در حالی که محور سخنرانی بسیاری از رهبران جهان در مجمع عمومی سازمان ملل، محیط زیست بوده است، بررسی تبعات تغییرات اقلیمی بر صنعت گردشگری ضروری می نماید.
آب شدن یخ های قطبی، باران های سیل آسا، توفان های شدید، خشکسالی و آتش سوزی جنگل ها تنها بخشی از تبعات تغییرات اقلیمی هستند که طبیعت تلاش می کند از طریق آن ها وخامت شرایط را به یاد ما بیاورد. از سال ها پیش تبعات تغییرات اقلیمی گریبان گیر بسیاری از مقصدهای گردشگری شده است. اما صنعت گردشگری تا چه اندازه در تشدید اوضاع نابسامان محیط زیست نقش داشته است؟ و آیا به اندازه کافی در برابر این بحران جهانی مسئولیت پذیر بوده است؟
در دنیا فعالیت های اقتصادی کمی وجود دارند که وابستگی بسیاری به شرایط آب و هوا داشته باشند؛ گردشگری یکی از آن ها است. اغلب فعالیت های گردشگران در یک مقصد، در فضای باز صورت می گیرد از این رو داشتن محیط زیستی پاک و آب و هوایی مطلوب، رمز موفقیت پایدار یک مقصد و رضایت گردشگران از سفر است. با گرم تر شدن کره زمین برخی از مقصدها کیفیت خود را از دست می دهند و از این جهت اولویت انتخاب گردشگران نیز دچار تغییر می شود.
بسیاری بر این باورند که حتی اگر همین امروز معجزه ای اتفاق بیفتد و تولید گازهای گلخانه ای بطور کل متوقف شود، هنوز آنقدر گاز گلخانه ای در اتمسفر زمین وجود دارد که تبعات آن برای دهه ها دامن گیر حیات بر روی کره خاکی باشد.
همه صنایع بیش و کم در تولید گازهای گلخانه ای نقش دارند. حتی صنعتی مانند گردشگری که بسیاری آن را در مقایسه با سایر صنایع، پاک و سبز می دانند. در حقیقت گردشگری به همان میزان که به اقتصاد جهانی کمک می نماید در انتشار گازهای گلخانه ای نیز نقش دارد؛ چیزی حدود پنج درصد. مانند هر فعالیت اقتصادی دیگری، به صرفه بودن صنعت گردشگری با توجه به هزینه های محیط زیستی آن باید از طریق تحلیل هزینه-فایده روشن گردد. گردشگری یکی از بهترین راه های بازتوزیع ثروت در جامعه است. این صنعت انگیزه اقتصادی قوی جهت حفاظت از میراث فرهنگی و جاذبه های طبیعی ایجاد می کند.
هزینه کرد گردشگران در مقصدها یکی از منابع مهم درآمدهای ارزی به ویژه برای جزیره های کوچک و کشورهای در حال توسعه است و از این منظر نقش مهمی در ایجاد شغل و از میان بردن فقر در دنیا ایفا می کند. اما آیا می توان با توجه به منافع بی شمار گردشگری از وجهه مخرب آن چشم پوشید؟
در میان بخش های گوناگون صنعت گردشگری، بخش حمل و نقل با تولید 75 درصد از کل گازهای گلخانه ای تولید شده در این صنعت، بیشترین نقش را در انتشار گازهای گلخانه ای دارد. بطور کل صنعت حمل و نقل در دنیا 14 درصد از کل گازهای گلخانه ای را تولید می نماید. اما تفکیک این آمار و مجزا کردن سهم گردشگری در مجموع کار چندان آسانی نیست. زیرا تنها بخشی از خدمات حمل و نقل در دنیا مربوط به گردشگران است.
نکته قابل توجه این است که تولید گازهای گلخانه ای از طریق هر فرد در هر روز بوسیله گردشگرانی که از طرق دیگری غیر از خطوط هوایی به سفر می پردازند در مقایسه با افرادی که به سفر نمی روند و در خانه می مانند تفاوت چندانی ندارد. بخش اقامت نیز در تولید گازهای گلخانه ای از طریق صنعت گردشگری، سهم 21 درصدی دارد. هتل های بزرگ با توجه به خدماتی که در مقایسه با اقامت گاه های کوچک ارائه می دهند سهم بیشتری در تولید گازهای گلخانه ای دارند. همچنان که صنعت گردشگری توسعه می یابد، انتشار گازهای گلخانه ای نیز افزایش می یابد و این روند تا زمانی که چاره اساسی و جهانی برای آن نیندشیم ادامه خواهد داشت.
