با شروع فصل سرما در نیمکره شمالی زمین، پرندگان مهاجر زیستگاه های در حال یخ زدن را به قصد یافتن غذا ترک کرده و به عرض های جنوبی کره زمین و سرزمین هایی با اقلیم معتدل تر مهاجرت می کنند.
کشور ایران در مرکز بسیاری از مسیرهای مهاجرت پرندگان در مسیر چندین کریدور مهاجری مهم در منطقه واقع شده است و در حقیقت ایران شاهراه اصلی مهاجرت سالیانه پرندگان از شمال چین، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان در آسیا، شرق تا غرب سیبری تا شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی واقع در شمال غرب اروپا به سمت عرض های جنوبی و آفریقا به شمار می رود.
بر همین اساس تالاب های ایران مامن و پناهگاه موقت و دائم بسیاری از پرندگان مهاجر بوده و در این میان شهرستان فریدونکنار و سرخرود در استان مازندران به دلیل شرایط خاص اقلیمی و منابع غذایی فراوان، منطقه ای ویژه و منحصر به فرد برای زمستان گذرانی این پرندگان به شمار می رود.
تمرکز جمعیت های بزرگ پرندگان و غنای تنوع گونه ای آنان در فریدونکنار مازندران این ناحیه را تبدیل به منطقه ای بی نظیر و حیاتی برای بقاء پرندگان در سطح جهان کرده است، در عین حال شهرت و کیفیت منحصر به فرد برنج فریدونکنار نیز به حضور پرندگان مهاجر زمستان گذران در این منطقه بر می گردد زیرا بهره گیری زمین های کشاورزی منطقه از فضولات این پرندگان (کودیزه شدن) و آفت زدائی طبیعی (بیولوژیک) زمین ها توسط این پرندگان باعث افزایش حاصلخیزی خاک شالیزارهای این ناحیه شده که این امر از دلایل اصلی کیفیت بالای برنج این منطقه است.
تاریخچه صید پرندگان مهاجر در منطقه
ساکنان محلی فریدونکنار و سرخرود از دیرباز پرندگان مهاجر را صید می کرده اند. آنها برای صید روشی نیز ابداع کرده بودند که به وسیله آن می توانستند با استفاده از پرواز دادن اردک های اهلی به سمت دام ها تعداد مشخصی از مرغابی های وحشی را به سمت این دام ها هدایت و آن ها را صید کنند. این روش که «دوما» یا «دوماچال» نام دارد کماکان نیز مورد استفاده برخی صیادان است. اما نکته مهم صید با این روش آنست که در این روش تنها دو گونه از مرغابی سانان در جمعیت مشخصی صید می شوند که هر دوی این مرغابی ها در فهرست پرندگان حمایت شده ملی و بین المللی قرار ندارند و هیچ گونه دیگری که در این فهرست باشد در این روش صید نمی شود.
روش صید «دوماچال» تنها روش سنتی صید پرندگان مهاجر این منطقه از دیرباز بوده و به عنوان یک روش صید پایدار و خردمندانه و همینطور روشی منحصربفرد و قدیمی برای این منطقه از مازندران قابل معرفی است.
روش دیگری به مرور زمان به روش سنتی اضافه شد که در آن با استفاده از تور هوایی و تاریکی هوا و در طول شب پرندگان را صید می کردند. به این روش «تور هوایی» گفته می شد. روش جدید در همان اوایل، توسط سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع اعلام شد اما بعدها، نه تنها ممنوعیت این روش جدید از یادها رفت بلکه روش دیگری نیز به آن اضافه شد. در این روش یک دام-قفس بسیار بزرگ در حاشیه های شالیزار محل تجمع پرندگان مهاجر ساخته می شود که در طول روز نیز پرندگان را در تعداد بیشتری نسبت به روش اول صید می کند و به آن «دام کرس» گفته می شود. قفس های استفاده شده در این روش به حدی بزرگ هستند که چند مرد با جثه عادی می توانند همزمان و به راحتی درون آنها رفت و آمد کنند. به این ترتیب و با شروع استفاده از روش های جدید که هیچ ارتباطی از نظر مکانیزم با صید سنتی ندارند، صید سنتی که تنها در روز انجام می شد و دو گونه مشخص از پرندگان را شامل می شد، به صید در تعداد بسیار بسیار بیشتر و از تمامی گونه های پرندگان مهاجر منطقه در 24 ساعت شبانه روز تبدیل شد.
