فعالیت و برنامه ریزی برای حفظ ذخایر طبیعی و مراقبت از جاذبه های بکر آن؛ جدا از طبیعت به خودی خود، سرمایه ای است برای صنعت گردشگری به ویژه گردشگری میراث طبیعی است که زیرمجموعه ای مهم از گردشگری فرهنگی است.
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، امروزه فعالیت های جاری در حفاظت از منابع طبیعی با هدف کسب درآمد گردشگری خود سبب ایجاد اشتغال و درآمد مضاعف مردم و جماعت های محلی است که بدون تخریب این سرمایه ملی حاصل می شود. درست بر خلاف نگرش خطی در اذهان عمومی در کشورهای توسعه نیافته که همواره این سرمایه تکرار نشدنی قربانی طرح ها و برنامه های عمرانی و صنایع زود بازده دیگری شده که با ایجاد اشتغال کوتاه مدت و سود ناپایدار سبب تخریب کامل بافت فرهنگی و طبیعی مناطق مختلف کشور شده است. این درحالی است که طبق تجربه کشورهای موفق در صنعت گردشگری پایدار، حفاظت از منابع طبیعی درکنار توسعه گردشگری فرهنگی و میراث طبیعی منبع امن تولید، درآمد و اشتغال است.
طبق برآوردهای سازمان گردشگری جهانی، گردشگری فرهنگی در حدود 37 درصد از کل صنعت گردشگری جهان را شکل می دهد. این سازمان همچنین پیش بینی کرده است که این نوع از گردشگری با نرخ رشد 15 درصد در سال در جهان رو به گسترش است. چنین آمارهایی اغلب در مطالعات مربوط به بازار گردشگری فرهنگی مطرح می شود اما در عمل هنوز تعریف روشن این نوع گردشگری و حتی هدف نهایی ازآن که بتواند رهیافت روشنی به دست اندارکاران برای تبلیغات و بازاریابی صحیح به کار بگیرد، در کشور ما مطرح نیست.
گردشگری فرهنگی از زیر مجموعه های گردشگری وابسته به فرهنگ به ویژه سبک زندگی مردم و موقعیت و ویژگی های جغرافیایی و اقلیمی مردم دریک منطقه و نیز تاریخ و هنر و معماری و مذهب و دیگر عناصری است که سبک زندگی آن ها را شکل داده است.
با این تعریف جامع گردشگری فرهنگی شامل گردشگری در نواحی شهری و روستایی است. گردشگری فرهنگی در شهرهای بزرگ تاریخی ضمن در برداشتن تعریف یاد شده ، شامل دیدار از انواع تسهیلات و جاذبه های فرهنگ رسمی آن همانند موزه ها و تاتر و مراکز نمایشگاهی است.
گردشگری فرهنگی در نواحی روستایی شامل سنت ها و آداب و رسوم جماعت های محلی و ارزش های بومی آنان در زندگی روزمره است. درعین حال تا حدی در نزدیکی با گردشگری صنعتی به شناخت ابزارها و روش های خلاقانه برای زندگی بهتر توجه دارد که همه این ها در بستری از منابع طبیعی و مختصات اقلیمی در هر منطقه شکل گرفته اند. کارشناسان عموما اتفاق نظر دارند که گردشگر فرهنگی بیشتر از دیگر گردشگران در مقصدهای خود پول خرج می کنند و نیز اثبات شده است که این شکل از گردشگری است که درسراسر جهان کمک موثری به ارتقای اقتصادهای محلی می کند.
گردشگری فرهنگی به عنوان حرکتی معرفی می شود که جاذبه های فرهنگی یک منطقه، بتواند فردی را از سرزمین وموطن خود جدا کند و او با هدف یادگیری و تجربه محیط و فرهنگی متفاوت تا حدی از هویت فرهنگی خود فاصله گرفته و فرصت درک احساسات و افکار انسان های دیگر را بخود بدهد. این کار خود سبب یکپارچگی و درک فرهنگی و انسانی عمیق تر یک گردشگر می شود که از مشاهده و تجربه ملموس یک جامعه با فرهنگ متفاوت بدست می آید. با این تعریف بخش مهمی از گردشگری فرهنگی ، گردشگری میراث فرهنگی و گردشگری میراث طبیعی است. درکشور ما صرفا نوع نخست آن مورد تاکید است و بخش دوم تنها در سال های اخیر در زیر مجموعه اکوتوریسم، تا حدی مورد توجه قرار گرفته است.
