27 مارس 2024 - 18:55

تعیین و ابلاغ نقشه محدوده 168 بافت تاریخی

26 اکتبر 2015 - 09:50 dsfr.ir/g89ps

تعیین و ابلاغ نقشه محدوده 168 بافت تاریخی
مسعود نجفی
بافت تاریخی شهر بافق

در بین اخبار تلخ در حوزه میراث فرهنگی، هستند هنوز خبرهایی که نوید بخش اتفاقات خوب باشند، به شرط آن که فقط در حد خبر و مصوبه باقی نمانند، چیزی مانند «توجه به 168 محدوده تاریخی، فرهنگی شهر در کشور از 780 محدوده شهری»

تصویب ابلاغ محدوده بافت تاریخی 168 شهر در طرح های توسعه و عمران با تاکید وزیر راه و شهرسازی برای بازآفرینی شهرها و همچنین تاکید بر اندیشه ایران شهر در روز دوشنبه (27 مهرماه) از جمله  این اقدامات است، بحث هایی که به نظر می رسد تلنگری برای حفاظت از محدوده های تاریخی و فرهنگی شهرهای کشورند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، به دنبال درخواست شماره 93210/94 در پنجم خرداد ماه 1393 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره ابلاغ محدوده بافت فرهنگی-تاریخی 168 شهر و ضوابط عمومی حفاظت از بافت های تاریخی، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، موضوع در جلسه 27 مهر ماه امسال توسط شورای عالی شهرسازی و معماری طرح و براساس آن قرار شد؛

1. محدوده بافت فرهنگی، تاریخی 168 شهر کشور، تعیین شده توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به هنگام تهیه طرح های توسعه شهری در کلیه اسناد طرح های مذکور با رعایت حفظ اصل یکپارچگی عملکردی شهری لحاظ شود. در رابطه با شهرهایی که طرح های توسعه شهری آنها مصوب شده است، محدوده های فوق جهت درج در اسناد، ازطریق دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شود.

2. لازم است محدوده های مذکور، به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت فرهنگی-تاریخی توسط کمیسیون ماده 5 شهرها مورد بررسی های تکمیلی قرار گرفته، تدقیق شده و با حضور نماینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان به تصویب برسد.

تبصره: در صورت عدم تایید تغییرات توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موارد جهت تصمیم گیری در شورای عالی به کمیته تخصصی معماری و طراحی شهری و بافت های واجد ارزش ارسال شود.

3. به منظور اجرای اندیشه ایران شهری و به جهت ایجاد زمینه های حفاظت، احیا و بازآفرینی شهری در بافت های فرهنگی-تاریخی، نسبت به تدوین سندی واحد در رابطه با بافت های تاریخی-فرهنگی با تاکید بر موارد زیر اقدام و نتیجه در شورای عالی معماری شهرسازی مطرح شود.

* تاکید بر یکپارچگی بافت های شهری با لحاظ بافت تاریخی-فرهنگی
* عدم ضرورت نهادسازی های موازی جهت تصمیم سازی و تصویب طرح های مربوطه
* ایجاد بسترهای تقویت مشارکت نهادهای محلی
* ایجاد زمینه های رقابت پذیری شهرها در نحوه صیانت و حفاظت از بافت های تاریخی-فرهنگی
* تاکید بر آموزش های حرفه ای و دانشگاهی در خصوص بافت های تاریخی-فرهنگی
* ظرفیت سازی و توجه به آموزش تخصصی مشاوران تهیه کننده طرح های توسعه و عمران شهری و مدیران شهری
* تهیه ضوابط عمومی حفاظت از بافت های تاریخی-فرهنگی
* تدوین چشم انداز و اهداف کلی حفاظت و احیای بافت های تاریخی شهری
* تعیین سیاست ها، اصول و برنامه های مرتبط با بافت های تاریخی»

موضوع تعیین و ابلاغ محدوده بافت های تاریخی به این زمان محدود نمی شود. پیش از این در سال های 85 تا 88 کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کشور اعلام کرده بودند که بیش از 780 بافت تاریخی در کشور شناسایی شده اند که نیازمند تعیین محدوده  تاریخی هستند. اما تلاش برای شناسایی این بافت ها در حالی آغاز شد که سازمان میراث فرهنگی موظف به تعیین محدوده بافت های تاریخی تا پایان برنامه چهارم توسعه بوده است.

از سوی دیگر بر اساس بند «ب» ماده 166 قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موظف شده بود تا پایان موعد زمانی این قانون، محدوده بافت های تاریخی در همه شهرهای کشور را تعیین و برای مدیریت شهری یکپارچه به شهرداری ها اعلام کند. در این بند آمده است: «در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده 3 قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب یکم اردیبهشت 1367 اعلام شده یا می شود، تشکیلات شهرداری ها مورد تجدید نظر قرار می گیرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت های تاریخی این گونه شهرها، ساز و کار مدیریتی مناسب در شهرداری های مذکور ایجاد می شود.»

اما شناسایی بافت های تاریخی کشور از جمله کارهایی بود که در سال های 85 تا 88 توسط سازمان میراث فرهنگی کشور انجام شد. کارشناسان با استناد به نقشه های هوایی سال 1335 اقدام به شناسایی بافت های تاریخی کردند. این در حالی است که بخشی از محدوده های تاریخی شناسایی شده امروز از بین رفته اند، اما آن چه از نظر سازمان میراث فرهنگی و دفتر بافت های تاریخی اهمیت داشت، حفظ ارزش های فرهنگی بافت تاریخی هر شهر بود که به این ترتیب امکان احیای بافت های تاریخی از دست رفته را امکان پذیر می کرد.