با کمرنگ شدن کنترل و نظارت مسئولان محیط زیست، روش صید پرندگان با تور هوایی خود به دو شکل مختلف ثابت و متحرک تغییر کرد و روش دام زمینی «کرس» که ابداع جدید بود نیز به سرعت به روش اصلی صید پرندگان مهاجر در این منطقه مبدل گردید.
روش جدید اول (تور هوایی) به نام شب دام (متحرک) و گِذِر (gezer) (ثابت) و روش جدید دوم (دام زمینی) با نام کِرِس (keres) علیرغم تفاوت کلی با صید سنتی پرندگان در منطقه، در حال حاضر بطور گسترده در منطقه مورد استفاده قرار می گیرد و در هر شبانه روز ده ها هزار بال از انواع پرندگان زنده گیری و صید می شوند.
اما داستان به همین جا ختم نمی شود. صیادان برای اینکه بتوانند پرنده بیشتری در طول روز و شب صید کنند به شدت از محیط شالیزار-تالابی این پرندگان که آن را «دامگاه» می نامند حفاظت می کنند. تیراندازی، رفت و آمد، ایجاد هرگونه بو و سر و صدا حتی حضور فیزیکی در اطراف دامگاه ها کاملا ممنوع است و در صورت مشاهده، با فرد خاطی به شدت برخورد می شود. برخوردی که در برخی موارد به ضرب و شتم منجر می شود، حتی اگر آن فرد مأمور حفاظت محیط زیست باشد.
دولت جمهوری اسلامی ایران از امضاء کنندگان و اعضای معاهدات بین المللی چون کنوانسیون رامسر (Ramsar Convention)، کنواسیون گونه های مهاجر (CMS)، تفاهم نامه حفاظت از پرندگان مهاجر آبزی اوراسیا-آفریقا (AEWA) و برخی دیگر از تعهدات و معاهدات بین المللی و منطقه ای می باشد.
بدون تردید دولت و کشور امضاء کننده این معاهدات می کوشند تا به بهترین وجه به حفاظت و تضمین بقاء سرمایه های طبیعی ملی و جهانی بر اساس موازین و مقرارت بپردازند. با توجه به شرایطی که توسط صیادان پرندگان مهاجر بر منطقه تالابی فریدونکنار مازندران حاکم شده است، بازرسی و کنترل این محدوده ها بسیار مشکل بوده و حتی مأمورین سازمان حفاظت از محیط زیست که متولی اجرا و اعمال قوانین این معاهدات می باشند اجازه ورود و سرکشی و هر گونه نظارت بر وضعیت این منطقه مهم طبیعی تالابی را ندارند.
صیادان محلی این نوع صیادی را میراث اجدادشان که اینک به آن ها رسیده معرفی می کنند در صورتی که روش های جدید صید مورد استفاده امروز آن ها عمری بیشتر از عمر اغلب خود این صیادان ندارند.
این نقض آشکار قانون در حالی صورت می پذیرد که منطقه فریدونکنار با کد ثبتی 2IR02-1308 بیست و دومین تالاب در فهرست تالاب های عضو کنوانسیون رامسر (مهم ترین کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب ها در دنیا) است. گفتنی است ایران میزبان اولین نشست این کنوانسیون پر اهمیت در شهر رامسر بوده در حالیکه متأسفانه تاکنون بیش از نیمی از ٨٠ تالاب شناخته شده اولین کشور میزبان مهم ترین کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب ها در ٢ دهه گذشته از بین رفته است.
امنیت ظاهری عامل اصلی جذب پرندگان مهاجر
در منطقه فریدونکنار و سرخرود پرندگان کمتر به وسیله اسلحه شکار می شوند بلکه در گروه های بزرگ در دام های هوایی و زمینی گرفتار می شوند. همین نبود صدای تیراندازی دورنمای به ظاهر امنی از این منطقه در ذهن پرندگان ایجاد می کند و موجب جذب حداکثری پرندگان به این تنها منطقه به ظاهر امن می گردد.
