طرح حفاظت از تالاب های ایران در حالی تدوین می شود که گردشگری در جوار بسیاری از تالاب ها به شکلی کاملا خود جوش و بدون برنامه ریزی جریان دارد. آیا می توان از گردشگری به عنوان راهی برای حفاظت از تالاب ها بهره برد؟
چندی پیش به گزارش ایسنا محسن سلیمانی روزبهانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران، اعلام کرد که تا کنون برنامه مدیریتی پنج تالاب کشور تهیه شده و هفت تالاب نیز در دست تدوین است. این در حالی است که وضعیت تالاب پریشان که کار تدوین برنامه مدیریتی آن به پایان رسیده است، پریشان است.
بختگان نیز که در کنار پریشان در انتظار اجرایی شدن طرح تدوین شده است، با کمبود جدی منابع آب مواجه است. از دیگر سو بخش هایی از هامون که هنوز طرح مدیریتی آن نهایی نشده خشک است. هر کدام از این تالاب ها در معیشت ساکنین پیرامون شان نقش اساسی دارند. به بیان دیگر حیات انسانی مناطق پیرامون این تالاب ها نیز همچون خود آن ها در خطر جدی قرار دارد.
اما یکی از دلایل وضعیت بحرانی تالاب ها در ایران کشاورزی ناپایدار و برداشت بی رویه آب از منابع بالادستی آن ها می باشد که بوسیله همان مردم بومی صورت می گیرد. در برخی موارد آموزش به مردم محلی درباره اهمیت تالاب ها و اصلاح سیستم آبیاری زمین های اطراف تالاب در احیای آن ها بسیار موثر بوده است. مانند تالاب گندمان در استان چهار محال و بختیاری که به همین روش موفق شده اند تا 30 درصد تالاب را احیا نمایند. اما در موارد حادتر برخی از کارشناسان محیط زیست بر این باورند که فعالیت های ناپایدار کشاورزی باید بطور کل تعطیل گردند و دولت برای کشاورزان به دنبال ایجاد شغل و معیشت جایگزین باشد.
در میان اکوسیستم های گوناگون موجود در سراسر جهان، تالاب ها یکی از زایا ترین انواع آن هستند. این اکوسیستم های مولد علاوه بر آن که برای ساکنین پیرامونشان منبع تامین آب و غذا و بسیاری خدمات دیگر می باشند، برای گردشگران نیز مکانی مفرح و جذاب برای گذران اوقات فراغت محسوب می گردند.
توسعه گردشگری در این اکوسیستم ها برای دولت های ملی و محلی و همچنین مردم بومی، منبع مهمی برای کسب درآمد محسوب می گردد. آب و خشکی های منتهی به منابع آبی اعم از جزایر مرجانی و یا تالاب ها و رودخانه ها همواره برای مردم از جذابیت ویژه ای برخوردار بوده است. همین زیبایی و جذابیت ذاتی اکوسیستم های آبی، سبب رواج گردشگری در قالب گروه های انبوه و یا گروه های کوچک و ساختار یافته در پیرامون آن ها گشته است. اما بازدید از این اکوسیستم های شکننده تا زمانی می تواند برای گردشگران تداوم داشته باشد که به شیوه ای پایدار مدیریت گردد.
گردشگری پایدار، فرصتی جهت استفاده منطقی از تالاب ها
در سال های اخیر کنوانسیون رامسر، پیمان شناخت اهمیت جهانی تالاب ها، توجه ویژه ای به این صنعت و اثرات احتمالی مثبت و منفی آن داشته است. این کنوانسیون اذعان می کند که اگر گردشگری در تالاب ها و نواحی وابسته به آن ها به شیوه ای پایدار مدیریت گردد، منافع اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی بی شماری با خود به همراه خواهد داشت. اصل بنیادین کنوانسیون رامسر در حفاظت از تالاب ها و مدیریت آن ها همواره "استفاده منطقی" از آن ها بوده است. آنچه کنوانسیون رامسر آن را " استفاده منطقی" از تالاب ها می داند همسو با تعریف سازمان جهانی گردشگری از توسعه پایدار گردشگری است:
علاوه بر این توسعه پایدار گردشگری اهداف دیگری نیز در بر دارد که با رهنمودهای کنوانسیون رامسر در یک راستا هستند. اهدافی مانند ارج نهادن به ارزش های فرهنگی و دانش سنتی جوامع وابسته به تالاب ها و همچنین فراهم آوردن فرصت هایی جهت بهبود وضع معیشت بومیان به ویژه قشر فقیر جامعه.
توسعه پایدار گردشگری یکی از راه های ایجاد معیشت جایگزین برای ساکنین پیرامون تالاب ها است که با ایجاد شغل و درآمد ، حفاظت و احیای این مناطق را از منظر اقتصادی نیز برای آن ها توجیه پذیر می کند. البته منافع حاصل از توسعه گردشگری در تالاب ها بسیار بیش از این است. چنانچه گردشگری به خوبی برنامه ریزی گردد و به شیوه ای موثر مدیریت شود، سطح آگاهی جامعه محلی را از اهمیت و فواید تالاب ها بالا خواهد برد و حمایت آن ها را در حفاظت از این اکوسیستم ها در پی خواهد داشت.
انواع گوناگونی از گردشگری در تالاب ها رواج دارد؛ از گردشگری انبوه تا اکوتوریسم و گردشگری حیات وحش. هر یک از این انواع گردشگری اثرات و پیامدهای منحصر بفرد خودشان را بر جای خواهند گذاشت. در کنار فواید حاصل از توسعه گردشگری، این صنعت تبعاتی منفی نیز با خود به همراه دارد. تاسیس زیرساخت های لازم جهت توسعه گردشگری می تواند بر روی اکوسیستم تاثیر منفی بگذارد. آلودگی های ناشی از رفت و آمد گردشگران از جمله ریختن زباله، آلودگی صوتی، آلودگی ناشی از سوخت های فسیلی، لگدکوب شدن گیاهان منطقه در نتیجه پیاده روی گردشگران در اطراف تالاب و رها شدن پسماند و فاضلاب تاسیسات گردشگری به درون تالاب ها هر کدام به سهم خود حیات گیاهی و جانوری وابسته به تالاب را در معرض خطر قرار می دهد و می تواند اکوسیستم آن را برای همیشه دستخوش تغییر کند. اما توسعه پایدار گردشگری در کنار مدیریت پایدار تالاب ها درباره این است که چگونه اثرات مثبت را تشدید کنیم و اثرات منفی را به حداقل برسانیم. شاید در شرایط فعلی توسعه گردشگری برای برخی از تالاب ها مصداق نوشداروی بعد از مرگ سهراب باشد. شاید برای برخی دیگر تیر خلاصی باشد بر پیشانی اکوسیستمی در حال احتضار که پیش و بیش از هر چیز به حفاظتی سفت و سخت نیاز دارد تا توان حداقلی خویش را باز یابد. اما ایران حدود 250 تالاب دارد. هنوز برای برخی از آن ها دیر نشده است. توسعه پایدار گردشگری درآمد کافی برای مدیریت تالاب را تامین می نماید، به اقتصاد محلی رونق می بخشد و به افراد بومی می آموزد که ادامه روند کسب درآمد از محل گردشگری منوط به حفظ کیفیت تالاب و زیستگاه های وابسته به آن است.