یکی دیگر از مشکلات بافت های تاریخی کشور استناد به طرح تفصیلی سال های گذشته بود که پیش از این توسط استان ها تهیه شد و در بخش های مربوط به بافت های تاریخی فاقد حساسیت های لازم کارشناسی بوده و است و حالا کارشناسان همیشه این بیم را دارند که مبادا مسوولان فقط به این طرح های تفصیلی اکتفا کنند که به این ترتیب نه تنها بخشی از بافت های تاریخی کشور دیده نمی شود که بخش های باقی مانده نیز تنها تکه کوچکی از بدنه بزرگ بافت تاریخی شهرهای کشور خواهد بود.

اما توجه به بند «ج» ماده 166 قانون برنامه چهارم توسعه هم همواره مورد توجه کارشناسان بوده است. بر اساس این بند چنانچه محدوده بافت های تاریخی تعیین شده بود، شهرداری موظف می شد درصدی از درآمد خود را به بافت اختصاص دهد. بر اساس آن چه در این بند نیز  تصویب شده بود: «شوراهای شهر درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت های تاریخی آن شهر در اختیار مدیریت ذیربط در شهرداری قرار می دهند تا با نظارت واحدهای سازمان میراث فرهنگی کشور در جهت مرمت بناها، مجموعه ها و بافت های تاریخی همان محل به مصرف برسد.»

از ماده 166 این نتیجه به دست می آید که اگر سازمان میراث فرهنگی در سال های گذشته نسبت به اعلام محدوده بافت ها اقدام کرده بود، تاکنون سهم غیر قابل چشم پوشی از درآمدهای شهرداری باید صرف ترمیم و نگهداری بافت های تاریخی می شد. این در حالی است که مدیران میراث فرهنگی کشور همواره از نبود اعتبارات برای نگهداری بافت های تاریخی شکایت دارند.

اما از سوی دیگر «بر اساس آیین نامه اجرایی ماده 166 برنامه سوم توسعه و ادامه آن در برنامه چهارم توسعه، وزارت کشور موظف است تشکیلات ساختاری مدیریت بافت تاریخی را در کوتاه ترین زمان ممکن تهیه و برای تصویب و تایید نهایی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارائه دهد تا پس از ابلاغ آن به شهرداری های شهرهای تاریخی، شهرداری در قالب آن ساختار وظیفه مشارکت در حفظ و احیا بافت تاریخی را آغاز کند.»

در همان سال ها یعنی حدود سال های 85 تا 88 کارشناسان اعلام کردند که شهردار بافت تاریخی طرحی برای نجات بافت تاریخی شهرهای کشور بود تا در زیر سایه بانی واحد و مدیری به دور از دیدگاه های تک محوری، این بافت های نابسامان را به هویت گمشده قبلی برگرداند.

بر این اساس شهردار بافت های تاریخی متفاوت از سایر شهرداران می تواند براساس معیار های مشخص بافت های تاریخی شهر را به صورت مستقل اداره کنند. با توجه به اولویت بندی شهرهای تاریخی و جایگاه آثار تاریخی و فرهنگی آنها سه ساختار در شهرداری ها مدنظر قرار گرفته که متناسب با ظرفیت های میراث فرهنگی به عنوان زیرمجموعه ای از شهرداری فعالیت کند و تحت نظارت شهردار آن شهر و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار  گیرد.

نخست آن که قرار بود در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز و تبریز که بافت تاریخی از یک منطقه شهرداری فراتر بوده و از جایگاه ویژه ای در میراث فرهنگی کشور برخوردار است، شهردار بافت های تاریخی ایجاد شود. بر این اساس در سایر شهرهایی که بافت تاریخی با وسعت کمتری در شهر وجود دارد، قرار بود مدیریت بافت های تاریخی متولی میراث فرهنگی و معنوی شهر باشد.

و اکنون پس از سال ها که از زمان برنامه سوم و چهارم توسعه می گذرد و نگاه ها به سوی برنامه ششم توسعه است، همچنان نه مدیر بافت تاریخی و نه محدوده بافت تاریخی شهرها تعیین شده است.

از سویی شوراهای شهر هم به دنبال تحقق نیافتن این دو بحث (مدیر و محدوده ی بافت تاریخی) درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت های تاریخی آن شهر در اختیار مدیریت ذیربط در شهرداری قرار نداد و آنچه بر سر بافت های تاریخی شهرها اعم از کوچک و بزرگ آمد ماحصل بی توجهی به همان مصوبات برنامه سوم و چهارم توسعه بود.

با انجام این اقدام مشترک و شایسته سازمان میراث فرهنگی و وزارت راه و شهرسازی محدوده 168 بافت تاریخی شهرها تعیین و نقشه آن ابلاغ شد، اما هنوز یک نکته وجود دارد، این 168 محدوده تاریخی از بین 780 محدوده مشخص و تعیین شده اند، بنابراین هنوز 612 محدوده بافت تاریخی همچنان چشم انتظارند! محدوده هایی که به دلیل طرح های عمرانی یا در بازار سود و سودا و اجرای طرح هایی که منافع گروه خاصی را تأمین می کرد، شاید امروز تنها نامی از خود داشته باشند.

این موفقیت برای میراث فرهنگی در گام نخست و تعیین محدوده بافت تاریخی 168 شهر بود، حال باید کار شناسایی و شناسنامه دار کردن خانه های تاریخی، تدقیق حرائم، تعیین محدوده بافت تاریخی 612 شهر دیگر هم در دستور کار مسئولان قرار گیرد و از سوی دیگر موضوع تعیین شهردار بافت تاریخی را از ذهن های فراموش شده بار دیگر در دستور کار قرار داد.

1