در سال های جدید به علت تغییرات اقلیمی و زیستگاهی که در سطح جهان و ایران اتفاق افتاده، شاهد حضور گونه های جدید پرندگان مهاجر مانند جمعیت نو ظهور قوها و تعدادی دیگر از گونه های مرغابی ها در منطقه بوده ایم. این پرندگان در گذشته در تعداد بسیار کم و یا حتی به صورت موردی در این منطقه مشاهده می شدند، اما در چند سال گذشته به وفور در این منطقه صید و شکار شده اند.
متاسفانه کمترین نظارتی روی هیچ یک از این دو روش جدید (که برخلاف قوانین صید و شکار نیز می باشند) در هیچکدام از بیش از ٢٣٠ دامگاه فریدونکنار و سرخرود وجود ندارد.
در داخل و مناطق حاشیه دام گاه ها، نه فقط پرندگان مهاجر شامل انواع مرغابی ها و غازها، قوها، انواع حواصیل ها و پرندگان کنارآبزی، بلکه شکارگران طبیعی آن ها که با حضور این پرندگان به این محل ها می آیند نیز صید می شوند. انواع مختلف پرندگان شکاری و عقاب ها، انواع جغدها و پستاندارانی شامل گربه جنگلی، سمور، گورکن و شنگ به دلیل پایین آوردن امنیت دامگاه و اختلال در صید، توسط صیادان با استفاده از تله های مخصوص زنده گیری شده و پس از به دام افتادن در تله (به جهت سالم ماندن بدن جانور برای استفاده در تاکسیدرمی) با ضربات چوب و یا استفاده از سموم حشره کش کشته می شوند. تمامی این گونه های جانوری بدون هیچ نظارت و منع قانونی در دامگاه ها صید شده و برای تاکسیدرمی یا فروش به دلالان همیشه حاضر در منطقه فریدونکنار ارائه می شوند.
نا امنی شدید در سایر تالاب های شمال ایران (تالاب های مهمی مانند خلیج میانکاله در مازندران و تالاب گمیشان در استان گلستان) به واسطه حضور دائمی شکارچیان و خشک شدن اکثر تالاب های کوچک و بزرگ در سراسر کشور به تمرکز پرندگان در فریدونکنار بیش از پیش افزوده و در واقع فریدونکنار را به یکی از آخرین مأواهای باقیمانده برای انواع پرندگان مهاجر در کشور پهناورمان ایران مبدل کرده است.
همچنین بسیاری از پرندگان مهاجر این منطقه در فهرست گونه های حمایت شده و در معرض خطر انقراض ملی و بین المللی قرار دارند. درنای سیبری، قوی فریادکش، قوی گنگ و قوی کوچک، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک، غاز پا زرد، اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سرسفید، بوتیمار بزرگ، آنقوت، طاووسک، پلیکان خاکستری، تنجه، اکراس، خودکا ابروسفید، خروس کولی دم سفید و پاشلک بزرگ و انواع پرندگان شکاری و جغدها از جمله پرندگان مهاجر حمایت شده منطقه هستند.
تمهیدات سازمان ها و ارگان های خارجی در مواجهه با شرایط فعلی منطقه فریدونکنار و سرخرود
در مقالات و بررسی های متعدد در ارتباط با مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی در غرب آسیا، از ایران به عنوان کشوری که در شاهراه اصلی عبور پرندگان تا رسیدن به مقاصد دیگر درسایر قاره ها قرار دارد، یاد شده است.
در سال 2003 میلادی کارشناسان موسسه بین المللی پرندگان (Bird Life International) صید سالیانه پرندگان در این منطقه را بیش از 700 هزار پرنده در شش ماه دوم سال تخمین زدند و نام این منطقه را «سیاه چاله پرندگان مهاجر غرب آسیا» نهادند. این آمار را البته می باید حداقلی برای تعداد پرندگان صید شده در هر پائیز و زمستان در منطقه برشمرد.