گردشگری میراث طبیعی
گردشگری میراث طبیعی طبق تعریف موسسه نشنال جئوگرافی ، نوعی از گردشگری است که با تاکید براهمیت و ارزش ویژگی های جغرافیایی یک مکان و نیز به دلیل جذابیت های موجود در محیط زیست طبیعی، فرهنگ، زیبایی شناسی، همچنین میراث تاریخی و از همه مهم تر به دلیل وضعیت خوب یا زندگی خوب وسالم سکنه آن درصنعت گردشگری تعریف خاصی دارد.
گردشگری فرهنگی همانند خود واژه فرهنگ مفهومی بسیار بزرگ وگسترده و چندجانبه دارد. اما طبق جدیدترین تعاریف دراین زمینه گردشگری فرهنگی نوعی برنامه تفریح و سرگرمی درکنار تجربیات آموزشی است که دربرگیرنده هنرها در کنار جاذبه های طبیعی ،میراث اجتماعی و تاریخی است.
در تعریفی دیگر گردشگری فرهنگی به عنوان پدیده ای تعریف شده که سفر انسان ها را به ویژه در جستجوی تجربه کاملی از تجربه یا جاذبه های فرهنگی یک مکان تعریف می کند.
در سال های اخیر شاهد تعاریف جدیدی از گردشگری فرهنگی هستیم که می کوشد بر جنبه های جذاب این سیستم چون فضاهای جغرافیایی و برخی تجربیات مربوط به آن تمرکزکند. اما تقریبا در تمامی تعریف ها از این سبک گردشگری، تمرکز اصلی بر نقش جماعات ها و مردم محلی در بستر اقلیمی و طبیعی منطقه بوده است.
گردشگری میراث طبیعی، اکوتوریسم و کشاورزی
صنعت گردشگری میراث طبیعی در واقع یک چتر مفهومی و نوعی از اکوتوریسم است که بر طبیعت تاکید دارد و همچنین بر توریسم کشاورزی تمرکز دارد. این نوع گردشگری، سبک های زندگی کشاورزی را به عنوان زیر مجموعه و برآیندی از این میراث طبیعی در نظر می گیرد.
با توجه به این تعریف لازم است که نگاهی به اجزای این سبک از گردشگری بیفکنیم:
اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت محور اساسا بر فرهنگ های محلی و تنوع حیات وحش و همچنین تجربه نوعی ماجراجویی برای درک معانی خاص استوار است که مردم در گوشه های مختلف جهان با آن معانی خاص و درچارچوب آن ها زندگی می کنند.
برای هر اکوتوریست درک چگونگی توسعه پایدار در کنار تحقق تمامی نیازهای اجتماعی ، اقتصادی و زیست محیطی در یک منطقه، در کنار ارتقای تنوع زیستی و حفاظت از گونه های بیولوژیک عنصری مهم در سفرها است .
از دیگر سو گردشگری کشاورزی یا Agritourism نیز بر یادگیری و تجربه مستقیم عملیات و فعالیت های کشاورزی در تمام اشکال و گونه های متنوع آن است که درعین حال بر ارتباط میان کشاورزی و تنوع زیستی گیاهان و گونه های جانوری و وضعیت و کیفیت حیات وحش در منطقه یا مقصد گردشگری تاکید دارد.
