قلعه تاریخی «دختر» در شهرستان فیروزآباد فارس که به واسطه موقعیت ساخت آن به قلعه و دژ تسخیرناپذیر نیز شهرت دارد اکنون سست شده است.
قلعه دختر فیروزآباد دژی تسخیرناپذیر است که از 1700 سال قبل تا کنون بر فراز کوهی استوار باقی مانده و ارتفاعش از سطح زمین به 150 متر می رسد. این قلعه تاریخی که قدمتش به دوره ساسانیان بر می گردد در 6 کیلومتری شهر فیروزآباد و در نزدیکی نقش برجسته تنگاب و بر فراز کوهی قرار دارد که به دلیل تسخیرناپذیری به قلعه دختر معروف شده، قلعه ای که به دستور اردشیر بابکان طی سال های 224 تا 241 میلادی برای حفاظت از شهر و دفاع در برابر حمله اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی ساخته شده است.
قلعه دختر فارس از لاشه سنگ و گچ دست کوب بنا شده و بیش از 2 هزار مترمربع زیربنا دارد. این قلعه تاریخی از 3 ساختمان پلکانی تشکیل شده و ساختمان انتهایی آن دارای گنبدی بزرگ بوده که بر روی ساختمان چهارگوش بنا شده است. این بنا دارای گچ بری هایی به سبک هنر هخامنشیان در تخت جمشید است و دارای اتاق های تودرتو، اتاق نگهبانی، راهرو، مخزن آب، حیاط مرکزی و پلکان مارپیچی است که در دل کوه حفاری شده و حتی می توان حصارهای دفاعی این قلعه را نیز دید.
به گزارش خبرگزاری مهر؛ قلعه دختر فیروزآباد در سال 1315 به شماره 269 در فهرست ملی به ثبت رسیده و در حال حاضر نیز پرونده ثبت جهانی آن در دست تهیه است.
برای دیدن این قلعه تاریخی فارس دو راه وجود دارد، یکی از طریق پلکان های چوبی که از دامنه کوه تا ارتفاع 150 متری بنا شده و دیگری تسمه نقاله ای است که مانند یک تله کابین عمل می کند و در دوره پهلوی مرمتگران با این وسیله، مصالح موردنیاز مرمتی قلعه را حمل می کردند.
سال گذشته پرونده مرمتی قسمت هایی از بنا گشوده شد که در این عملیات مرمتی پوشش استحفاظی بخش خارجی گنبد خانه، مرمت شکاف های بدنه خارجی گنبد خانه، اجرای دیوار محافظ بستر سنگی زیر پی در بخش خارجی گنبد خانه و مرمت بخش های سنگی در محل های موردنیاز انجام شد. اما آن طور که کارشناسان میراث فرهنگی می گویند به دلیل عوامل گوناگون جوی، طبیعی و عوامل ناشی از گذشت زمان بستر سنگی مجاور پی بنا دچار فرسایش و سستی شده که به ویژه در نمای بیرونی ضلع شمال غربی بیشتر دیده می شود.
شکاف هایی هم که به مرور زمان در بنا ایجاد شده نسبت به دوخت و دوز و مرمت آن ها اقدام و پوشش استحفاظی بخشی از بنا که با توجه به ریزش سقف نیاز به پوشش استحفاظی داشت نیز اجرا شده است. اجرای کاه گل بخشی از پشت بام نیز از دیگر اقدامات انجام شده در سال گذشته بوده که این پروژه مرمتی در مجموع با اعتباری بالغ بر 600 میلیون ریال محقق شده است.
پژوهشگران قرن 19 مانند فرصت شیرازی ساخت قلعه دختر و کاخ اردشیر فیروزآباد را به اردشیر اول نسبت می دهند. تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد که این 2 بنا کاخ بوده اند که با به قدرت رسیدن اردشیر نقش های متفاوتی داشته اند و در یک زمان ساخته شده اند.
طرح عمارت اصلی روی قلعه دختر نشان می دهد که اقامتگاهی برای نگهبانان و مهمانان بوده و دارای اتاق های پذیرایی و تالار تخت و محل سکونت سلطنتی بوده که می توان این امر را ناشی از زندگی اولیه اردشیر که توأم با جنگ بوده دانست که وی محل اقامت خویش را به صورت بخشی از قلعه بنا کرده است.
قلعه دختر در آستانه دره «تنگ آب» و در نقطه ای که شیب زمین در آن یک دروازه طبیعی به وجود آورده قرار دارد و قرار گرفتن کاخ بر فراز دشت امکان نظارت برمسیر کف دره که به فیروزآباد منتهی می شود را فراهم آورده است.
آرایش هندسی بنا نشان می دهد که در زمان ساخت قلعه دختر، دانش ستاره شناسی در تعریف هندسه بنا کاربرد داشته است. بخش مهم کاخ شامل ایوان، گنبد خانه، دیوار دفاعی، نمایانگر زبردستی خاص معماران در شیوه ساخت است. ارتفاع کمربند دفاعی حدود 7 متر است. کنگره های دفاعی کاخ با پله هایی به دالان های نگهبانی منتهی می شود و به فضاهای اسلحه خانه و سربازخانه راه داشته است. با توجه به سستی پی بنای قلعه دختر، در بخش ضلع شمال شرقی سنگ چینی در پی بنا و استحکام بخشی با استفاده از سنگ لاشه انجام شد.
مسئول میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد در این رابطه گفت: مرمت و حفاظت از این بنا از سال 55 با آمدن گروهی از یونسکو آغاز شد و بعد از انقلاب اسلامی، میراث فرهنگی کارهای اضطراری، حفاظت و مرمت قسمت های مختلفی از این بنا را انجام داد.
محمدحسین کاظمی با اشاره به مرمت قسمت های مختلف قلعه دختر از جمله ایوان اصلی این بنا بیان کرد: در این راستا طی چند مدت اخیر کارهای مرمتی بر روی این بنا انجام شد البته ضلع شمالی این بنا شکاف های عظیمی داشت که در این خصوص نیز اقداماتی صورت گرفت. در سال جاری نیز کارهای حفاظتی در چند بخش این بنا در دستور کار قرار دارد به عنوان مثال اجرای کاه گل در قسمت جنوبی پلکان، دیوار ضلع شرقی و غربی ایوان بر روی گنبد خانه پیگیری می شود.
مسئول میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد با اشاره به گوشه ای از اقدامات انجام شده برای دسترسی آسان به این قلعه اظهار داشت: در این خصوص پل عابر پیاده راه اندازی شد البته در این مجموعه یک تله کابین وجود دارد که مربوط به دوران قبل از انقلاب است که برای نوسازی و راه اندازی مجدد آن به اعتباراتی نیاز داریم. به طور حتم اگر اعتباری در این رابطه در نظر گرفته شود نسبت به راه اندازی این تله کابین اقدام خواهد شد زیرا آن زمان استقبال مردم از قلعه بیشتر خواهد بود.
وی با اشاره به پیگیری پرونده ثبت جهانی بناهای فیروزآباد از جمله قلعه دختر گفت: در این راستا اقداماتی انجام و از آکادمی اتریش نیز مشاوره گرفته شده تا هرچه سریع تر شرایط ثبت جهانی این آثار فراهم شود.