پرندگان کمیاب و در خطر انقراضی نظیر «اردک مرمری»، «اردک بلوطی» و «غاز پیشانی سفید کوچک» که تا چند سال قبل در این منطقه صید می شدند در چند سال گذشته به ندرت مشاهده شده اند. این مساله باعث نگرانی های جدیدی در ارتباط با وضعیت این گونه ها شده است که البته این نگرانی ها در سایر کشورها سرآغاز فعالیت آن ها برای جلوگیری از ادامه این روند بوده است.
اصلی ترین زیستگاه جوجه آوری غاز پیشانی سفید کوچک که به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت این گونه در سطح جهان یک گونه حمایت شده بین المللی است، در کشور فنلاند قرار دارد.
کارشناسان حیات وحش این کشور برای حفظ آخرین بازمانده های این گونه و جلوگیری از مهاجرت طبیعی این پرنده به شمال ایران برای زمستان گذرانی دست به اقدام عجیبی زده اند. کارشناسان با کمک داوطلبان در فصل تولید مثل این پرنده اقدام به جمع آوری تخم ها و قرار دادن آن ها زیر گونه های دیگر غازهای وحشی می کنند تا جوجه های متولد شده با والدین جدیدشان به نقاط دیگری به جز شمال کشور ایران مهاجرت کنند و به تدریج بتوان مسیر مهاجرت جدیدی در راستای حفظ این گونه به وجود آورد!
البته موفقیت این روش هنوز اثبات نشده اما به هر شکل قطعا توسط عده زیادی از کارشناسان حیات وحش مورد بررسی قرار گرفته است. ریسک این اقدام به نظر کمتر از رها کردن این گونه به حال خود و نابودی قطعی آخرین بازماندگان آن به دلیل زمستان گذرانی در شمال ایران قلمداد شده است. در حال حاضر نیز چند بال از این گونه نادر در باغ پرندگان ایلیا در شهر فریدونکنار در اسارت به سر می برند.
درنای سیبری گونه با ارزش دیگری است که تلاش های بین المللی برای حفاظت از آن منجر به شروع پروژه بین المللی «حفاظت از زیستگاه های درنای سیبری» شد. اصلی ترین زیستگاه زمستان گذرانی آخرین بازمانده های جمعیت غربی این پرنده در شمال ایران و در منطقه فریدونکنار و سرخرود بوده است.
این پروژه با سرمایه بالغ بر یک میلیون دلار به دست کارشناسان ایرانی و با نظارت کارشناسان خارجی آغاز به کار کرد. به دلیل شرایط ویژه این منطقه این پروژه نتوانست به تمامی اهداف خود دست یابد و تعداد درناها هر سال کمتر شد. اکنون تنها یک درنای نر از نژاد غربی درنای سیبری باقی مانده که هنوز به این منطقه مهاجرت می کند.
بازار فروش پرندگان
بازار فروش پرندگان مهاجر صید شده شهر فریدونکنار که در نزدیکی بازار ماهی فروشان شهر قرار دارد معضل بزرگ دیگری برای حیات وحش منطقه و استان های مجاور است. به دلیل نبود هیچ گونه نظارت و کنترل از جانب سازمان حفاظت محیط زیست استان مازندران، این محل تبدیل به محل معامله پرندگان و گونه هایی شده است که نه فقط از این منطقه بلکه از سایر شهرها و استان های مجاور نیز برای فروش به این بازار آورده می شوند چرا که معامله حیات وحش در آن شهرها هرگز به سادگی انجام آن در بازار پرنده فریدونکنار نیست. بر هیچ یک از مراحل صید، کشتار و عرضه گوشت پرندگان مهاجر نظارتی وجود ندارد و هیچیک از موازین بهداشتی و دامپزشکی برای تأمین سلامت این ماده غذایی دامی که به شکل گسترده روزانه کنار خیابان و روی تخت های چوبی ارائه میشود، اجرا نمی گردد.
با توجه به مکانیزم صید با تور، درصدی از پرندگان صید شده قطعا قبل از ذبح دچار خفگی می شوند. علیرغم ممنوعیت شرعی مصرف گوشت حیوانات خفه شده، لاشه این جانوران به ظاهر ذبح شده، فارغ از هیچ نظارتی در بازار به همراه سایر پرندگان عرضه می گردد.
