی به مناطق و از جمله خوش ییلاق وارد آمد.

من در سال های ابتدایی دهه 60 که به خوش ییلاق آمدم چیزی به جز سگ های گله در این منطقه باقی نمانده بودند. همچنین زمانی که ما در پاسگاه محیط بانی خوابیده بودیم تنها صدای تریلی به گوش می رسید که از آنجا درخت می بردند خوشبختانه در سال های بعد ماموران توانستند کمی اوضاع را سامان دهند هر چند که نسل گورخر در این منطقه منقرض اما امیدهایی برای حضور دوباره یوز در آن پیدا شد.

گل محمد عرب نجفی رئیس سابق شورای شهر کلاته خیج نیز در گفت و گو با «دنیای سفر» درباره وضعیت این پناهگاه گفت: آزار و اذیتی که مردم این منطقه در دوره پیش از انقلاب متحمل شدند یکی از دلایلی بود که تقابل میان ماموران سازمان محیط زیست و اهالی را شکل داد.

وی با بیان اینکه می توان این تقابل را به تعامل تغییر جهت داد، افزود: زمانی که حقوق مردم در نظر گرفته شده و رفتارهای نادرست ماموران سازمان محیط زیست با مردم اصلاح شود می توان امید به حل این تقابل داشت، زیرا مردم کلاته خیج خاطره هایی از برخوردهای نادرست دارند که طی دهه ها نسل به نسل منتقل شده است.

خسرو خندان رئیس هیات مدیره موسسه طنین طبیعت تیرگان که در این منطقه مشغول به فعالیت هستند نیز در گفت و گو با «دنیای سفر» اظهار کرد: این منطقه به خاطر سیاست های حفاظتی گذشته با مشکلات عدیده ای مواجه است که باید آن را با مشارکت اهالی مرتفع کرد.

وی وابستگی معاش مردم به دام و حضور آن ها در پناهگاه حیات وحش را یکی از موضوعاتی دانست که همواره موجب تقابل نیروهای سازمان محیط زیست و اهالی شده است.

و افزود: باید راه حل هایی که مازاد دام از منطقه خارج شده اما معاش مردم نیز در نظر گرفته شود را در این منطقه دنبال کرد ضمن اینکه حضور دامداران نیز باید از سوی سازمان محیط زیست تحمل شود.

خندان با اظهار امیدواری از این نکته که مردم منطقه درباره محدود بودن زمان حضور دام در منطقه به نتیجه رسیده و این فرآیند از پایین به بالا انجام شده است، تصریح کرد: باید به ذینفوذان منطقه اختیار تصمیم گیری داده شود به این ترتیب آنها خودشان تا حد قابل ملاحظه ای در این کاهش تعارض ها پیشقدم می شوند که این امر انعطاف بیشتر سازمان محیط زیست را می طلبد.

وی درباره برنامه های موسسه طنین طبیعت تیرگان در این منطقه گفت: ما قصد داریم معیشت مکمل و مدیریت مشارکتی را بر اساس طرح مدیریت ارائه شده از سوی سازمان محیط زیست در این منطقه پیاده کنیم. تعدیل بخشی از معیشت کنونی به نفع حیات وحش تنها زمانی میسر است که راه حل های جایگزین ارائه شود و ما نیز در صدد دادن ارزش افزوده به محصولات کنونی روستا و توسعه بیشتر معیشت هایی که به طبیعت وابسته نیستند در این منطقه هستیم.

تعامل بین بخشی نهادها و دستگاه های مرتبط از دیگر برنامه هایی بود که خندان به آنها اشاره کرد و گفت: با هم افزایی نهادهایی نظیر منابع طبیعی، محیط زیست، استانداری، جهاد کشاورزی و ... نیز می توان دامنه فعالیت را در این منطقه گسترش داد.

به دره که می رسیم گله ای کل و بز از کنارمان می گریزند، تا پیاده شویم و عکس بگیریم تنها نقطه ای بر کوه در دایره دوربین به جا می ماند، حتی خرس و توله هایش نیز به سرعت از مقابل دوربین به پشت تپه می گریزند، با این حال نقش نقطه هایی بر دوربین ما نشان می دهد در خوش ییلاق هنوز بارقه هایی از بازگشت به آن گذشته ایده آل باقی مانده است به شرط آن که عزم جدی برای احیا با در نظر گرفتن مردمانی که از حقوق خود نخواهند گذشت در نظر گرفته شود.

1