- ایجاد کمترین میزان اثر و رد پای گردشگر بر منطقه یا مقصد مورد بازدید
- ایجاد آگاهی زیست محیطی و فرهنگی و نیز ترویج روحیه احترام به فرهنگ و محیط زیست
- کسب تجربیات مثبت و سازنده هم برای گردشگران و هم برای جامعه میزبان
- تامین منافع مستقیم مالی و اقتصادی برای حفاظت از محیط زیست و میراث طبیعی و فرهنگی منطقه مورد بازدید
- تامین منافع مستقیم مالی و تقویت بنیه اقتصاد محلی برای سکنه و مردمان ساکن در مقصد مورد بازدید
- افزایش و تقویت حساسیت نسبت به فضای اجتماعی ، سیاسی و زیست محیطی مناطق میزبان و مقصد های گردشگری طبیعی
اساسا در این سبک از گردشگری برای یک طراح مسیر سفر، جلب رضایت گردشگر در برگیرنده طیف وسیعی از معانی مرتبط با واژه فرهنگ است . تامین نیاز و رضایت گردشگران و علایق آنان از قبیل تماشای چشم اندازهای زیبای طبیعی در خشکی و دریا، تماشاوآشنایی با انواع هنرها، سنت ها و روش های زندگی همه از جمله کالاهای فرهنگی هستند که درزیر واژه فرهنگ طبقه بندی می شوند. این بنیادی ترین تعریف از فرهنگ در صنعت گردشگری است که نخستین مرحله از توسعه یک مقصد گردشگری را مشخص می کند.
اما کیفیت خدمات و نحوه زندگی در هرمقصد گردشگری صرفا وابسته به میراث فرهنگی آن نیست بلکه دقیقا با اهمیتی بیشتر محیط زیست سالم که با اجرای برخی سیاست ها و تنظیمات به جا در هر مقصد فرهنگی تامین می شود اکنون مهم ترین عامل در بهبود کیفیت زندگی سکنه محلی و جلب سرمایه گذاران است. بنابراین باید گفت که هربرنامه ریزی درصنعت وفعالیت های گردشگری با معانی متفاوتی از فرهنگ به نوبه خود فرمول توسعه سیاست ها را تغذیه می کند و سبب طراحی موثر و نظارت بر روند رشد در جماعت های کوچک محلی می شود.
در حال حاضر تعداد گردشگرانی که با هدف بازدید از میراث طبیعی درسطح جهان به سفر می روند، در حال گسترش است و این تعداد درسال 2003 حدود 55 میلیون و در سال 2013 به بیش از 100 میلیون گردشگر برآورد شده است.
در نتیجه افزایش روز افزون علاقه به میراث طبیعی در میان گردشگران جهان بسیاری از کشورهای در صدد احیا و حفاظت از میراث طبیعی و ذخایر و گنجینه های زیست محیطی خود در کنار میراث معنوی سکنه محلی دست زده اند تا از این رهگذر ضمن حمایت از جامعه های محلی درآمد اقتصادی سرشاری را عاید خزانه ملی خود کنند.
هم اکنون در منطقه دره رودخانه می سی سی پی انواع تشکل های مردمی و سازمان های دولتی با انجام فعالیت های گسترده درراستای ارتقای مدیریت محیط زیست و میراث طبیعی و گردشگری دراین منطقه درصدد ارتقای سطح گردشگری میراث طبیعی در این منطقه برآمده اند. از آنجا که تامین درآمد مالی ناشی از پولی که گردشگران در منطقه خرج می کنند می تواند منبع درآمداقتصادی ثابتی در منطقه شود فرصت برای رشد و بهبود کیفی زندگی جماعت های محلی نیز فراهم آمده است.
باتوجه به اهمیت گردشگری فرهنگی به عنوان یکی از مهم ترین اشکال در گردشگری ایران گردشگری میراث طبیعی نیز جایگاه مهم خود را دارد که تقریبا مغفول مانده است. بنابراین درصورت تعیین این سبک از گردشگری در کشورحفاظت از منابع و میراث طبیعی کشور از مراتع و جنگل ها گرفته تا مزارع و باغات و تالاب ها و کوهستان ها باید در اولویت اول برنامه های دولت قرارگیرد و از تکرار اشتباهات درتخریب و دستکاری این مناطق و قربانی کردن این ثروت های طبیعی به دلیل اولویت برنامه های عمرانی چون جاده سازی ،سدسازی، انبوه سازی، ساخت کارخانجات وافزایش محصولات کشاورزی و حتی هتل سازی های غیر اصولی که با تخریب محیط طبیعی منطقه همراه است، متوقف شود.