گزارشاتی نیز از صید پرندگان وحشی به وسیله دانه های آغشته به سم نزد ادارات محیط زیست این منطقه وجود دارد. از نظر فقه اسلام پرندگان فاقد سنگدان در سیستم گوارشی (مانند پرندگان ماهی خوار یا گوشتخوار)، همچنین پرندگانی که مانند پرندگان شکاری بدون نیاز به بال زدن های مداوم قادر به پرواز هستند (پرواز با بال های باز یا بال بازروی) در زمره پرندگان حرام گوشت قرار می گیرند و با استناد به این دو اصل شرعی، پرندگانی مانند انواع حواصیل ها، بوتیمارها، لک لک ها، پلیکان ها، باکلان ها (دارغاز)، کشیم ها و اردک های ماهی خوار همگی پرندگان حرام گوشت تلقی می شوند. اما متأسفانه همه روزه از ابتدای کار این بازار در پائیز تا اواخر زمستان علاوه بر پرندگان حمایت شده و حفاظت شده ملی و بین المللی، لاشه پرندگان حرام گوشت نیز برای مصارف خوراکی در کنار گوشت سایر پرندگان به شکل کاملا علنی عرضه می شود.
این در حالیست که مأمورانی که مسئول نظارت بر عملکرد این بازار و جلوگیری از خرید و فروش پرندگان حمایت شده و در خطر جدی انقراض هستند نیز به دلیل اینکه خود از بومیان این منطقه و از خویشاوندان نزدیک صیادان و حتی بعضا خودشان نیز صیاد پرندگان هستند مجبورند چشم بر روابط خانوادگی خود بسته و دست بند قانون را بر دستان پدر، عمو، دائی و سایر بستگانشان بزنند. این موضوع اعمال قوانین و مقرارت محیط زیست را در منطقه دچار نقصان و دگرگونی فراوانی نموده است.
رستوران هایی که عمدتا در مازندران و تهران گوشت پرندگان وحشی را با قیمت های بسیار گزاف سرو می کنند از مشتری های اصلی بازار فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار هستند. در پائیز سال 1392 معاونت سازمان حفاظت محیط زیست طی اطلاع رسانی و انتشار خبر و نامه ای خواستار جلوگیری قانونی از فروش گوشت پرندگان مهاجر در این قبیل رستوران ها شد. اما این اقدام ضروری تا به امروز ناکام مانده است.
مدیریت صید، بازار و فعالیت های جانبی
سماک و مدیر اصلی این بازار فردی شناخته شده و صاحب نام برای تمامی صیادان و سوداگران حیات وحش منطقه و سراسر کشور است. در سال های گذشته وی با جلب همکاری شهرداری فریدونکنار به بهانه نجات پرندگان کمیاب و در حال انقراض و جلوگیری از کشته شدن این پرندگان بوسیله صیادان، اقدام به ساخت محوطه بزرگ محصوری در پارک مرکزی این شهر کرد و انواع پرندگان نایاب و حمایت شده ای را که به بازار تحت نظارت وی برای فروش آورده می شد پس از خریداری از صیادان در این پارک به شکل علنی برای نمایش و فروش قرار می داده است.
در سال 1392 با صرف صدها میلیون تومان هزینه و البته بدون کسب مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست نامبرده مرکز نمایش شخصی خود را با نام پارک پرندگان ایلیا در شهر فریدونکنار تأسیس و افتتاح کرد و کلیه پرندگان پارک لاله شهر فریدونکنار شامل انواع قوها، پلیکان ها، غازهای کمیاب و سایر پرندگان خاص منطقه و استان های مجاور را که عمدتا نیز از پرندگان حمایت شده بین المللی بودند به محل جدید منتقل کرد.
این مرکز با مدیریت این فرد در حال حاضر نیز فعال بوده و در کمتر از یک سال از افتتاح این مرکز، رستوران و مهمانپذیر نیز به این باغ پرندگان سه هزار متری که ظاهرا با فروش بلیت هر نفر ٢ هزار تومان اداره می شود اضافه شده است. نکته حائز اهمیت آنکه مدیریت بازار غیر قانونی پرندگان مهاجر شهر فریدونکنار نیز همچون گذشته به عهده این شخص و برادر وی نماینده رسمی صیادان پرندگان تالاب فریدونکنار است.