اما شاید بد نباشد قدری با نگاه طنز به ماجرا بنگریم، تنها آن وقت است که در می یابیم شاید این تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی خیلی هم بد نباشد. گرم تر شدن کره زمین به معنای تابستان های طولانی تر است. یعنی فصل سفرهای انبوه به سواحل درست مانند سطح آب دریاها افزایش می یابد. از آن طرف سرزمین های شمالی مانند کانادا، روسیه و کشورهای اسکاندیناوی فرصت بیشتری برای جذب گردشگر پیدا می کنند و آب شدن یخ های قطبی مسیرهای تازه ای را پیش پای مسافران قطب شمال و جنوب می گشاید. اما از شوخی که بگذریم تغییرات اقلیمی دو حوزه جذاب و پرطرفدار از صنعت گردشگری را مورد تهدید جدی قرار داده است؛ گردشگری ساحلی و گردشگری زمستانی. مقصدهای ساحلی به دلیل طوفان های سهمگین دچار فرسایش شدید شده اند. از سوی دیگر افزایش دمای آب دریاها باعث رشد خزه و هجوم ستاره های دریایی به ساحل شده است که این سواحل را برای استفاده گردشگران ناامن می کند. در گردشگری زمستانی نیز پیست های اسکی با کاهش بارش برف و کوتاه شدن فصل مناسب برای اسکی مواجه هستند.
آنطور که از شواهد امر پیدا است تبعات تغییرات اقلیمی برای صنعت گردشگری، دیگر خطری برای آینده این صنعت نیست بلکه هم اکنون منابع طبیعی را که توسعه گردشگری بر پایه آن ها استوار است مورد هجوم قرار داده است. از سوی دیگر این صنعت نیز در وخامت شرایط چندان بی تقصیر نیست و باید در مقابل تخریب های اتفاق افتاده مسئول و پاسخگو باشد. اگر گردشگری نتواند با سرعتی فراتر از تغییرات اقلیمی خود را با تبعات ناشی از آن سازگار نماید، پایداری آن به خطر می افتد. در این میان گردشگران با عوض کردن مسیرهای سفر و یافتن مقصدهایی که هنوز کیفیت محیطی شان افت نکرده است، بسیار سریع تر از عرضه کنندگان نسبت به تغییرات اقلیمی واکنش نشان می دهند. سازمان جهانی گردشگری معتقد است که به کمک تکنولوژی های جدید می توان روش های کارا و موثری را برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای یافت. بنا به اظهارات این سازمان راه حل های پیش پای صنعت گردشگری عمدتاً بر مبنای کاهش مصرف انرژی، افزایش کارایی و همچنین استفاده از سوخت های جایگزین استوار است.
اگرچه ساخت فناوری های جدید شاید دهه ها بطول انجامد اما سازمان جهانی گردشگری بر این باور است که با ساخت موتورهای جدید با نیاز کمتر به سوخت های فسیلی، برای هواپیماها و سایر وسایل نقلیه می توان انتشار گازهای گلخانه ای را در این بخش تا 7 درصد کاهش داد. از سوی دیگر سازه های اقامتی همچون هتل ها با تجهیز ساختمان ها به فناوری های نوین جهت حفظ انرژی و جلوگیری از هدر رفت آن، می توانند دین خود را در این زمینه ادا کنند. گردشگران نیز به طرق گوناگون می توانند از میزان کربن تولید شده بکاهند. یکی از ساده ترین روش های ممکن، افزایش مدت اقامت در یک مقصد و پرهیز از جابجایی های بسیار در طول سفر است.
آنچه مسلم است گردشگری بدون کمک و همکاری بخش های دیگر نمی تواند در مقابل چنین پدیده ای بایستد. همانگونه که توسعه ناپایدار و عدم توجه به اصول محیط زیستی در همه بخش های اقتصادی وضعیت تنها زمین ما را به این درجه از وخامت رسانده است، علاج واقعه نیز در پذیرش مسئولیت و همکاری تمامی بخش ها با یکدیگر است.