بدون تردید بسیاری از انواع پرندگان وحشی موجود در باغ وحش های عمومی و مجموعه های خصوصی و باغ های پرندگان زیر نظر شهرداری ها در سرار کشور از طریق بازار و دلالان پرنده شهر فریدونکنار تأمین و توسط پیمانکاران این مراکز خریداری می شوند و نمونه ای مشابه و با مرکزیت بازار فروش پرندگان وحشی فریدونکنار مازندران در هیچ کجای دیگر کشور وجود ندارد.
شرحی بر مکانیزم روش های اصلی صید انبوه پرندگان مهاجر
پیش از از هر توضیحی جا دارد به این نکته اشاره شود هیچ گونه مستند قانونی دال بر قانونی بودن این شیوه های صید و صدور پروانه صید برای آنان و یا هرگونه مجوزی برای این روش ها وجود نداشته و ندارد و در اسناد مرتبط با صیادی پرندگان مهاجر در این منطقه روش صید سنتی و قدیمی «دوما چال» که در ابتدای گزارش به آن اشاره شدروش صید مورد قبول و قانونی برای این منطقه معرفی می شود.
گفتنی است در هیچ یک از سه روش اصلی صید پرندگان مهاجر (دام زمینی: کِرِس و دام هوائی ؛ شب دام ؛ گِذِر) گونه های خاصی از پرندگان هدف صید نیستند و علاوه بر انواع اردک ها و غازهای وحشی کلیه پرندگان شامل انواع پرندگان شکاری، جغدها، پرندگان کنار آبزی، حواصیل ها، قوها و حتی انواع بی شمار گنجشک سانان، در این روش ها صید می شوند.
به زبان ساده می توان گفت در این روش ها به صغیر و کبیر رحم نمی شود و با توجه به امکان معامله هر گونه جانداری در بازار غیر قانونی فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار به نظر می رسد که هرگونه پرنده صید شده ای را بدون توجه به خوراکی و غیر خوراکی بودن، حرام گوشت و حلال گوشت بودن و حتی پرندگان ریز جثه را به سادگی میتوان در هر زمان به پول تبدیل کرد.
1. دام زمینی (کِرِس)
این دام ها که به واقع قفس های بسیار بزرگی می باشند که در سراسر محیط محل های تجمع پرندگان (دامگاه ها) ساخته می شوند. برای جذب انواع پرندگان به داخل این نوع دام، پخش دانه در جلوی ورودی دام-قفس های بزرگ هر شب (در مدت زمانیکه پرندگان دامگاه ها را به قصد تغذیه در دشت های منطقه ترک می کنند) انجام می شود و بعد از بازگشت پرندگان به داخل دامگاه، صید در طول روز صورت می پذیرد.
در این دام-قفس بسیار بزرگ (که قابلیت صید همه انواع پرندگان مهاجر در هر اندازه ای را دارد) محل هایی تعبیه شده است که در آن پرندگان وحشی دیگری نیز جهت جلب توجه پرندگان بیرون از دام در تمام شش ماه دوم سال نگهداری می شوند. این روش صرفا در داخل محیط هایی انجام می شود که محل تجمع تعداد بی شمار پرندگان است. این محدوده ها توسط صیادان قرق شده و از امنیت ظاهری بالایی برای پرندگان برخوردارند.
این محل های خاص «دامگاه» یا «دوما» نام دارند. پنج دامگاه اصلی در منطقه فریدونکنار و سرخرود وجود دارد که مساحت کوچک ترین آنها ٣٠ هکتار است. هر دامگاه شامل ده ها محل صید کوچک تر در درون خود است که هریک متعلق به فرد یا گروهی صیاد است یا به آن ها اجاره داده می شود.
2. دام هوایی یا به اصطلاح محلی شب دام
این روش صید بیرون از دامگاه ها و در دشت های محل تغذیه شب هنگام پرندگان مهاجر انجام می شود و دست کم نیمی از صید سالیانه پرندگان در کل به وسیله این روش می باشد. در بازه بین بیستم هر ماه قمری تا پنجم ماه بعد که شب ها به دلیل طلوع دیرهنگام ماه بسیار تاریک هستند، موقعیتی فراهم می شود که صیادان در سطح وسیعی از محل های تغذیه شبانه پرندگان، تورهای هوایی را نصب کنند و در صورت نبود باد و رطوبت زیاد، از غروب خورشید تا طلوع ماه در نزدیکی صبح، هزاران پرنده مهاجر را در هر شب با این روش صید کنند. ارتفاع پایه های «شب دام» ۶ تا ۲۰ متر و فاصله بین دو پایه از یکدیگر بین ۱۰ تا ۳۰ متر است.
بیش از نیمی از پرندگانی که در بازار غیرقانونی پرندگان فریدونکنار در هر شبانه روز عرضه می شوند، از طریق همین روش (که امروزه با استفاده از پخش فایل صوتی صدای پرندگان مهاجر به وسیله اسپیکرهای قابل شارژ در زیر تورها انجام می شود)، صید می شوند.
3. گِذِر
مکانیزم این روش کاملا مشابه با روش شب دام بوده با این تفاوت که در این روش محل قرارگیری تورها ثابت و در حاشیه دامگاه ها است و زمان صید صرفا همزمان با غروب و طلوع خورشید که پرندگان در حال ترک یا بازگشت به دامگاه ها هستند محدود می شود. ارتفاع پایه ها در این روش بین ۲۰ تا ۳۰ متر و فاصله بین دو پایه بین ۱۵ تا ۳۵ متر است. روش صید با تورهای هوایی به شکل نگران کننده ای با توجه به تقاضای ایجاده شده در بازار فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار، در سایر شهرهای مازندران و دو استان گلستان (تالاب گمیشان و بندرترکمن) و گیلان (انزلی و لنگه رود) نیز در حال گسترش است.
اقدامات حفاظتی انجام شده
در دوم مهرماه سال گذشته بعد از گذشت سال ها از رکود قوانین موجود، نیروهای یگان محیط زیست مازندران در اقدامی به موقع و قابل تحسین همزمان با آغاز فصل مهاجرت پرندگان با بیش از ۷۰ نفر نیرو برای جمع آوری دام های هوایی عازم منطقه فریدونکنار شدند. اما همزمان با حضور نیروهای یگان محیط زیست مازندران بیش از ۱۵۰ نفر صیاد و شکارچی همراه با سلاح های گرم و سرد در محل دامگذاری ها مستقر شدند تا از ورود محیط بانان و بازرسی منطقه و جمع آوری دام ها و تورهای هوایی جلوگیری کنند. همزمان با تجمع این افراد، با دخالت و مخالفت برخی مسئولین شهر فریدونکنار و حمایت این مسئولین از افراد مسلح حاضر در منطقه و احتمال بروز درگیری مسلحانه، از انجام مأموریت نیروهای یگان محیط زیست ممانعت به عمل آمد.
در نتیجه علیرغم توجه و مساعدت ریاست و معاونت سازمان حفاظت محیط زیست کشور در ارتباط با حل معضل کشتار وسیع پرندگان مهاجر در منطقه فریدونکنار، اقدام موثری تاکنون در ارتباط با جلوگیری از برپایی تورهای هوایی در سراسر منطقه صورت نپذیرفته است و تنها اقدام به موقع یگان محیط زیست مازندران با لشگرکشی صیادان و شکارچیان مسلح ناکام ماند.
حفظ این سرمایه ارزشمند طبیعی و ملی و مقابله با صیادان و شکارچیان متخلف این منطقه نیازمند اراده و عزم جدی مسئولان کشوری و استانی و همراهی سایر دستگاه های تصمیم گیرنده از جمله استانداری مازندران، فرمانداری شهرستان های مربوطه، دستگاه قضائی و نیروی انتظامی است.
منطقه فریدونکنار و سرخرود مازندران امروز از نظر غنای طبیعی و گردشگری فقط یک تالاب نیست، بلکه ارزشی معادل با مجموع چندین تالاب بزرگ کشور را داراست اما این آخرین مأوای پرندگان مهاجر غرب آسیا، درگیر سرنوشتی مبهم و رو به زوال است.
اردک بلوطی از جمله نادرترین پرندگان دنیا که سال هاست پروژه ها و طرح های بزرگ بین المللی برای حفظ و ادامه نسل این پرنده اجرا می شود اما این پروژه ها تاکنون چندان موفق نبوده اند همچنین اردک سرسفید از جمله کمیاب ترین پرندگان دنیا به حساب می آید که در کشورهایی مانند اسپانیا و انگلستان نزدیک به چهل سال است با صرف هزینه های بسیار زیاد تلاش در احیای نسل این پرنده دارند.
در چند سال گذشته برای حفظ و احیا این گونه جانوری مهم و زیستگاه های آن در تالاب های شمال غرب ایران نیز هزینه و تلاش های بسیاری شده است که کماکان نیز ادامه دارد. این در حالی است که طبق بررسی های میدانی انجام شده طی شش ماه دوم سال دست کم ٥٠٠ بال از این پرنده از زیستگاه هایی همچون بندر ترکمن صید و در بازار پرنده فریدونکنار به صورت مرده یا زنده معامله شده اند.
جمعیت غاز پازرد نیز در دو دهه گذشته در سراسر جهان کاهش شدیدی داشته است و در کشورهای اسکاندیناوی که از اصلی ترین زیستگاه های زاد آوری این پرنده است، سال هاست برای حفظ و ادامه نسل این غاز پروژه های حفاظتی انجام می شوند اما در فریدونکنار به واسطه صید وسیع و دائمی غاز خاکستری می توان به جرات گفت همگی جمعیت های محدودی که از غاز پازرد یا غاز پیشانی سفید بزرگ و کوچک و عروس غاز همراه با غازهای خاکستری به منطقه مهاجرت می کنند، صید می شوند.
اردک ماهی خوار کاکلی (مرگوس) از دیگر گونه هایی است در سال های اخیر جمعیت آن در ایران به شدت کاهش پیدا کرده است، تا حدی که امروزه به دشواری می توان حتی یک جفت از آن را در تالاب های بزرگ کشور مشاهده کرد این در حالی است که طی شش ماه دوم سال ده ها بال از این گونه در بازار فریدونکنار خرید و فروش می شود.
در آب بندان های فریدونکنار و سرخرود، بلااستثنا هر صبح بین ۱۵۰ تا ۴۰۰ چنگر صید شده زنده از بهشهر و پناهگاه حیات وحش میانکاله به بازار ماهی فریدونکنار می آورند، در حالی که دست کم ۲۴ ساعت قبل از سلاخی را با درد غیر قابل وصف حاصل از شکسته شدن پاهایشان توسط صیاد سپری کرده اند، سپس در محل ذبح می شوند تا به این ترتیب تازه به دست مشتری برسند.
همچنین بوتیمار پرنده حمایت شده، کاملاً گوشت خوار و فاقد سنگدان و حرام گوشت از خانواده حواصیل ها است که همه روزه همراه با سایر حواصیل ها و پرندگان حرام گوشت در بازار پرنده فریدونکنار بدون هیچ ممانعتی خرید و فروش می شود.
منابع
⦁ کتاب راهنمای پرندگان ایران. منصوری، جمشید. چاپ سوم، ۱۳۹۲، انتشارات کتاب فرزانه، ۵۱۳ صفحه
⦁ Hume, Rob. Complete Birds of Britain and Europe. London. Dorling Kindersley Publishers Ltd. 2009
⦁ Svensson, Lars. Collins Bird Guide: The Most Complete Guide to the Birds of Britain and Europe. London.Collins.2010
⦁ http://www.bto.org/
⦁ http://www.allaboutbirds.org/
این نوشتار سال گذشته به عنوان یکی از مطالب پرونده فریدونکنار در ویژه نامه دنیای اقتصاد منتشر شد اما با توجه به ادامه روند شکار پرندگان در این منطقه توسط دنیای سفر بازنشر داده می شود.
متاسفم برای خبرگزاری دروغ. اردک سر سفید رو خودتون کشتینش واسه داغ کردن خبرتون. اون پرنده کمیابیه. چنگرها هم به این طریق مثل داعشی ها با هم نمی کشند. جغد جریمه سنگینی داره اگر صید بشه ولی رها نشه اگر کسی رها نکنه تاوان بدی داره.